Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

erga deum

  • 1 erga

    (praeр.), 1) для выражения дружелюбных отношений: erga deum religio (l. 2 D. 1, 1), officium patris erga filium (1. 6 D. 37, 6);

    facilitas erga aliq. (1. 1 D. 24, 1).

    2) a) на, к, tabulae erga parietem affixae (1. 245 pr. D. 50, 16);

    b) по отношению: erga rem alicuius gerere aliquid (1. 7 C. 4, 1).

    3) против (1. 5 C. 1, 2).

    Латинско-русский словарь к источникам римского права > erga

  • 2 deus

    Бог, erga deum religio (1. 2 D. 1, 1);

    per deum iurare (1. 3 § 4. 1. 33. D. 12, 2); (1. 5 § 12 D. 24, 1. 1. 4 § 1 D. 48, 13);

    legata, quae deo relinquuntur (1. 1 § 5 D. 35, 2); (1. 1 § 1 C. 1, 1).

    Латинско-русский словарь к источникам римского права > deus

  • 3 religio

    1) религия, вера (1. 1 pr. C. 1. 1);

    iusiurandum improbatae publice relig. (1. 5 § 3 D. 12, 2).

    2) религиозный обряд - religionis causa coire (1. 1 § 1 D. 47, 22). 3) религиозное чувство, богопочтение, чествование: erga deum rel. (1. 2 D. 1, 1. 1. 20 D. 10, 2). 4) святость места или вещей (святыня - святилище), предмет религиозного почитания (1. 1 C. 9, 19. 1. 2 D. 2, 4);

    red. sepulcri (1. 14 § 1 D. 8, 1. 1. 9 § 2. D. 1, 8).

    5) святость действия: rel. iurisiurandi, sacramenti (1. 1 D. 12, 2. 1. 77 § 23 D. 31. 1. 3 C. 2, 43. Gai. IV. 171. 1. 4 pr. C. 2, 56. 1. 2 C. 4, 1. 1. 8 C. 6, 37); обозн. тк. самое действие, напр. присягу: stari religioni debet (1. 21 D. 4, 3. 1. 44 pr. D. 40, 12. 1. 8 pr. D. 28, 7. 1. 25 § 3 D. 22, 3. 1. 25 D. 12, 2 1. 24 eod.). 6) добросовестность в исполнении обязанностей, совесть, = officium s. 1. b.напр. ad relig. Praesidis pertinere (1. 6 § 2 D. 1, 18. 1. 2 § 8 D. 50, 5. 1. 13 D. 22, 5. pr. I. 4, 5. 1. 12 D. 26, 10. 1. 5 § 11 D. 27, 9. 1. 6 § 4 D. 29, 4. 1. 33 D. 42, 1. 1. 1 § 17 D. 48, 18. 1. 1 C. 5, 63. 1. 5 C. 5, 71. 1. 1 § 2 D. 27, 9. 1. 79 § 1 D. 5, 1);

    partem religionis implere (1. 3 C. 5, 51. 1. 61 C. 5, 18. 1. 5 C. 4, 20).

    7) сомнение, мнительность, беспокойство совести - sine religione a sacerdotio discedcre non posse (1. 13 pr. D. 50, 5).

    Латинско-русский словарь к источникам римского права > religio

  • 4 fides

    1.
    fĭdes, ĕi ( gen. sing. scanned fĭdēï, Enn. ap. Cic. de Sen. 1, 1; Lucr. 5, 102.— Ante-class. and poet. form of the gen. fide, like die, facie, etc., Plaut. Aul. 4, 6, 1; id. Poen. 4, 2, 68; Ov. M. 3, 341; 6, 506; 7, 728; 737; Hor. C. 3, 7, 4; cf. Prisc. p. 781 P.; Charis. p. 53 ib.; Ritschl, Proleg. p. 90.— Dat. fide, Plaut. Trin. 1, 2, 80; 91; 105; Enn. ap. Non. 112, 1, or Ann. v. 111 ed. Vahl.; Hor. S. 1, 3, 95), f. [fido], trust in a person or thing, faith, confidence, reliance, credence, belief (syn.: fidelitas, fiducia, confidentia).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    si sciat noster senex, fidem non esse huic habitam,

    that he has not been trusted, Plaut. As. 2, 4, 52; cf.:

    fides ut habeatur, duabus rebus effici potest... iis fidem habemus, quos plus intelligere quam nos arbitramur... bonis viris ita fides habetur, ut nulla sit in iis fraudis injuriaeque suspicio... prudentia sine justitia nihil valeat ad faciendam fidem, etc.,

    to give confidence, produce confidence, Cic. Off. 2, 9, 33; see in the foll.: neque pauci, neque leves sunt, qui se duo soles vidisse dicant;

    ut non tam fides non habenda, quam ratio quaerenda sit,

    to give credence, id. Rep. 1, 10; cf.:

    quod si insanorum visis fides non est habenda, quia falsa sunt, cur credatur somniantium visis, etc.,

    id. Div. 2, 59, 122:

    si ita posset defendere, tamen fides huic defensioni non haberetur,

    id. Verr. 2, 5, 57, § 148:

    me miseram! forsitan hic mihi parvam habeat fidem,

    Ter. Eun. 1, 2, 117; cf.:

    cum jam minor fabulis haberetur fides,

    Cic. Rep. 2, 10:

    (fidem) majorem tibi habui quam paene ipsi mihi,

    id. Fam. 5, 20, 2; cf. id. ib. 7, 18, 1:

    ex aliis ei maximam fidem habebat,

    Caes. B. G. 1, 41, 4:

    cui maximam fidem suarum rerum habeat,

    Cic. Verr. 2, 2, 53, § 131; cf.:

    cui summam omnium rerum fidem habebat,

    Caes. B. G. 1, 19, 3:

    fidem commenticiis rebus adjungere,

    Cic. Div. 2, 55, 113:

    testimonio fidem tribuere,

    id. Sull. 3, 10; cf.:

    Cratippus iisdem rebus fidem tribuit,

    id. Div. 1, 3, 5:

    et auctoritatem orationi affert et fidem,

    id. Or. 34, 120:

    si tota oratio nostra omnem sibi fidem sensibus confirmat,

    id. Fin. 1, 21, 71:

    constituere fidem,

    id. Part. Or. 9, 31: fidem facit oratio, awakens or produces belief, id. Brut. 50, 187; cf.:

    quoniam auribus vestris... minorem fidem faceret oratio mea,

    id. Cat. 3, 2, 4:

    aliquamdiu fides fieri non poterat,

    Caes. B. C. 2, 37, 1;

    so with dare (rare): res ipsa fidem sermoni meo dabit,

    App. M. 4, p. 146, 25:

    Hercules cui ea res immortalitatis fidem dedit,

    assured of, Just. 24, 4, 4; Plin. Pan. 74, 3.—With object-clauses:

    fac fidem, te nihil nisi populi utilitatem et fructum quaerere,

    evince, show, Cic. Agr. 2, 8, 22: tibi fidem faciemus, nos ea suadere, quae, etc., will convince, Balb. et Opp. ap. Cic. Att. 9, 8, A. fin.:

    mihi fides apud hunc est, nihil me istius facturum,

    Ter. Heaut. 3, 3, 10; cf.:

    cum vix fides esset, rem ullo modo successuram,

    Suet. Vesp. 7:

    male fidem servando illis quoque abrogant fidem,

    Plaut. Trin. 4, 3, 41:

    quorum rebus gestis, fidem et auctoritatem in testimonio inimicitiarum suspicio derogavit,

    Cic. Font. 7, 13; cf.:

    alicui abrogare fidem juris jurandi,

    id. Rosc. Com. 15, 44; and:

    omnibus abrogatur fides,

    id. Ac. 2, 11, 36:

    quae res fidem abrogat orationi,

    Auct. Her. 1, 10, 17:

    imminuit et oratoris auctoritatem et orationis fidem,

    Cic. de Or. 2, 37, 156:

    multa fidem promissa levant,

    Hor. Ep. 2, 2, 10: fidem addere, to give credence (opp. fidem demere):

    ex ingenio suo quisque demat vel addat fidem,

    Tac. G. 3 fin. —
    B.
    In partic., in mercant. lang., credit:

    cum fides totā Italiā esset angustior, neque creditae pecuniae solverentur,

    Caes. B. C. 3, 1, 2; cf.:

    scimus, Romae solutione impedita fidem concidisse,

    Cic. de Imp. Pomp. 7, 19:

    fides de foro sublata erat,

    id. Agr. 2, 3, 8:

    labefacta jam fide,

    credit being impaired, Suet. Vesp. 4:

    pecunia suā aut amicorum fide sumpta mutua,

    Sall. C. 24, 2:

    non contentus agrariis legibus fidem moliri coepit,

    Liv. 6, 11, 8; cf.:

    fidem abrogare,

    id. 6, 41, 11:

    fidemque remque, perdere,

    credit and means, Plaut. Ep. 2, 2, 36; cf.:

    res eos jampridem, fides deficere nuper coepit,

    Cic. Cat. 2, 5, 10:

    nisi fide staret res publica, opibus non staturam,

    Liv. 23, 48, 9 Drak.; freq.: res fidesque, for fame and fortune, property and credit, i. e. entire resources, Plaut. Curc. 4, 2, 18; id. Truc. 1, 1, 24; 38; id. Most. 1, 2, 64; Sall. J. 73, 6 Cort.—
    2.
    Beyond the mercant. sphere ( poet. and in post-Aug. prose):

    segetis certa fides meae,

    i. e. return, yield, Hor. C. 3, 16, 30:

    at tibi... Persolvat nullā semina certa fide,

    Tib. 2, 3, 62:

    fallax fides unius anni,

    Plin. Pan. 32, 4:

    quia hanc ejus terrae fidem Menander eludit,

    Quint. 12, 10, 25.
    II.
    Transf., that which produces confidence or belief.
    A.
    The quality that produces confidence in a person, trustworthiness, faithfulness, conscientiousness, credibility, honesty; in things, credibility, truth, etc.
    1.
    In gen. (erroneously regarded by Cicero as the primary signif. of the word; wherefore he derived it from fio; v. the foll. passages):

    fundamentum justitiae est fides, id est dictorum conventorumque constantia et veritas. Ex quo, audeamus imitari Stoicos, credamusque, quia fiat, quod dictum est, appellatam fidem,

    Cic. Off. 1, 7, 23 Beier; cf. id. Fragm. ap. Non. 24, 17 (Rep. 4, 7, p. 428 ed. Mos.); id. Fam. 16, 10 fin.:

    justitia creditis in rebus fides nominatur,

    id. Part. Or. 22, 78:

    meo periculo hujus ego experiar fidem,

    Plaut. Capt. 2, 2, 99; cf.:

    fides fidelitasque amicum erga,

    id. Trin. 5, 2, 2:

    homo antiqua virtute ac fide,

    Ter. Ad. 3, 3, 88; cf.:

    exemplum antiquae probitatis et fidei,

    Cic. Rep. 3, 5:

    esse summa probitate ac fide,

    id. ib. 3, 17:

    vir aequissimus, singulari fide,

    id. ib. 3, 17:

    quorum fides est laudata,

    id. ib. 2, 36:

    quibus facillime justitia et fides convalescit,

    id. ib. 2, 14:

    unde justitia, fides, aequitas?

    id. ib. 1, 2:

    cujus virtuti, fidei, felicitati (Gallia) commendata est,

    id. Prov. Cons. 14, 35:

    aequitas et fides,

    id. Rep. 1, 35; cf.:

    si pudor quaeritur, si probitas, si fides,

    id. ib. 3, 18 fin.:

    quanta fide, quanta religione,

    id. Font. 6, 13:

    hinc fides, illinc fraudatio,

    id. Cat. 2, 11, 25: ille vir haud magna cum re sed plenu' fidei, Enn. ap. Cic. de Sen. 1, 1 (Ann. v. 342 ed. Vahl.): ubi societas? ubi fides majorum? Cato ap. Gell. 10, 3, 17: nulla sancta societas, nec fides regni est, Enn. ap. Cic. Off. 1, 8, 26 (Trag. v. 412 ed. Vahl.):

    mea eraga te fides et benevolentia,

    Cic. Fam. 1, 5, 1:

    pro vetere ac perpetua erga populum Romanum fide,

    Caes. B. G. 5, 54, 4:

    in fide atque amicitia civitatis Aeduae,

    id. ib. 2, 14, 2:

    in fide manere,

    id. ib. 7, 4, 5; cf.:

    sincera fide in pace Ligures esse,

    Liv. 40, 34, 11:

    si tibi optima fide sua omnia concessit,

    Cic. Rosc. Am. 49, 144:

    praestare fidem,

    id. Div. 2, 37, 79; id. Top. 10, 42; id. Att. 16, 7, 2; id. Fam. 1, 7, 6:

    te oro per tuam fidem, ne, etc.,

    Ter. And. 1, 5, 55: Eu. Dic bona fide: tu id aurum non surripuisti? Ly. Bona. Eu. Neque scis, quis abstulerit? Ly. Istuc quoque bona, Plaut. Mil. 4, 10, 42:

    de pace cum fide agere,

    Liv. 32, 33, 10:

    jussas cum fide poenas luam,

    Hor. Epod. 17, 37:

    haecne marita fides?

    Prop. 4 (5), 3, 11:

    Aeacidae dederat pacis pignusque fidemque,

    faithful bail, Ov. M. 12, 365:

    perjura patris fides,

    perjured faith, dishonesty, Hor. C. 3, 24, 59 et saep.—Prov.:

    fides ut anima, unde abiit, eo numquam redit,

    Pub. Syr. 181 (Rib.):

    fidem qui perdit, quo se servet relicuo,

    id. 166.—
    b.
    Of inanim. and abstr. things:

    nam cum Gabinii levitas... omnem tabularum fidem resignasset, etc.,

    trustworthiness, credibility, Cic. Arch. 5, 9; cf.:

    nunc vero quam habere auctoritatem et quam fidem possunt (litterae)?

    id. Fl. 9, 21; and:

    visa, quae fidem nullam habebunt,

    id. Ac. 2, 18, 58 fin.; and:

    qui non speciem expositionis sed fidem quaerit,

    truth, Quint. 10, 1, 32:

    aliter oraculorum, aliter haruspicum fides confirmari aut refelli potest,

    id. 5, 7, 36:

    probationum,

    id. 4 praef. §

    6: liber spectatae fidei,

    Gell. 1, 7, 1:

    paulum distare ab eo (lapide) in unguentorum fide multi existimant Lygdinos, etc.,

    in faithful preservation, keeping in good condition, Plin. 36, 8, 13, § 62.—
    c.
    In poets several times, faithful, true fulfilment of a promise:

    dicta fides sequitur,

    Ov. M. 3, 527 (cf.:

    res dicta secuta est,

    id. ib. 4, 550):

    vota fides sequitur,

    id. ib. 8, 713:

    promissa exhibuere fidem,

    were fulfilled, id. ib. 7, 323; cf.:

    en haec promissa fides est?

    is this the fulfilment of the oracle? Verg. A. 6, 346.—
    2.
    In partic., in jurid. lang., bona fides, good faith, sincerity; hence, EX FIDE BONA or BONA FIDE, in good faith, sincerely, honestly, conscientiously:

    arbitrum illum adegit, QVICQVID SIBI DARE FACERE OPORTERET EX FIDE BONA,

    Cic. Off. 3, 16, 66; cf.: quanti verba illa: VTI NE PROPTER TE FIDEMVE TVAM CAPTVS FRAVDATVSVE SIEM, etc.... Q. quidem Scaevola, pontifex maximus, summam vim esse dicebat in omnibus iis arbitriis, in quibus adderetur EX FIDE BONA;

    fideique bonae, nomen existimabat manare latissime, idque versari in tutelis societatibus, fiduciis mandatis, rebus emptis venditis, conductis locatis, etc.,

    id. ib. 3, 17, 70; id. Att. 6, 1, 15: praetor ait: QVI [p. 747] BONA FIDE EMIT, etc., Dig. 6, 2, 7, § 11 sq.; cf.:

    bonae fidei emptori subrepta re quam emerit,

    Just. Inst. 4, 1, 15:

    ubi lex inhibet usucapionem, bona fides possidenti nihil prodest,

    Dig. 41, 3, 24:

    tot judicia de fide mala, quae ex empto aut vendito aut conducto aut locato contra fidem fiunt, etc.,

    i. e. deception, dishonesty, Cic. N. D. 3, 30, 74:

    bonā fide = certissime,

    Plaut. Truc. 2, 7, 30; id. Aul. 4, 10, 42; id. Capt. 4, 2, 110; cf.:

    mala fide,

    Dig. 41, 2, 1, § 6.—
    B.
    An assurance that produces confidence, a promise, engagement, word, assurance, confirmation.
    1.
    In gen.:

    fide data, credamus,

    Plaut. Pers. 2, 2, 61: accipe daque fidem, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 33 ed. Vahl.):

    atque etiam, si quid singuli temporibus adducti hosti promiserunt, est in eo ipso fides conservanda: ut primo Punico bello Regulus... ad supplicium redire maluit, quam fidem hosti datam fallere,

    Cic. Off. 1, 13, 39; cf. id. Fin. 2, 20, 65:

    fidem dare, violare, in fide non stare,

    id. Rab. Perd. 10, 28:

    Pompei fides, quam de me Caesari dederat,

    id. Fam. 1, 9, 12:

    inter se fidem et jusjurandum dare,

    Caes. B. G. 1, 3 fin.:

    obligare fidem alicui,

    to plight one's faith, Cic. Phil. 5, 18, 51; cf.:

    fidem reliquis interponere,

    Caes. B. G. 5, 6 fin.:

    fide mea spondeo, futurum ut, etc.,

    Plin. Ep. 1, 14, 10:

    diffidens, de numero dierum Caesarem fidem servaturum,

    Caes. B. G. 6, 36, 1:

    si fidem mecum servas,

    Plaut. Curc. 1, 2, 48:

    tecum servavi fidem,

    id. Capt. 5, 1, 10; id. Merc. 3, 1, 33:

    fides juris jurandi cum hoste servanda,

    Cic. Off. 3, 29, 107:

    fidem erga imperatorem conservare,

    Caes. B. C. 1, 84, 3:

    fidem erga populum Romanum servare,

    Liv. 24, 4, 5:

    servata erga Galbam,

    Tac. H. 1, 71:

    in regem suum servata,

    Curt. 6, 5, 2:

    ut fidem vobis praestaremus,

    Liv. 28, 39, 2; so,

    fidem alicui praestare,

    Curt. 6, 4, 9; Liv. 30, 15, 5; Sen. Ben. 5, 21, 1:

    non servata fides deditis est,

    Liv. 24, 1, 10; cf. Cic. de Sen. 20, 75; Sen. Ep. 71, 17:

    fidem suam liberare,

    to perform his promise, Cic. Fl. 20, 47; cf.:

    fidem alicujus liberare,

    id. Fam. 12, 7, 2: so,

    fidem exsolvere,

    Liv. 3, 19, 1; 22, 23, 8; 24, 16, 12; Plin. Ep. 2, 12, 6; Luc. 9, 98 al.:

    fidem frangere,

    Cic. Rosc. Com. 6, 16;

    for which violare, v. above,

    id. Rab. Perd. 10, 28:

    fidem amittere,

    Nep. Eum. 10:

    istius fide ac potius perfidiā decepti,

    Cic. Rosc. Am. 38, 110: quantum mea fides studii mihi afferat, my plighted word (to defend the king), id. Deiot. 1, 1:

    contioni deinde edicto addidit fidem,

    confirmed, Liv. 2, 24, 6.—
    2.
    Pregn., a given promise of protection or security, a guaranty; hence, in gen., protection, guardian care:

    introduxi Vulturcium sine Gallis: fidem ei publicam jussu senatus dedi,

    promised him protection, security, in the name of the public, Cic. Cat. 3, 4, 8; cf.: Vulturcius interrogatus... primo fingere alia;

    post, ubi fide publica dicere jussus est, omnia uti gesta erant aperit,

    Sall. C. 47, 1:

    cum se diceret indicaturum de conjuratione, si fides publica data esset,

    id. ib. 48, 4:

    uti L. Cassius ad Jugurtham mitteretur, eumque interposita fide publica Romam duceret,

    id. J. 32, 1; cf.:

    privatim praeterea fidem suam interponit, quam ille non minoris quam publicam ducebat,

    id. ib. fin.:

    qui Romam fide publica venerat,

    id. ib. 35, 7; so,

    too, simply fides: Lusitani contra interpositam fidem interfecti,

    Cic. Brut. 23, 89:

    fide accepta ab legatis, vim abfuturam,

    Liv. 38, 33, 3:

    Thais patri se commendavit in clientelam et fidem,

    Ter. Eun. 5, 9, 9; cf.:

    se in Chrysogoni fidem et clientelam contulerunt,

    Cic. Rosc. Am. 37, 106:

    quaere in cujus fide sint et clientela,

    id. ib. 33, 93:

    aliquid in fidem alicujus tradere,

    Liv. 38, 31, 2:

    frugi hominem, plenum religionis videtis positum in vestra fide ac potestate: atque ita, ut commissus sit fidei, permissus potestati,

    Cic. Font. 14, 30; cf.:

    se suaque omnia in fidem atque potestatem populi Romani permittere,

    Caes. B. G. 2, 3, 2:

    in alicujus fidem ac potestatem venire,

    id. ib. 2, 13, 2:

    in fide alicujus esse,

    Cic. Planc. 41, 97; cf. id. Fam. 13, 65, 2:

    ea (jura) fidei suae commissa,

    id. Off. 1, 34, 124:

    civitas in Catonis fide locata,

    id. Att. 6, 1, 5:

    recipere aliquid in fidem,

    id. ib. 15, 14, 3; cf.:

    aliquem in fidem necessitudinemque suam recipere,

    id. Fam. 13, 19, 2:

    recipere aliquem in fidem,

    Caes. B. G. 2, 15, 1; 4, 22, 3:

    hortatur, ut populi Romani fidem sequantur,

    id. ib. 4, 21, 8: jura fidemque supplicis erubuit (Achilles), the protection due to a suppliant, Verg. A. 2, 541:

    di, obsecro vostram fidem!

    your protection, assistance, help, Plaut. Cist. 4, 1, 11; id. Am. 5, 1, 78; id. Most. 1, 1, 74; 2, 2, 97; cf.:

    fidem vestram oro atque obsecro, judices,

    Cic. Mur. 40, 86:

    deum atque hominum fidem implorabis,

    id. Verr. 2, 1, 9, § 25;

    so in colloq. lang. frequently elliptic. as an exclamation: Di vostram fidem!

    by the protection of the gods! for heaven's sake! Plaut. Capt. 2, 3, 58, id. Men. 5, 2, 119; id. Poen. 4, 78 al.; Ter. And. 4, 3, 1; 4, 4, 5; id. Eun. 3, 1, 28 al.; cf.:

    tuam fidem, Venus!

    Plaut. Curc. 1, 3, 40:

    pro deum atque hominum fidem!

    id. ib. 5, 3, 16; id. Ep. 4, 2, 10; Ter. And. 1. 5, 2; 1, 5, 11; id. Heaut. 1, 1, 9 al.; Sall. C. 20, 10 al.;

    for which: pro deorum atque hominum fidem!

    Cic. Tusc. 5, 16, 48;

    and in a different order: pro deorum fidem atque hominum,

    id. Lael. 15, 52;

    also simply pro deum fidem,

    Liv. 3, 67, 7 Drak. N. cr.; and:

    per fidem!

    Petr. 100, 5; Tac. Or. 35; App. M. 6, p. 175.—
    C.
    The faith, the Christian religion as a system of belief (eccl. Lat.):

    domicilium fidei,

    Lact. 4, 30 fin.; Vulg. Apoc. 14, 12 al.
    III.
    Fides, personified as a goddess:

    praeclare Ennius: O Fides alma, apta pinnis, et jus jurandum Jovis! Qui jus igitur jurandum violat, is Fidem violat,

    Cic. Off. 3, 29, 104 (Enn. Trag. v. 410 ed. Vahl.); cf. Varr. L. L. 5, § 74 Müll.; Cic. N. D. 3, 18, 47; 2, 23, 61; 31, 79; id. Leg. 2, 8, 19; 11, 28; Plaut. Cas. prol. 2; id. Aul. 3, 6, 46; 50; 4, 2, 14; Verg. A. 1, 292; Hor. C. 1, 35, 21; 4, 5, 20; id. C. S. 57.
    2.
    fĭdes, ium, plur., or fides, is, sing., f. [= sphidê], a stringed instrument, lyre, lute, cithern.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.
    (α).
    In plur. (only so in classic prose): Fides genus citharae, Paul. ex Fest. p. 89, 16 Müll.:

    (hominis) omnis vultus omnesque voces, ut nervi in fidibus, ita sonant, ut a motu animi quoque sunt pulsae,

    Cic. de Or. 3, 57, 216;

    so different from nervi,

    id. Div. 2, 14, 33; id. Leg. 2, 15, 39; id. Brut. 54, 199; id. Fin. 4, 27, 75 (v. Madv. ad h. l., p. 601 sq.):

    ut in fidibus aut tibiis, atque in cantu ipso ac vocibus concentus est quidam tenendus ex distinctis sonis, etc.,

    id. Rep. 2, 42; id. Fin. 4, 27, 75; cf. id. de Or. 3, 51, 197: Fi. Fides non reddis? Pe. Neque fides neque tibias, Plaut. Ep. 3, 4, 77;

    with tibiae,

    Quint. 1, 10, 14; 20; 11, 3, 59:

    Orpheus, Threïciā fretus citharā fidibusque canoris,

    Verg. A. 6, 120:

    fidibus cantare alicui,

    Plaut. Ep. 3, 4, 64:

    fidibus canere praeclare,

    Cic. Tusc. 1, 2, 4; id. Div. 2, 59, 122:

    uti,

    id. Tusc. 5, 39, 113:

    dicere longum melos,

    Hor. C. 3, 4, 4:

    placare deos,

    id. ib. 1, 36, 1:

    discere,

    Cic. de Sen. 8, 26:

    docere aliquem,

    id. Fam. 9, 22, 3:

    scire,

    Ter. Eun. 1, 2, 53:

    vivunt commissi calores Aeoliae fidibus puellae,

    Hor. C. 4, 9, 12:

    fidibusne Latinis Thebanos aptare modos studet,

    i. e. to imitate Pindaric odes in Latin poetry, id. Ep. 1, 3, 12.—
    (β).
    Sing. ( poet.):

    sume fidem et pharetram: fies manifestus Apollo,

    Ov. H. 15, 23; so,

    Teïa,

    Hor. C. 1, 17, 18:

    Cyllenea,

    id. Epod. 13, 9:

    quodsi blandius Orpheo moderere fidem,

    id. C. 1, 24, 14.—
    2.
    Prov.: vetus adagium est: Nihil cum fidibus graculo, i. e. ignoramuses have nothing to do with poetry, Gell. N. A. praef. § 19.—
    B.
    Esp., Fides, is, f., a constellation, i. q. Lyra, the Lyre:

    cedit clara Fides Cyllenia,

    Cic. Arat. 381; Varr. R. R. 2, 5, 12;

    in the form Fidis,

    Col. 11, 2, 14; 40; Sid. Carm. 16, 5.—
    * II.
    Transf., in sing., i. q. nervus, chorda, a string of a musical instrument:

    quae tuba quaeve lyra Flatibus incluta vel fidibus,

    Prud. Cath. 3, 81.

    Lewis & Short latin dictionary > fides

  • 5 Pietas

    1.
    pĭĕtas, ātis, f. [pius], dutiful conduct towards the gods, one's parents, relatives, benefactors, country, etc., sense of duty.
    I.
    Lit.
    A.
    With respect to the gods, piety:

    est enim pietas justitia adversus deos,

    Cic. N. D. 1, 41, 115; 1, 2, 3; cf.: aequitas tripartita dicitur esse;

    una ad superos deos, altera ad manes, tertia ad homines pertinere. Prima pietas, secunda sanctitas, tertia justitia aut aequitas nominatur,

    id. Top. 23, 90: pietas adversus deos, id. [p. 1375] Fin. 3, 22, 73:

    deos placatos pietas efficiet et sanctitas,

    id. Off. 2, 3, 11; id. Rep. 1, 2, 2:

    senex fretus pietate deum,

    Naev. B. Punic. 3, 1; Enn. ap. Non. 160, 2 (Trag. v. 369 Vahl.): nec pietas ulla est, velatum saepe videri Vortier ad lapidem atque omnes accedere ad aras, etc., that is not piety, to incline with veiled head to the marble, etc., Lucr. 5, 1198.—
    2.
    Conscientiousness, scrupulousness, Ov. F. 6, 607.—So of love and duty towards God (eccl. Lat.;

    freq.),

    Vulg. 2 Macc. 3, 1; id. 2 Pet. 1, 6.— Plur., Vulg. 2 Pet. 3, 11.—
    B.
    With respect to one's parents, children, relatives, country, benefactors, etc., duty, dutifulness, affection, love, loyalty, patriotism, gratitude, etc.: Pa. Salve, mi pater insperate. Tr. Volup est, quom istuc ex pietate vestrā nobis contigit, Plaut. Rud. 4, 4, 132:

    patrem tuom si percoles per pietatem,

    dutifully, id. Trin. 2, 2, 3:

    justitia erga deos religio, erga parentes pietas nominatur,

    Cic. Part. 22, 78:

    quid est pietas, nisi voluntas grata in parentes?

    id. Planc. 33, 80:

    justitiam cole et pietatem, quae cum sit magna in parentibus et propinquis, tum in patriā maxima est,

    id. Rep. 6, 15, 15; cf.:

    pietas, quae erga patriam aut parentes, aut alios sanguine conjunctos officium conservare monet,

    id. Inv. 2, 22, 65; id. Rosc. Am. 13, 37:

    pietas in matrem,

    id. Lael. 3, 11; id. Att. 13, 39:

    mi mater, tua pietas plane nobis auxilio fuit,

    Plaut. Poen. 5, 4, 122; cf.

    v. 99: felix nati pietate,

    Verg. A. 3, 480:

    solemnia pietatis,

    the last offices, Tac. Agr. 7:

    egregium narras mirā pietate parentem,

    Cat. 66, 29:

    pietas erga aliquem,

    Cic. Fam. 1, 1, 1:

    in aliquem,

    id. ib. 1, 9, 1:

    hic tui omnes valent summāque pietate te desiderant,

    id. ib. 6, 20, 2:

    nec publicae pietatis intererat, quid vocarere,

    to the affection of the citizens, Plin. Pan. 21, 3:

    militiae,

    Luc. 4, 499.—Towards a husband (rare):

    neque id (officium nostrum) magis facimus quam nos monet pietas,

    Plaut. Stich. 1, 1, 6; cf.:

    scelus est pietas in conjuge Tereo,

    Ov. M. 6, 635.—The formula PIETATIS CAVSA or EX PIETATE (opp. EX TESTAMENTO), in epitaphs, denotes that the heir raised the monument to the deceased, not because compelled by the latter's last will, but out of affection and respect, Inscr. Orell. 4692; Inscr. Fabr. p. 710, n. 314.—
    II.
    Transf., in gen. (mostly poet. and in postAug. prose).
    A.
    Justice:

    at tibi... pro talibus ausis Di, si qua est caelo pietas, quae talia curet, Persolvant grates dignas, etc.,

    Verg. A. 2, 536; cf. Sil. 6, 410; so Verg. A. 5, 688:

    summa deum pietas,

    Stat. S. 3, 3, 1; cf. Liv. 4, 42.—
    B.
    Gentleness, kindness, tenderness, pity, compassion:

    permittite Patres Conscripti a pietate vestrā impetrari, ut damnatis liberum mortis arbitrium indulgeatis,

    Suet. Dom. 11:

    senatus,

    Plin. Pan. 79, 4; Dig. 48, 9, 5.—In addressing a person:

    mea pietas,

    my kind friend, Plaut. Bacch. 5, 2, 57.—
    III.
    Pĭĕtas, personified, a goddess, Piety, who had two temples at Rome, Liv. 40, 34, 5; Cic. Leg. 2, 8, 19; 2, 11, 28; id. Div. 1, 43, 98; Plin. 7, 36, 36, § 121; Val. Max. 5, 4, 7; Fest. p. 209 Müll.; Inscr. Orell. 1824 sq.; 3291.
    2.
    Pĭĕtas, ātis, f., a Roman surname, Inscr. Marin. Atti, p. 329.—
    II.
    Also, the name of a ship, Inscr. Orell. 3608.—
    III.
    Pietas Julia, a Roman colony in Istria, the mod. Pola, Plin. 3, 19, 23, § 129.

    Lewis & Short latin dictionary > Pietas

  • 6 pietas

    1.
    pĭĕtas, ātis, f. [pius], dutiful conduct towards the gods, one's parents, relatives, benefactors, country, etc., sense of duty.
    I.
    Lit.
    A.
    With respect to the gods, piety:

    est enim pietas justitia adversus deos,

    Cic. N. D. 1, 41, 115; 1, 2, 3; cf.: aequitas tripartita dicitur esse;

    una ad superos deos, altera ad manes, tertia ad homines pertinere. Prima pietas, secunda sanctitas, tertia justitia aut aequitas nominatur,

    id. Top. 23, 90: pietas adversus deos, id. [p. 1375] Fin. 3, 22, 73:

    deos placatos pietas efficiet et sanctitas,

    id. Off. 2, 3, 11; id. Rep. 1, 2, 2:

    senex fretus pietate deum,

    Naev. B. Punic. 3, 1; Enn. ap. Non. 160, 2 (Trag. v. 369 Vahl.): nec pietas ulla est, velatum saepe videri Vortier ad lapidem atque omnes accedere ad aras, etc., that is not piety, to incline with veiled head to the marble, etc., Lucr. 5, 1198.—
    2.
    Conscientiousness, scrupulousness, Ov. F. 6, 607.—So of love and duty towards God (eccl. Lat.;

    freq.),

    Vulg. 2 Macc. 3, 1; id. 2 Pet. 1, 6.— Plur., Vulg. 2 Pet. 3, 11.—
    B.
    With respect to one's parents, children, relatives, country, benefactors, etc., duty, dutifulness, affection, love, loyalty, patriotism, gratitude, etc.: Pa. Salve, mi pater insperate. Tr. Volup est, quom istuc ex pietate vestrā nobis contigit, Plaut. Rud. 4, 4, 132:

    patrem tuom si percoles per pietatem,

    dutifully, id. Trin. 2, 2, 3:

    justitia erga deos religio, erga parentes pietas nominatur,

    Cic. Part. 22, 78:

    quid est pietas, nisi voluntas grata in parentes?

    id. Planc. 33, 80:

    justitiam cole et pietatem, quae cum sit magna in parentibus et propinquis, tum in patriā maxima est,

    id. Rep. 6, 15, 15; cf.:

    pietas, quae erga patriam aut parentes, aut alios sanguine conjunctos officium conservare monet,

    id. Inv. 2, 22, 65; id. Rosc. Am. 13, 37:

    pietas in matrem,

    id. Lael. 3, 11; id. Att. 13, 39:

    mi mater, tua pietas plane nobis auxilio fuit,

    Plaut. Poen. 5, 4, 122; cf.

    v. 99: felix nati pietate,

    Verg. A. 3, 480:

    solemnia pietatis,

    the last offices, Tac. Agr. 7:

    egregium narras mirā pietate parentem,

    Cat. 66, 29:

    pietas erga aliquem,

    Cic. Fam. 1, 1, 1:

    in aliquem,

    id. ib. 1, 9, 1:

    hic tui omnes valent summāque pietate te desiderant,

    id. ib. 6, 20, 2:

    nec publicae pietatis intererat, quid vocarere,

    to the affection of the citizens, Plin. Pan. 21, 3:

    militiae,

    Luc. 4, 499.—Towards a husband (rare):

    neque id (officium nostrum) magis facimus quam nos monet pietas,

    Plaut. Stich. 1, 1, 6; cf.:

    scelus est pietas in conjuge Tereo,

    Ov. M. 6, 635.—The formula PIETATIS CAVSA or EX PIETATE (opp. EX TESTAMENTO), in epitaphs, denotes that the heir raised the monument to the deceased, not because compelled by the latter's last will, but out of affection and respect, Inscr. Orell. 4692; Inscr. Fabr. p. 710, n. 314.—
    II.
    Transf., in gen. (mostly poet. and in postAug. prose).
    A.
    Justice:

    at tibi... pro talibus ausis Di, si qua est caelo pietas, quae talia curet, Persolvant grates dignas, etc.,

    Verg. A. 2, 536; cf. Sil. 6, 410; so Verg. A. 5, 688:

    summa deum pietas,

    Stat. S. 3, 3, 1; cf. Liv. 4, 42.—
    B.
    Gentleness, kindness, tenderness, pity, compassion:

    permittite Patres Conscripti a pietate vestrā impetrari, ut damnatis liberum mortis arbitrium indulgeatis,

    Suet. Dom. 11:

    senatus,

    Plin. Pan. 79, 4; Dig. 48, 9, 5.—In addressing a person:

    mea pietas,

    my kind friend, Plaut. Bacch. 5, 2, 57.—
    III.
    Pĭĕtas, personified, a goddess, Piety, who had two temples at Rome, Liv. 40, 34, 5; Cic. Leg. 2, 8, 19; 2, 11, 28; id. Div. 1, 43, 98; Plin. 7, 36, 36, § 121; Val. Max. 5, 4, 7; Fest. p. 209 Müll.; Inscr. Orell. 1824 sq.; 3291.
    2.
    Pĭĕtas, ātis, f., a Roman surname, Inscr. Marin. Atti, p. 329.—
    II.
    Also, the name of a ship, Inscr. Orell. 3608.—
    III.
    Pietas Julia, a Roman colony in Istria, the mod. Pola, Plin. 3, 19, 23, § 129.

    Lewis & Short latin dictionary > pietas

  • 7 fides

    [st1]1 [-] fĭdēs, ĕi, f.:    - gén. fidēī avec ē long, Lucr. 5, 102 ; gén. et dat. arch. fidē Plaut., Ter.; Hor. O. 3, 7, 4; S. 1, 3, 95. ; gén. fidi CIL 2, 5042. a - foi, croyance, confiance.    - fidem magnam, parvam, majorem, maximam habere alicui ou alicui rei: avoir une grande, une petite, une plus grande, la plus grande confiance en qqn, en qqch.    - cf. Cic. Off. 2, 33; Fam. 5, 20, 2; Rep. 2, 18, etc.    - alicui summam omnium rerum fidem habere, Caes. BG. 1,19, 3: avoir en qqn la plus haute confiance pour toutes choses. --- cf. Cic. Verr. 2, 131.    - fidem adjungere, tribuere, Cic. Div. 2, 113; fidem adjungere, Sull. 10: ajouter foi.    - fidem facere [habere Cic. Fam. 6, 6, 7] Cic. Br. 142: inspirer confiance.    - fidei causā, Sall. J. 85, 29: pour inspirer confiance.    - (ei) aliquamdiu fides fieri non poterat, Caes. BC. 2, 31, 1: pendant un assez long temps il ne pouvait se décider à croire.    - res quae ad fidem faciendam valent, Cic. de Or. 2, 121: les ressorts qui servent à emporter l'adhésion (persuader).    - fidem facere alicujus rei: faire croire à qqch. --- Sen. Ir. 1, 20, 7.    - (alicui) fidem facere av. prop. inf.: faire croire (à qqn) que... --- Cic. Q. 2, 5, 3; Caes. BG. 6, 41, 2; Liv. 25, 8, 6.    - vix fides fit av. prop. inf. Liv. 30, 28, 5: on a peine à croire que.    - his miraculis fides, Liv. 26, 19, 8: la croyance à ces miracles.    - alicui abrogare fidem jurisjurandi, Cic. Com. 44: enlever la confiance dans le serment de qqn. --- cf. Cic. Ac. 2, 36.    - imminuere orationis fidem, Cic. de Or. 2, 156: affaiblir la (confiance dans un discours) force persuasive d'un discours. b - crédit.    - fides concidit, Cic. Pomp. 19; sublata est, Cic. Agr. 2, 8: le crédit est tombé, a disparu. --- cf. Cic. Cat. 2, 10; Caes. BC. 3, 1, 2.    - fidem revocare, Cic. Marc. 23: ramener le crédit.    - res fidesque, Sall. J. 73, 6: les biens et le crédit.    - sine re, sine fide: sans avoir, sans crédit.    - mercator sine fide: commerçant insolvable. c - au fig. confiance.    - segetis certa fides, Hor. O. 3, 16, 30: confiance assurée dans la récolte d'un champ. d - ce qui produit la confiance, bonne foi, loyauté, droiture, conscience.    - fides, id est dictorum conventorumque constantia et veritas, Cic. Off. 1, 23: la bonne foi, c.-à-d. la fidélité et la franchise dans les paroles et les conventions.    - hinc fides, illinc fraudatio, Cic. Cat. 2, 25: d'un côté la loyauté, de l'autre la fourberie.    - fides erga populum Romanum, Caes. BG. 5, 54, 4: fidélité envers le peuple romain.    - fidem praestare, Cic. Top. 42: observer la bonne foi.    - mea fides perspecta est, Cic. Verr. 5, 177: ma droiture s'est montrée pleinement.    - qqf fidem habere: avoir de la droiture. --- cf. Cic. Att. 4, 5, 1; Sen. Ep. 81, 12.    - ex bona fide, ex fide bona, Cic. Top. 66; Off. 3, 61; 3, 70, etc.: en toute bonne foi, consciencieusement.    - optima fide, Cic. Amer. 144: avec une parfaite bonne foi.    - fides mala, Cic. Nat. 3, 74: mauvaise foi.    - dans dialogue dic bona fide, Plaut. Aul. 772, dis-moi, en conscience, sincèrement. --- cf. Plaut. Capt. 890; Truc. 586. e - en parl. de choses vérité, authenticité, sincérité.    - tabularum fides, Cic. Arch. 9: authenticité, autorité des registres. --- cf. Cic. Flac. 21; Ac. 2, 58.    - fides reconciliatae gratiae, Cic. Mil. 21: sincérité d'une réconciliation.    - non speciem, sed fidem quaerit, Quint.: ce n'est pas l'éclat, mais la vraisemblance qu'il cherche (dans un récit).    - certa fides facti, Ov. F. 6: le fait est authentique.    - manifesta fides: preuve évidente.    - fides fit: [la conviction est faite que] = on est sûr que, on croit que.    - manifesta fides Volscos adjutos, Liv.: une preuve manifeste qu'on avait aidé les Volsques. g - poét. réalité, réalisation.    - vota fides sequitur, Ov. M. 8, 711: leurs voeux sont exaucés.    - cf. Ov. M. 3, 527; 7, 323. h - promesse, assurance, parole donnée.    - fidem hosti datam fallere, Cic. Off. 1, 39: trahir la parole donnée à l'ennemi.    - si fides Saturnino data est, eam C. Marius dedit idemque violavit, si in fide non stetit, Cic. R. perd. 28: si une assurance (sauvegarde) a été donnée à Saturninus, c'est Marius qui l'a donnée, et c'est lui aussi qui l'a violée, s'il n'a pas tenu parole.    - suam fidem in rem interponere, Caes. BG. 5, 36, 2: engager sa parole pour garantir une chose.    - fide indutiarum interposita, Liv. 42, 43, 4: sur la foi de l'armistice.    - de aliqua re fidem servare, Caes. BG. 6, 36, 1: tenir sa parole relativement à qqch.    - fidem publicam tueri, Liv. 29, 1, 17: observer les engagements de l'état, la parole de l'état.    - fide alicujus pecuniam sumere, Cic. Fl. 47: emprunter sur la parole (la caution) de qqn.    - libera fide, Liv. 30, 4, 10: la parole étant dégagée.    - fide data fore ut... Sall. J. 61, 5: engagement étant pris qu'il arriverait que...    - fidem suam liberare, Cic. Fl. 47; fidem exsolvere, Liv. 3, 19, 1; 22, 23, 8: remplir ses engagements.    - velim fidem meam liberes, Cic. Fam. 12, 7, 2: je voudrais que tu acquittes ma promesse.    - suam fidem alicui praestare, Cic. Att. 5, 21, 11: tenir parole à qqn. --- cf. Div. 2, 79. k - sauvegarde.    - fidem publicam alicui dare, Cic. Cat. 3, 8: donner à qqn une sauvegarde officielle [promesse d'impunité, de vie sauve].    - cf. Sall. C. 47, 1; 48, 4; J. 32, 1; 35, 7 m - en part. fidélité envers son général, respect du serment militaire.    - Caes. BC. 1, 84, 3; Liv. 30, 35, 7, etc. n - protection, patronage, assistance.    - in fide alicujus esse, Cic. Fam. 13, 65, 2: être sous la protection de qqn.    - in fidem et clientelam alicujus se conferre, Cic. Amer. 106: se placer sous la protection et le patronage de qqn.    - in fidem ac potestatem alicujus venire, Caes. BG. 2, 13, 2: se mettre sous la protection et le pouvoir de qqn.    - in fidem recipere, Caes. BG. 2, 15, 1: prendre sous sa protection.    - fidem alicujus sequi, Caes. BG. 4, 21, 8; 5, 20, 1: se mettre sous la protection de qqn. p - formules.    - fidem vestram obtestatur, judices, Cic. Mur. 86: il implore votre assistance, juges.    - deum atque hominum fidem implorabis, Cic. Verr. 1, 25: tu imploreras l'appui des dieux et des hommes, tu les prendras à témoin.    - di vostram fidem ! Plaut. Capt. 418: les dieux m'en soient témoins!    - pro deum (deorum) atque hominum fidem: j'en atteste les dieux et les hommes, au nom des dieux et des hommes. [st1]2 [-] Fĭdēs, ĕi, f.: la Bonne Foi (divinité).    - Cic. Off. 3, 104, etc. [st1]3 [-] fĭdēs (fĭdis), is (surtout au plur. fĭdēs, ium), f.: lyre, luth, instrument à cordes.    - fidibus canere, Cic. Tusc. 1, 4: jouer de la lyre.    - fidibus discere Cic. CM 26: apprendre à jouer de la lyre.    - fidibus docere, Cic. Fam. 9, 22, 3: enseigner à jouer de la lyre.    - fidibus scire, Ter. Eun. 133: savoir jouer de la lyre.    - sing. fides, is [poét]: Hor. O. 1, 17, 18 ; 1, 24, 14 ; Ov. H. 15, 23 --- Fides, Varr. R. 2, 5, 12; Fidis Col. 11, 2, 14, la Lyre, constellation.
    * * *
    [st1]1 [-] fĭdēs, ĕi, f.:    - gén. fidēī avec ē long, Lucr. 5, 102 ; gén. et dat. arch. fidē Plaut., Ter.; Hor. O. 3, 7, 4; S. 1, 3, 95. ; gén. fidi CIL 2, 5042. a - foi, croyance, confiance.    - fidem magnam, parvam, majorem, maximam habere alicui ou alicui rei: avoir une grande, une petite, une plus grande, la plus grande confiance en qqn, en qqch.    - cf. Cic. Off. 2, 33; Fam. 5, 20, 2; Rep. 2, 18, etc.    - alicui summam omnium rerum fidem habere, Caes. BG. 1,19, 3: avoir en qqn la plus haute confiance pour toutes choses. --- cf. Cic. Verr. 2, 131.    - fidem adjungere, tribuere, Cic. Div. 2, 113; fidem adjungere, Sull. 10: ajouter foi.    - fidem facere [habere Cic. Fam. 6, 6, 7] Cic. Br. 142: inspirer confiance.    - fidei causā, Sall. J. 85, 29: pour inspirer confiance.    - (ei) aliquamdiu fides fieri non poterat, Caes. BC. 2, 31, 1: pendant un assez long temps il ne pouvait se décider à croire.    - res quae ad fidem faciendam valent, Cic. de Or. 2, 121: les ressorts qui servent à emporter l'adhésion (persuader).    - fidem facere alicujus rei: faire croire à qqch. --- Sen. Ir. 1, 20, 7.    - (alicui) fidem facere av. prop. inf.: faire croire (à qqn) que... --- Cic. Q. 2, 5, 3; Caes. BG. 6, 41, 2; Liv. 25, 8, 6.    - vix fides fit av. prop. inf. Liv. 30, 28, 5: on a peine à croire que.    - his miraculis fides, Liv. 26, 19, 8: la croyance à ces miracles.    - alicui abrogare fidem jurisjurandi, Cic. Com. 44: enlever la confiance dans le serment de qqn. --- cf. Cic. Ac. 2, 36.    - imminuere orationis fidem, Cic. de Or. 2, 156: affaiblir la (confiance dans un discours) force persuasive d'un discours. b - crédit.    - fides concidit, Cic. Pomp. 19; sublata est, Cic. Agr. 2, 8: le crédit est tombé, a disparu. --- cf. Cic. Cat. 2, 10; Caes. BC. 3, 1, 2.    - fidem revocare, Cic. Marc. 23: ramener le crédit.    - res fidesque, Sall. J. 73, 6: les biens et le crédit.    - sine re, sine fide: sans avoir, sans crédit.    - mercator sine fide: commerçant insolvable. c - au fig. confiance.    - segetis certa fides, Hor. O. 3, 16, 30: confiance assurée dans la récolte d'un champ. d - ce qui produit la confiance, bonne foi, loyauté, droiture, conscience.    - fides, id est dictorum conventorumque constantia et veritas, Cic. Off. 1, 23: la bonne foi, c.-à-d. la fidélité et la franchise dans les paroles et les conventions.    - hinc fides, illinc fraudatio, Cic. Cat. 2, 25: d'un côté la loyauté, de l'autre la fourberie.    - fides erga populum Romanum, Caes. BG. 5, 54, 4: fidélité envers le peuple romain.    - fidem praestare, Cic. Top. 42: observer la bonne foi.    - mea fides perspecta est, Cic. Verr. 5, 177: ma droiture s'est montrée pleinement.    - qqf fidem habere: avoir de la droiture. --- cf. Cic. Att. 4, 5, 1; Sen. Ep. 81, 12.    - ex bona fide, ex fide bona, Cic. Top. 66; Off. 3, 61; 3, 70, etc.: en toute bonne foi, consciencieusement.    - optima fide, Cic. Amer. 144: avec une parfaite bonne foi.    - fides mala, Cic. Nat. 3, 74: mauvaise foi.    - dans dialogue dic bona fide, Plaut. Aul. 772, dis-moi, en conscience, sincèrement. --- cf. Plaut. Capt. 890; Truc. 586. e - en parl. de choses vérité, authenticité, sincérité.    - tabularum fides, Cic. Arch. 9: authenticité, autorité des registres. --- cf. Cic. Flac. 21; Ac. 2, 58.    - fides reconciliatae gratiae, Cic. Mil. 21: sincérité d'une réconciliation.    - non speciem, sed fidem quaerit, Quint.: ce n'est pas l'éclat, mais la vraisemblance qu'il cherche (dans un récit).    - certa fides facti, Ov. F. 6: le fait est authentique.    - manifesta fides: preuve évidente.    - fides fit: [la conviction est faite que] = on est sûr que, on croit que.    - manifesta fides Volscos adjutos, Liv.: une preuve manifeste qu'on avait aidé les Volsques. g - poét. réalité, réalisation.    - vota fides sequitur, Ov. M. 8, 711: leurs voeux sont exaucés.    - cf. Ov. M. 3, 527; 7, 323. h - promesse, assurance, parole donnée.    - fidem hosti datam fallere, Cic. Off. 1, 39: trahir la parole donnée à l'ennemi.    - si fides Saturnino data est, eam C. Marius dedit idemque violavit, si in fide non stetit, Cic. R. perd. 28: si une assurance (sauvegarde) a été donnée à Saturninus, c'est Marius qui l'a donnée, et c'est lui aussi qui l'a violée, s'il n'a pas tenu parole.    - suam fidem in rem interponere, Caes. BG. 5, 36, 2: engager sa parole pour garantir une chose.    - fide indutiarum interposita, Liv. 42, 43, 4: sur la foi de l'armistice.    - de aliqua re fidem servare, Caes. BG. 6, 36, 1: tenir sa parole relativement à qqch.    - fidem publicam tueri, Liv. 29, 1, 17: observer les engagements de l'état, la parole de l'état.    - fide alicujus pecuniam sumere, Cic. Fl. 47: emprunter sur la parole (la caution) de qqn.    - libera fide, Liv. 30, 4, 10: la parole étant dégagée.    - fide data fore ut... Sall. J. 61, 5: engagement étant pris qu'il arriverait que...    - fidem suam liberare, Cic. Fl. 47; fidem exsolvere, Liv. 3, 19, 1; 22, 23, 8: remplir ses engagements.    - velim fidem meam liberes, Cic. Fam. 12, 7, 2: je voudrais que tu acquittes ma promesse.    - suam fidem alicui praestare, Cic. Att. 5, 21, 11: tenir parole à qqn. --- cf. Div. 2, 79. k - sauvegarde.    - fidem publicam alicui dare, Cic. Cat. 3, 8: donner à qqn une sauvegarde officielle [promesse d'impunité, de vie sauve].    - cf. Sall. C. 47, 1; 48, 4; J. 32, 1; 35, 7 m - en part. fidélité envers son général, respect du serment militaire.    - Caes. BC. 1, 84, 3; Liv. 30, 35, 7, etc. n - protection, patronage, assistance.    - in fide alicujus esse, Cic. Fam. 13, 65, 2: être sous la protection de qqn.    - in fidem et clientelam alicujus se conferre, Cic. Amer. 106: se placer sous la protection et le patronage de qqn.    - in fidem ac potestatem alicujus venire, Caes. BG. 2, 13, 2: se mettre sous la protection et le pouvoir de qqn.    - in fidem recipere, Caes. BG. 2, 15, 1: prendre sous sa protection.    - fidem alicujus sequi, Caes. BG. 4, 21, 8; 5, 20, 1: se mettre sous la protection de qqn. p - formules.    - fidem vestram obtestatur, judices, Cic. Mur. 86: il implore votre assistance, juges.    - deum atque hominum fidem implorabis, Cic. Verr. 1, 25: tu imploreras l'appui des dieux et des hommes, tu les prendras à témoin.    - di vostram fidem ! Plaut. Capt. 418: les dieux m'en soient témoins!    - pro deum (deorum) atque hominum fidem: j'en atteste les dieux et les hommes, au nom des dieux et des hommes. [st1]2 [-] Fĭdēs, ĕi, f.: la Bonne Foi (divinité).    - Cic. Off. 3, 104, etc. [st1]3 [-] fĭdēs (fĭdis), is (surtout au plur. fĭdēs, ium), f.: lyre, luth, instrument à cordes.    - fidibus canere, Cic. Tusc. 1, 4: jouer de la lyre.    - fidibus discere Cic. CM 26: apprendre à jouer de la lyre.    - fidibus docere, Cic. Fam. 9, 22, 3: enseigner à jouer de la lyre.    - fidibus scire, Ter. Eun. 133: savoir jouer de la lyre.    - sing. fides, is [poét]: Hor. O. 1, 17, 18 ; 1, 24, 14 ; Ov. H. 15, 23 --- Fides, Varr. R. 2, 5, 12; Fidis Col. 11, 2, 14, la Lyre, constellation.
    * * *
    I.
        Fides, huius fidei, pen. corr. f. g. Cic. Foy, quand on fait ce qu'on dit, et qu'on tient sa promesse.
    \
        Constans fidei. Tacit. Ferme et constant en ses promesses.
    \
        Obstinatio fidei, in bonam partem, pro obfirmatione. Tacit. Fermeté et constance.
    \
        Fidei plenus. Cic. Haud magna cum re, sed fidei plenus. Il n'ha pas grans biens, mais il est loyal, Povre et loyal.
    \
        Sinister fidei. Silius. Desloyal, Qui ne tient ne foy ne promesse.
    \
        Quos non aequasset fides solutionis, hos benignitate remissionis aequari. Plin. iunior. Qui n'avoyent point payé au jour qu'ils avoyent promis.
    \
        Fides. Terent. Loyaulté, Quand on tient secret ce qu'on a ouy, Feaulté.
    \
        Fidei bonae possessor. Budaeus. Possesseur de bonne foy, Qui possede une chose de bonne foy, ou à tiltre de bonne foy, la pensant seure.
    \
        Fide bona dicere. Plaut. A la bonne foy, Sans mentir, A sa conscience, En bonne foy.
    \
        Fide bona emere. Plaut. Acheter sans fraude ne mal engin, Acheter une chose de bonne foy, pensant que celuy qui la vend, ha puissance de la vendre et aliener.
    \
        Bonae fidei se esse respondit. Sueton. Qu'il estoit homme de promesse, et tenant sa foy.
    \
        Propius fidem est. Liu. Il est plus vraysemblable.
    \
        Difficillima est grauissimi cuiusque sceleris fides. Quint. Tous cas griefs et enormes sont difficiles à croire.
    \
        Fluxa. Tacit. De petite duree.
    \
        - fac hoc quod te rogamus Mea fide, si isti formidas credere. Plaut. A mon adveu, A mon asseurance.
    \
        Mea quidem id promitto fide. Plaut. Par ma foy, Sur ma foy.
    \
        Nuda fides. Valer. Flac. Qui n'est point fardee en palliee.
    \
        Obstinata fides. Tacit. Ferme et constante.
    \
        Arcanique fides prodiga, perlucidior vitro. Horat. Qui ne scait taire un secret.
    \
        Fides publica. Sallust. Asseurance que le peuple ou celuy qui ha l'administration de la Republique donne à quelqu'un pour faire ou dire quelque chose, l'asseurant qu'il n'aura nul mal, Saufconduict.
    \
        Fide publica dicere iussus est. Sallust. On luy donna asseurance qu'il n'auroit nul mal, On luy commanda de dire soubs l'asseurance publique, On l'affia, etc.
    \
        Fide accepta a legatis, vim abfuturam, donec causam dixissent. Liu. Apres avoir eu asseurance qu'on ne leur feroit nul oultrage.
    \
        In fidem suam aliquem accipere. Cic. Recevoir aucun qui se vient rendre à nous, en nostre protection et sauvegarde.
    \
        Adhibenda fides somniantium visis non est. Cic. Il ne fault point adjouster de foy aux, etc.
    \
        Fidem afferre alicui rei. Plin. Faire foy de quelque chose, L'asseurer, Faire qu'on le croye.
    \
        Afflicta fides. Tacit. Credit cheut et ruiné, Quand quelqu'un a perdu son credit, Credit abbatu.
    \
        Alternant spesque timorque fidem. Ouid. Font varier, Font tantost croire, tantost descroire.
    \
        Fidem suam astringere. Terent. S'obliger sur sa foy, Promettre quelque chose sur l'asseurance de sa foy, Affier quelque chose.
    \
        Fidem auferre testi. Quintil. Le reprocher, et faire que aucune foy ne luy soit adjoustee.
    \
        Capere in fidem deuictas bello nationes. Cic. Prendre en sa sauvegarde.
    \
        Maiora monstra veris vix capiunt fidem. Senec. A grand peine sont ils creuz, ou les croit on.
    \
        Conferre se in fidem ac clientelam alicuius. Cic. Se donner à quelqu'un, Se mettre en sa sauvegarde et tutelle, ou protection.
    \
        Vbi plurium velut emeritis annorum stipendiis fides surculo constitit. Columel. S'il n'a failli ne menti, S'il s'est tousjours bien porté.
    \
        Cum fide. Columel. Fidelement, Loyaulment, Feablement.
    \
        Fidem debet tutor. Quintil. Il doibt loyaulté à son pupille.
    \
        Fides deficere eos nuper coepit. Cic. Ils ont perdu leur credit.
    \
        Fidem alicuius deferere. Cic. Se retirer de l'alliance faicte avec aucun, Luy faulser sa foy.
    \
        Detrahere fidem alicui. Quintil. Le mettre en mauvaise reputation, en sorte qu'on ne le vueille croire.
    \
        A veri dissidet illa fide. Ouid. Ce bruit est faulx.
    \
        Fidem dare. Terent. Promettre, Asseurer, Jurer, Affier.
    \
        Dare fidem publicam. Cic. Donner saufconduict et asseurance.
    \
        Ducere fidem ex aliquo. Lucret. Quand quelque chose nous attrait et induit à la croire par quelque raisons.
    \
        Eligere fidem alicuius. Callistratus. Choisir un homme qu'on repute feal et loyal, pour luy bailler quelque chose en garde.
    \
        Ex fide scribere. Plin. iunior. Fidelement et à la verité.
    \
        Excessitque fidem meritorum summa tuorum. Ouid. La grandeur des plaisirs que tu m'as faicts est incroyable, On ne scauroit croire combien de plaisirs tu m'as faict.
    \
        Fidem exoluere. Plin. iunior. S'acquicter de sa promesse.
    \
        Exuere fidem. Tacit. Faulser sa foy.
    \
        Facere fidem causis ex sua bonitate. Quintil. Faire qu'on croye.
    \
        Aspectus facit fidem iudicii sui. Cic. Fait foy.
    \
        Fallere fidem hosti datam. Cic. Faulser sa foy.
    \
        Firmare fidem. Tacit. Confermer.
    \
        Frangere. Cic. Rompre sa foy.
    \
        Si fidem habeat, se iri praepositum tibi apud me. Terent. S'il scavoit certainement que, etc.
    \
        Fidem habere alicui. Terent. Cic. Se fier à aucun, Le croire.
    \
        Qui ei fidem non habui argenti. Plaut. A qui je ne me suis point fié de cest argent.
    \
        Res habuit fidem. Ouid. Fut creue, On la creut.
    \
        Fidem non habere dicuntur res. Cic. Choses qu'on ne croit point.
    \
        Quia non est in negando habiturus fidem. Quint. On ne le croira pas.
    \
        Fidem impetrare. Plin. Estre creu.
    \
        Fidem peractae mortis implere. Plin. iunior. Quand quelqu'un navré contrefait si bien le mort, qu'on pense veritablement qu'il soit mort.
    \
        Fidem alicuius implorare. Terent. Luy demander aide et secours.
    \
        Tarda solet magnis rebus inesse fides. Ouid. On ne croit pas legierement choses grandes.
    \
        Contra fidem interpositam interfectus est. Cic. Contre la foy et asseurance qu'on luy avoit donnee.
    \
        Fide publica interposita. Sallust. Avec saufconduict et asseurance publique.
    \
        Fide sua esse iubere. Vlpia. Respondre de quelque argent, ou d'autre chose.
    \
        Quantam pecuniam Titio credidero, fide tua esse iubes? Paulus. De tout l'argent que je presteray à Titius, m'en veuls tu respondre? Prens tu sur ta foy que j'en seray bien payé? En respons tu?
    \
        Fidem labefactare. Suet. Perdre son credit.
    \
        Huius iam labefactata est fides. Sueton. Cestui a perdu son credit.
    \
        Multa fidem promissa leuant. Horat. A grans prometteurs on n'adjouste pas grande foy.
    \
        Fidem liberare. Cic. Tenir sa promesse, Satisfaire à sa promesse.
    \
        In fide populi Romani manere. Cic. En la protection et sauvegarde.
    \
        Fidem mereri. Quint. Meriter d'estre creu.
    \
        Acceptam parce mouere fidem. Ouid. Garde toy de vouloir esbranler et arracher, ou oster et abolir une chose qu'on croit de long temps, Une persuasion de tous receue long temps à.
    \
        Fidem mutare. Sallust. Estre variable et legier, Se desdire.
    \
        Fidem mutare cum altero. Terentius. Ne luy tenir point de promesse.
    \
        Fidem suam obstringere. Plin. Obliger sa foy.
    \
        Fidem perdere. Quint. Perdre son credit, Faire qu'on ne nous croye pas une autre fois.
    \
        Fidem praestare, Tenir sa promesse. Quintil. An tutor fidem praestare debeat tantum, non etiam consilium et euentum. A scavoir mon si le tuteur est quicte, pourveu qu'il ne face aucune fraude en l'administration de son mineur, encore qu'il y ait en luy de la negligence: ou s'il est tenu en cas de negligence, encore qu'il n'y ait point en luy de mauvaise foy.
    \
        In fidem suam aliquem recipere, et commendatum habere. Cic. Le recevoir en sa sauvegarde et protection.
    \
        Redde nunc pactam fidem. Senec. Tien ta promesse.
    \
        Verba fides sequitur. Ouid. Il fut faict comme il fut dict.
    \
        Fidem alicuius sequi. Vlpia. Croire à sa parolle.
    \
        Fidem seruare. Plaut. Tenir sa promesse.
    \
        Pudicam fidem solicitare donis. Ouid. Soliciter par presens une femme de rompre la loyaulté de son mariage.
    \
        Curaui vnum hoc quidem, vt mihi esset fides. Terent. D'estre homme de promesse, et faire ce que j'auroye promis.
    \
        Fidei censebam maximam multo fidem esse. Plaut. J'estimoye la foy estre beaucoup plus loyale, et plus de tenue.
    \
        Mirum quantum illi viro nuntianti haec, fides fuerit. Liu. Combien on le creut.
    \
        Fide nulla es. Plaut. Tu n'as nulle foy, Tu ne tiens rien de ce que tu promets.
    \
        In fide et clientela alicuius esse. Cic. Estre en sa protection et sauvegarde.
    \
        In nullius fide esse. Cic. N'estre soubs l'obeissance et protection de personne.
    \
        Dyrrachium quod erat in fide mea. Cicero. Qui estoit en ma protection.
    \
        At mihi fides apud hunc est, nihil me istius facturum pater. Terent. Il tient tant de moy, Il se fie bien en moy, que je ne vouldroye faire telle chose.
    \
        Itane paruam mihi fidem esse apud te? Terent. Ay je si peu de credit envers toy? Te fie tu si peu en moy?
    \
        Fide alicuius sumere: Sub. Argentum. Cic. Emprunter argent par le moyen d'aucun qui en respond.
    \
        Superesse fide. Tacit. Surmonter en fidelité.
    \
        Sustentare fide amicos. Cic. Par pleigemens, en respondant pour eulx.
    \
        Tribuere fidem testimonio alicuius. Cic. Adjouster foy, Croire son tesmoignage.
    \
        Tribuere fidem rebus. Cic. Donner authorité.
    \
        Fidem suam tueri. Cic. Entretenir son credit.
    \
        Prona venit cupidis in sua vota fides. Ouid. On croit facilement ce qu'on vouldroit qu'il adveint.
    \
        In fidem alicuius venire. Liu. Se rendre à la merci d'aucun, soubs l'asseurance par luy promise, Se soubmettre à son obeissance.
    II.
        Fides, fidis, foe. gen. Cic. Une sorte d'instrument de musique ayant chordes, ou Les chordes de l'instrument.
    \
        Conspicuus fide. Ouid. Qui est congneu de touts et fort renommé, à cause qu'il est bon joueur de tels instruments.
    \
        Adhibere fides epulis. Quintil. Jouer de tels instruments à un banquet.
    \
        Discebant fidibus antiqui. Cic. Apprenoyent à jouer du luc, ou de la harpe, ou de semblables instruments.
    \
        Docere aliquem fidibus. Cic. Luy apprendre et monstrer à jouer, etc.
    \
        Iungere vocem fidibus. Quintil. Chanter une partie et jouer les autres sur l'espinette ou manicordion, ou autre instrument de musique, ayant chordes.
    \
        Mouere fides. Ouid. Remuer, Jouer.

    Dictionarium latinogallicum > fides

  • 8 sui

    sŭi ( gen.), dat. sibī̆, acc. and abl. se or sese, sing. and plur. (old dat. sibei, C. I. L. 1, 38; 1, 1056;

    1, 1180 et saep.: sibe,

    ib. 1, 1267; 5, 300; cf. Quint. 1, 7, 24; and v. Neue, Formenl. 2, p. 180 sq.; on the quantity of the final i, v. Ritschl, Opusc. 2, p. 632 sqq.; old acc. sed, C. I. L. 1, 196, 13 sq.; 1, 197, 21; strengthened acc. sepse = se ipse, Cic. Rep. 3, 8, 12; cf. Sen. Ep. 108, 32:

    semet,

    Hor. S. 1, 6, 78; Liv. 2, 12, 7; 2, 44, 8 al.), pron. of 3d pers. in recipr. and reflex. sense [Sanscr. sva-, svajam-, self; Gr. he, We, sphe (hou, hoi, he); cf. suus, old Lat. sovos; v. Curt. Gr. Etym. p. 396; Corss. Ausspr. 2, p. 54], of himself, of herself, of itself, of themselves; one another, each other, etc.; him, her, it, them; and, as subj. of inf., he, she, it, they (on the use of se or sese in acc., cf.: ut se dicamus, cum aliquem quid in alium fecisse ostendimus, ut puta: ille dicit se hoc illi fecisse;

    cum autem in se ipsum, tunc dicamus sese, velut: dixit sese hoc sibi fecisse,

    Charis. 1, 15, p. 86 P.; but the distinction is not commonly observed; the two forms being used indifferently, except that sese is preferred where there is emphasis, especially at the beginning or end of a clause, or in reference to a preceding ipse; v. infra; and cf. Neue, Formenl. 2, p. 182 sqq.).
    I.
    Prop., as pron. reflex., of an object considered as receiving or affected by its own act, himself, herself, itself, themselves.
    A.
    In all clauses, referring to the grammatical subject of the clause.
    1.
    As direct obj. of verb:

    dedistine gladium, qui se occideret?

    Plaut. Trin. 1, 2, 92:

    artis eloquar quem ad modum se expediant,

    id. ib. 2, 1, 10:

    se in plagas conicere,

    id. ib. 2, 1, 12:

    numquam erit alienis gravis qui suis se concinnat levem,

    id. ib. 3, 2, 58: se aperiunt, Ter. And. 4, 1, 8:

    adplicat ad Chrysidis patrem se,

    id. ib. 5, 4, 22:

    si is posset ab ea sese avellere,

    id. Hec. 4, 1, 39:

    hi se ad nos adplicant,

    id. Heaut. 2, 4, 13:

    per eos, ne causam diceret, se eripuit,

    Caes. B. G. 1, 4:

    cum ferrum se inflexisset,

    id. ib. 1, 25:

    praecipites fugae sese mandabant,

    id. ib. 2, 24:

    si se telo defenderet fur,

    Cic. Mil. 3, 9:

    Catoni licuit Tusculi se in otio delectare,

    id. Rep. 1, 1, 1:

    solum igitur quod se ipsum movet, numquam ne moveri quidem desinit,

    id. ib. 6, 25, 27:

    statim homo se erexit,

    id. Rosc. Am. 22, 60:

    majores acceperamus se a Gallis auro redemisse,

    Liv. 22, 59, 7:

    in montem sese recipere,

    Caes. B. G. 1, 25; 1, 26; Cic. Fin. 3, 19, 63:

    ad inpedimenta se conferre,

    Caes. B. G. 1, 26:

    sese alicui ad pedes proicere,

    id. ib. 1, 31:

    se gerere,

    to behave, Cic. Agr. 2, 19, 53:

    sic se res habet, ut, etc.,

    id. de Or. 2, 67, 271; id. Fin. 1, 7, 25; 5, 10, 27 sq.:

    quod uxor sua ex fico se suspendisset,

    Quint. 6, 3, 88. — Strengthened by ipse, nom.:

    hic se ipsus fallit,

    Ter. And. 3, 2, 15:

    ut se ipse diliget,

    Cic. Fin. 2, 11, 33:

    ipse enim se quisque diligit,

    id. Lael. 21, 80:

    ita non modo superiores, sed etiam se ipse correxerat,

    id. Or. 52, 176:

    omne animal se ipsum diligit,

    id. Fin. 5, 9, 24:

    neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indicasset,

    Nep. Paus. 4, 3:

    miles se ipse interfecit,

    Tac. H. 3, 51; 4, 11:

    ne, ignorando regem, semet ipse aperiret quis esset,

    Liv. 2, 12, 7:

    nec sese ipsi gravant,

    Quint. 1, 12, 10.—Sometimes acc.:

    inperator qui se ipsum non continet,

    Cic. Imp. Pomp. 13, 38:

    quid est enim se ipsum colligere, nisi, etc.,

    id. Tusc. 4, 36, 78; 1, 23, 53:

    ut quidam imperatores se ipsos dis inmortalibus devoverent,

    id. N. D. 2, 3, 10:

    quod si se ipsos illi nostri liberatores e conspectu nostro abstulerunt,

    id. Phil. 2, 44, 114:

    admovisse semet ipsos lateri suo,

    Curt. 7, 1, 14:

    gladio se ipsam transfixit,

    Vell. 2, 26, 3.—In gerund. construction:

    ne sui in perpetuum liberandi occasionem dimittant,

    Caes. B. G. 5, 38; 3, 6; 4, 34:

    principes sui conservandi causa profugerunt,

    Cic. Cat. 1, 3, 7:

    maximam causam ad se inundandam terra praestabit,

    Sen. Q. N. 3, 29, 4.—
    2.
    As indirect obj.:

    animo servit, non sibi,

    Plaut. Trin. 2, 2, 27:

    sapiens ipsus fingit fortunam sibi,

    id. ib. 2, 2, 84:

    ne ibi diffregisset crura aut cervices sibi,

    id. Mil. 3, 1, 126:

    nil aliud nisi quod sibi soli placet consulit,

    id. Trin. 2, 3, 4:

    quaerunt sibi liberos,

    id. Ps. 1, 1, 21:

    aurum habeat sibi,

    id. Mil. 4, 2, 108:

    illum multae sibi expetessunt,

    id. ib. 4, 6, 16:

    tum me convivam solum abducebat sibi,

    Ter. Eun. 3, 1, 17:

    non sibi soli postulat, etc.,

    id. ib. 3, 2, 27:

    nunc sibi uxorem expetit,

    id. And. 3, 2, 40:

    is sibi legationem ad civitates suscepit,

    Caes. B. G. 1, 3:

    neque sibi homines feros temperaturos existimabat, quin exirent, etc.,

    id. ib. 1, 33:

    hoc sibi nomen adrogare,

    Cic. Rep. 1, 33, 50; 1, 5, 9:

    alia sunt tamquam sibi nata,

    id. Fin. 3, 19, 63:

    proposita sibi morte,

    id. Sest. 21, 48; id. Fin. 5, 11, 31:

    ne, illo cunctante, Numidae sibi consulant,

    Sall. J. 62, 1:

    ut populum Romanum sibi desumerent hostem,

    Liv. 7, 20, 5:

    Turnus, praelatum sibi advenam aegre patiens,

    id. 1, 2:

    petebant ut regis sui filiam matrimonio sibi jungeret,

    Curt. 8, 1, 9:

    nemo sibi tantummodo errat,

    Sen. Vit. Beat. 1, 4:

    locum sibi ad formam sui exsculpsit,

    id. Q. N. 4, 3, 4.—With ipse:

    ipse tantos sibi spiritus sumpserat,

    Caes. B. G. 1, 33 fin.:

    nec ipsi sibi exemplo sunt,

    Cic. Lael. 21, 80:

    iste, quasi praeda sibi advecta, ducit,

    id. Verr. 2, 5, 25, § 64:

    Junius necem sibi ipse conscivit,

    id. N. D. 2, 3, 7:

    voluntarium non sibimet ipse solum, sed etiam funeri suo exilium indixit,

    Liv. 39, 52, 9:

    proinde consulant sibi ipsi,

    Just. 16, 4, 15:

    avaritia, quae quicquid omnibus abstulit, sibi ipsi neget,

    Sen. Q. N. 1, prol. 6; cf. Cic. Marc. 5, 13. —
    3.
    After substt., adjj., etc.:

    omnino est amans sui virtus,

    Cic. Lael. 26, 98:

    ut sit sui similis,

    Plaut. Trin. 2, 2, 7:

    omnem naturam esse servatricem sui,

    Cic. Fin. 5, 9, 26:

    cum videret, si non paruisset, dissimilem se futurum sui,

    id. Phil. 9, 3, 6; id. Tusc. 1, 19, 43: nihil malo quam et me mei similem esse et illos sui, Caes. ap. Cic. Att. 9, 16, A, 2:

    habetis ducem memorem vestri, oblitum sui,

    Cic. Cat. 4, 9, 19:

    potens sui,

    Hor. C. 3, 29, 41:

    nihil est tam incontinens sui,

    Sen. Q. N. 3, 30, 6:

    quod sibi obsit, quia sit sibi inimicus,

    Cic. Fin. 5, 10, 28: inimicus ipse [p. 1795] sibi putandus est, id. ib.:

    cum ipsi homines sibi sint per se cari,

    id. ib. 5, 13, 38:

    Medus infestus sibi,

    Hor. C. 3, 8, 19:

    crescit indulgens sibi hydrops,

    id. ib. 2, 2, 13; cf.:

    nec enim utilius quicquam est quam sibi utilem fieri,

    Sen. Ben. 1, 11, 5:

    Campanus se digna probra in insontem jacere,

    Liv. 25, 18, 8:

    (mundus) se ipse consumptione alebat sui,

    Cic. Univ. 6:

    cum multa adsoleat veritas praebere vestigia sui,

    Liv. 40, 54, 8:

    caecus amor sui,

    Hor. C. 1, 18, 14:

    sui contemptor,

    Quint. 12, 1, 20:

    in spem sui bonam adducitur,

    Sen. Ira, 2, 21, 3:

    (aer) ima sui parte maxime varius est,

    id. Q. N. 2, 11, 1:

    ipsa (virtus) pretium sui,

    id. Vit. Beat. 9, 4:

    neque est quod existimes illum vilem sibi fuisse: pretium se sui fecit,

    id. Ben. 1, 9, 1:

    saepe taedio laboris ad vilitatem sui compelluntur ignavi,

    Curt. 5, 9, 7:

    nemo non benignus est sui judex,

    Sen. Ben. 2, 26, 1:

    Romanus in ipso fine vitae vindex sui exstitit,

    Val. Max. 3, 2, 11:

    equestris ordinis juventus omnibus annis bis urbem spectaculo sui celebrabat,

    id. 2, 2, 9; cf. with ipse:

    utpote ipsa sui appellatione virorum majestati debitum a feminis reddens honorem,

    id. 2, 1, 7. —
    4.
    With prepp.:

    qui admisit in se culpam,

    Plaut. Trin. 1, 2, 6:

    culpam ut ab se segregent,

    id. ib. 1, 2, 42:

    segregat ab se omnis,

    id. Mil. 4, 6, 17; 4, 6, 62:

    me ad se deduxit,

    id. ib. 2, 1, 121; 3, 1, 118; id. Ps. 3, 2, 6:

    quae me non excludit ab se, sed apud se occludet domi,

    id. Men. 4, 2, 108:

    habet aliud (negotium) magis ex se et majus,

    Ter. And. 5, 4, 51:

    et fingunt quandam inter se nunc fallaciam,

    id. ib. 1, 3, 15:

    duxit secum virginem,

    id. Eun. 2, 1, 23; Cic. Att. 5, 17, 3; Liv. 35, 30; 43, 18:

    ex se generare,

    Quint. 1, 1, 36: — pro se quisque = unusquisque, every one, each one singly, etc., freq. in Livy (cf. suus, II. D. 2.):

    Pro se quisque id quod quisque potest... Edit,

    Plaut. Am. 1, 1, 76:

    pro se quisque alius agnum inmolabat, alius pullum,

    Sen. Q. N. 4, 6, 2:

    pro se quisque sedulo Faciebant,

    Ter. Heaut. 1, 1, 74:

    cum pro se quisque tenderet ad portas,

    Liv. 6, 3; 6, 8; 1, 9; 1, 59;

    2, 6: — Boiosque receptos ad se socios sibi adsciscunt,

    Caes. B. G. 1, 5 fin.:

    exercitum ante se mittit,

    id. ib. 1, 21:

    supra se collocare,

    id. ib. 1, 24:

    ex materia in se omnia recipiente mundum factum esse,

    Cic. Ac. 2, 37, 118:

    litteras ad se ab amico missas protulit,

    id. Phil. 2, 4, 7:

    praedam prae se agentes,

    Liv. 5, 45; 38, 21:

    quam (rem publicam) exercitus, quantum in se fuit, prodebat,

    id. 2, 43; 9, 40; Nep. Iphic. 3, 4; cf. id. Hann. 12, 2 (v. infra, II. B. 2.):

    quibus poterat sauciis ductis secum,

    Liv. 4, 39.—Rarely referring to subj. inf.:

    nam dicere apud eum de facinore... cum per se ipsum consideres, grave est,

    Cic. Deiot. 2, 4:

    non quia per se beatum est malo caruisse,

    Sen. Q. N. 1, prol. 6. —
    5.
    With inf. pass. in obj.-clause:

    ne quis se aut suorum aliquem praetermissum queratur,

    Cic. Rep. 1, 1, 1:

    quibus (nominibus) illae res publicae sese appellari velint,

    id. ib. 1, 33, 50:

    qui se minus timidos existimari volebant,

    Caes. B. G. 1, 39, 6.—
    6.
    As predicate ( = suus, II. B. 2. d; very rare):

    quisquis est deus, si modo est alius... totus est sensuus, totus visuus, totus audituus, totus animae, totus animi, totus sui,

    in his own power, independent, Plin. 2, 7, 5, § 14. —
    B.
    Referring to a logical subject, other than the grammatical subj. of the clause.
    1.
    To a definite subj.:

    neque praeter se umquam ei servos fuit,

    Plaut. Capt. 3, 4, 48:

    hunc aiebant indignum civitate ac sese vivere,

    id. Trin. 1, 2, 176: exercitum consumptum videtis;

    quem turpiter se ex fuga recipientem ne qua civitas recipiat, etc.,

    Caes. B. G. 7, 20 fin.:

    reliquos sese convertere cogunt,

    id. B. C. 1, 46:

    multis illi in urbibus reficiendi se et curandi potestas fuit,

    Cic. Phil. 9, 3, 6:

    cur his persequendi juris sui adimis potestatem,

    id. Div. in Caecil. 6, 21:

    cum nihil sit periculosius quam spatium confirmandi sese Antonio dari,

    id. Fam. 10, 33, 5:

    tantam ingenuit animantibus conservandi sui natura custodiam,

    id. N. D. 2, 48, 124:

    neque sui colligendi hostibus facultatem relinquunt,

    Caes. B. G. 3, 6:

    ut quam minimum spatii ad se colligendos Romanis daretur,

    id. ib. 3, 19; 3, 4; 4, 34; Hirt. B. G. 8, 16:

    Gallica acies nullum spatium respirandi recipiendique se dedit,

    Liv. 10, 28, 11:

    nec raptis aut spes de se melior aut indignatio est minor,

    id. 1, 9, 14: Faustulo spes fuerat regiam stirpem apud se educari, id. 1, 5, 5:

    proelium cum fiducia sui commissum est,

    id. 7, 33, 5; 10, 14, 17:

    detecta fraus cautiores Thyreensis fecit: dato responso, nullam se novam societatem accepturos, etc.,

    id. 36, 12, 8:

    patres censuerunt, qui honorem, quem sibi capere per leges liceret, peteret, etc.,

    id. 32, 7, 11:

    jusso magistro equitum abdicare se magistratu,

    id. 4, 35; 22, 33, 12:

    haec cum apud timentes sibimet ipsos increpuissent,

    id. 6, 37, 1:

    ab ipso, quaerenti sibi commendationem ad gentem monitus,

    id. 36, 8, 4 Weissenb. ad loc.:

    signa peditum, prae se habentium scuta,

    id. 38, 21, 3:

    invenere oppidanos vim hostium ab se arcentes,

    id. 6, 9, 7:

    exire enim sua secum efferentibus jussis primum arma ademit,

    id. 43, 18, 11; cf.

    § 10: quos in numerum pecorum redegit ignoratio sui,

    Sen. Vit. Beat. 5, 2:

    quia nullum illis sui regimen est,

    id. Ep. 94, 67:

    inter se nihil inlicitum,

    Tac. H. 5, 5; 1, 64:

    quasi objurgatio sui est,

    Quint. 11, 3, 49.—
    2.
    To indefinite subj.:

    deforme est de se ipsum praedicare,

    Cic. Off. 1, 38, 137:

    posse enim liberalitate uti non spoliantem se patrimonio nimirum est pecuniae fructus maximus,

    id. ib. 2, 18, 64:

    non arbitrari sese scire quod nesciat,

    id. Ac. 1, 4, 16:

    cui proposita sit conservatio sui,

    id. Fin. 5, 13, 37:

    sic amicitiae... effectrices sunt voluptatum tam amicis quam sibi,

    id. ib. 1, 20, 67:

    amare... etiam si ad se ex iis nihil redeat,

    id. ib. 2, 24, 78:

    (judicatio) quae aut sui laudem aut adversarii vituperationem contineat,

    id. Inv. 1, 51, 97; id. Or. 36, 124; id. Off. 1, 39, 139:

    ut, quanti quisque se faciat, tanti fiat ab amicis,

    id. Lael. 16, 59; id. Off. 1, 28, 99; id. Rosc. Com. 17, 52 fin.:

    si nullus ex se metus aut spes,

    Tac. A. 2, 38:

    ceterum et interrogandi se ipsum et respondendi sibi solent esse non ingratae vices,

    Quint. 9, 2, 14:

    sibi servire gravissima est servitus,

    Sen. Q. N. 3, praef. 17:

    quam multa sunt vota, quae etiam sibi fateri pudet,

    id. Ben. 6, 38, 5:

    nec haec vilitas sui est,

    id. Clem. 1, 3, 4:

    culpa est, immiscere se rei ad se non pertinenti,

    Dig. 50, 17, 36:

    profecto est supplicio se liberare tam facile quam supplicium perpeti,

    Val. Max. 3, 2, 6.
    II.
    Hence, in dependent clauses, transf., as pers. pron. 3d pers., with reflex. reference, him, her, it, them; he, she, they, etc.
    A.
    In gen., of an obj. indentified with,
    1.
    The gram. subj. of the principal clause:

    qui omnis se amare credit, quemque aspexerit,

    Plaut. Mil. 4, 9, 14:

    illa mulier lapidem silicem subigere ut se amet, potest,

    id. Poen. 1, 2, 77; id. Cas. prol. 46:

    orare jussit, si se ames, jam ut ad sese venias,

    Ter. And. 4, 2, 4:

    ait, si... non id metuat, ne, ubi acceperim, Sese relinquam,

    id. Eun. 1, 2, 61:

    timet animum amicae se erga ut sit suae,

    id. Heaut. 1, 2, 15:

    utrumque jussit interfici, alterum, quia viam demonstravisset interimendi sui,

    Cic. Tusc. 5, 20, 60:

    qui precabantur, ut sibi sui liberi superstites essent,

    id. N. D. 2, 28, 72; id. Prov. Cons. 17, 42:

    ne ipse quidem sua tanta eloquentia mihi persuasisset, ut se dimitterem,

    id. Or. 28, 100:

    impetrat a senatu, ut dies sibi prorogaretur,

    id. Verr. 2, 1, 38, § 98:

    hunc sibi ex animo scrupulum, qui se dies noctisque stimulat, ut evellatis, postulat,

    id. Rosc. Am. 2, 6:

    Iccius nuntios ad eum mittit, nisi subsidium sibi submittatur,

    Caes. B. G. 2, 6 fin.:

    quos cum apud se conspexisset... quid ad se venirent,

    id. ib. 1, 47:

    mittit, qui petant atque orent, ut sibi subveniat,

    id. B. C. 1, 17:

    Scipionem Hannibal eo ipso, quod adversus se dux lectus esset, praestantem virum credebat,

    Liv. 21, 39, 8:

    Pausanias orare coepit, ne se prodiret,

    Nep. Paus. 8, 6:

    cum ejus principes animadvertisset timere, ne propter se bellum eis Lacedaemonii indicerent,

    id. Them. 8, 3:

    Ubii legatos mittunt, qui doceant... neque ab se fidem laesam,

    Caes. B. G. 6, 9:

    tum Volero, ubi indignantium pro se acerrimus erat clamor, etc.,

    Liv. 2, 55, 6:

    transfugit, patris in se saevitiam conquerens,

    id. 1, 53, 5:

    praesidia imposuit in urbibus, quae ad se defecerant,

    Sall. J. 61, 1:

    navigia sarcina depressa parum ostendunt non aquam sibi resistere?

    Sen. Q. N. 2, 9, 3.—So in phrases incorporated with a principal clause:

    Nicias vehementer tua sui memoria delectatur,

    Cic. Att. 13, 1, 3:

    nihil est appetentius similium sui,

    id. Lael. 14, 50: Pompeius facultatem sui insequendi ademerat, Caes. B. C. 1, 29:

    praefectum in se ruentem trans fixit,

    Curt. 4, 16, 23:

    rediere cum legatis ad redimendos sese missis,

    Liv. 22, 59, 18:

    potestatem omnibus adeundi sui fecit,

    Suet. Tib. 40:

    Germanicus legiones universas sibi summam reipublicae deferentes compescuit,

    id. Calig. 1:

    quam si di inmortales potestatem visendi sui faciant,

    Sen. Clem. 1, 19, 9:

    (terra) non potest tam multa tantoque se ipsa majora nutrire, nisi, etc.,

    id. Q. N. 6, 16, 3.—
    2.
    Of an obj. indentified with a logical subj., other than the gram. subj. of the leading clause:

    a Caesare valde liberaliter invitor, sibi ut sim legatus,

    Cic. Att. 2, 18, 3:

    horum unum quidque... a se potius quam ab adversariis stare demonstrabitur,

    id. Inv. 1, 43, 81; id. Mil. 16, 44:

    nam mihi scito jam a regibus adlatas esse litteras, quibus mihi gratias agant, quod se mea sententia reges appellaverim,

    id. Fam. 9, 15, 4:

    testem rei publicae relinquere, meae perpetuae erga se voluntatis,

    id. ib. 1, 4, 10:

    quos non tam ulcisci studeo quam sanare sibi ipsos,

    id. Cat. 2, 8, 17:

    quo ex oppido cum legati ad eum venissent oratum, ut sibi ignosceret,

    Caes. B. G. 7, 12; Liv. 6, 42; 1, 5:

    cum ei in suspitionem venisset, aliquid in epistula de se esse scriptum,

    Nep. Paus. 4, 1:

    cohortem octavam decimam Lugduni, solitis sibi hibernis, relinqui placuit,

    Tac. H. 1, 64. —
    B.
    In partic., in reported words or thoughts (orat. obliqua) referring to the person to whom they are ascribed.
    1.
    As subj. or obj., direct or indirect, with inf.:

    quos Hannibal misit astrictos jure jurando se redituros esse, nisi, etc.,

    Cic. Off. 1, 13, 40:

    Postumius mihi nuntiavit... se a Marcello ad me missum esse,

    id. Fam. 4, 12, 2:

    qui dixisse fertur a se visum esse Romulum... eum sibi mandasse ut populum rogaret ut sibi eo in colle delubrum fieret: se deum esse,

    id. Rep. 2, 10, 20; id. Mil. 35, 95 sqq.:

    nuntium mittit... sese diutius sustinere non posse,

    Caes. B. G. 2, 6 fin.:

    Divitiacus Caesarem obsecrare coepit... scire se illa esse vera, nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere... sese tamen amore fraterno commoveri,

    id. ib. 1, 20:

    unum se esse, qui, etc.... ob eam rem se ex civitate profugisse,

    id. ib. 1, 31:

    haec sibi esse curae,

    id. ib. 1, 40:

    non sese Gallis, sed Gallos sibi bellum intulisse,

    id. ib. 1, 44:

    ipsos se inter multitudinem militum occultasse,

    id. ib. 7, 38:

    sensit Themistocles, si eo pervenisset, sibi esse pereundum,

    Nep. Them. 8, 6:

    dato responso (sc. a Thyreensibus), nullam se novam societatem accepturos,

    Liv. 36, 12, 8.—
    2.
    In subordinate clauses, questions, exhortations, etc., with subj.
    a.
    In gen.:

    qui abs te taciti requirunt, cur sibi hoc oneris imposueris, cur se potissimum delegeris,

    Cic. Planc. 18, 46; 2, 6; id. Marc. 10, 30:

    conclamavit, quid ad se venirent?

    Caes. B. G. 1, 47:

    unum petere ac deprecari... ne se armis despoliaret,

    id. ib. 2, 31:

    ad quos cum Caesar nuntios misisset, qui postularent, eos qui sibi bellum intulissent, sibi dederent,

    id. ib. 4, 16:

    cur sui quicquam esse imperii trans Rhenum postularet?

    id. ib.:

    Cicero respondit, si ab armis discedere velint, se adjutore utantur,

    id. ib. 5, 41:

    Veneti legationem ad Crassum mittunt, si velit suos recipere, obsides sibi remittat,

    id. ib. 7, 4:

    rex ignarus quae legati ejus (Hannibalis) ad se adlaturi fuissent,

    Liv. 23, 39:

    hac necessitate coactus, domino navis, qui sit, aperit, multa pollicens, si se conservasset,

    Nep. Them. 8, 6:

    legatos in Bithyniam miserunt, qui ab rege peterent, ne inimicissimum suum secum haberent sibique dederet (for secum, v. I. A. 4. supra),

    id. Hann. 12, 2.—
    b.
    Esp., in subordinate clauses (sub-oblique), with subj. expressing the assertion or view of the person reported as speaking:

    magnam Caesarem injuriam facere, qui vectigalia sibi deteriora faceret,

    Caes. B. G. 1, 36:

    quod sibi Caesar denuntiaret,

    id. ib.:

    sed eo deceptum, quod neque commissum a se intellegeret, quare timeret,

    id. ib. 1, 14:

    quod nec paratus... obsecutus esset, credidissetque, cum se vidissent Aetoli, omnia, etc.,

    Liv. 35, 44, 3:

    Ambiorix locutus est,... sua esse ejusmodi imperia, ut non minus haberet juris in se multitudo, quam ipse in multitudinem,

    Caes. B. G. 5, 27:

    Divitiacus ait,... nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere, propterea quod per se crevisset,

    id. ib. 1, 20: eos incusavit, quod sibi [p. 1796] quaerendum aut cogitandum putarent, etc., id. ib. 1, 40:

    decima legio Caesari gratias egit, quod de se optimum judicium fecisset,

    id. ib. 1, 41:

    doluisse se, quod populi Romani beneficium sibi extorqueretur,

    id. B. C. 1, 9:

    tum ei dormienti eundem visum esse rogare ut, quoniam sibi vivo non subvenisset, etc.,

    Cic. Div. 1, 27, 57:

    Scipionem Hannibal eo ipso, quod adversus se dux potissimum lectus esset, praestantem virum credebat,

    Liv. 21, 39, 8:

    Pausanias orare coepit... quod si eam veniam sibi dedisset, magno ei praemio futurum,

    Nep. Paus. 4, 6:

    neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indicasset,

    id. ib. 4, 3:

    Caesar legatos cum his mandatis mittit, Quoniam... hanc sibi populoque Romano gratiam referret,

    Caes. B. G. 1, 35:

    nos esse iniquos, quod in suo jure se interpellaremus,

    id. ib. 1, 44:

    neque ipsos in his contentionibus, quas Aedui secum habuissent, usos esse, etc.,

    id. ib.:

    maximae sibi laetitiae esse praedicavit, quod aliquos patria sua se meliores viros haberet,

    Val. Max. 6, 4, ext. 5.—Rarely with indic. when the author asserts the action as a fact: Volero, ubi indignantium pro se acerrimus erat clamor, etc. ( = eo; cf.

    infra, C.),

    Liv. 2, 55, 6.—
    C.
    Without reflex. reference, = an oblique case of is or ipse (in the best prose rare, and mostly where the conception of the orat. obliq. is suggested by the context; cf.

    B. 2. b. supra): i, seis, jube transire huc quantum possit, se ut videant domi Familiares ( = eam),

    Plaut. Mil. 2, 2, 26; 1, 1, 6:

    me misit miles ad Eam... ut hinc in Elatiam hodie eat secum semul,

    id. Bacch. 4, 2, 9:

    ut eum, qui se hic vidit, verbis vincat, ne is se viderit,

    id. Mil. 2, 2, 31; cf. v. 35;

    3, 2, 54: ut eam in se dignam condicicnem conlocem,

    id. Trin. 1, 2, 122:

    ipsi hi mihi dant viam, quo pacto ab se argentum auferam,

    id. Ep. 2, 2, 9; id. Poen. 5, 2, 123:

    dicit capram, quam dederam servandam sibi, etc.,

    id. Merc. 2, 1, 15:

    unum hoc scio, esse meritam, ut memor esses sui,

    Ter. And. 1, 5, 46:

    cum Epaminondas accusatur, quod ei, qui sibi ex lege praetor successerat, exercitum non tradiderit,

    Cic. Inv. 1, 33, 55:

    et se ipsum nobis, et eos, qui ante se fuerunt, in medio posuit,

    id. ib. 2, 2, 7 (but B. and K. bracket se):

    Dexo hic, quem videtis, non quae privatim sibi eripuisti, sed unicum abs te filium flagitat,

    id. Verr. 2, 5, 49, § 128:

    postea quam exposuit quae sibi videbantur,

    id. Div. 1, 54, 122 (dub.;

    B. and K. ipsi): et cum ad illum scribas, nihil te recordari de se,

    id. Q. Fr. 3, 1, 7, § 23 (B. and K. bracket de se):

    quem Caesar, ut erat de se meritus, donatum pronuntiavit,

    Caes. B. C. 3, 53:

    Caesar Rhenum transire constituit... quod auxilia contra se Treveris miserant,

    id. B. G. 6, 9 init.:

    Metellus... in eis urbibus, quae ad se defecerant... praesidia inponit,

    Sall. J. 61, 1; 66, 1:

    Bocchus flectitur, reputando quae sibi duobus proeliis venerant,

    id. ib. 103, 2:

    statuit urbis, quae... adversum se opportunissimae erant, circumvenire,

    id. ib. 88, 4:

    ipse... ex perfugis cognitis... qui cum eo (Scipione) bellum contra se gerebant,

    Hirt. B. Afr. 8 fin.:

    vel quia nil rectum, nisi quod placuit sibi, ducunt,

    Hor. Ep. 2, 1, 83; id. S. 2, 8, 82:

    centum boves militibus dono dedit, qui secum fuerant,

    Liv. 7, 37, 3; 8, 35:

    Hannibalem angebat, quod Capua pertinacius oppugnata ab Romanis quam defensa ab se... animos averterat,

    id. 26, 38, 1:

    alter victus fratrum ante se strage,

    id. 1, 25, 11 Weissenb. ad loc.;

    7, 6, 12: Caesar... omnibus qui contra se arma tulerant, ignovit,

    Vell. 2, 56, 1:

    quamquam obsidione Massiliae, quae sibi in itinere portas clauserat, retardante... tamen omnia subegit,

    Suet. Caes. 34:

    cujus rector circa se dimicans occubuerat,

    id. Tib. 4:

    quod eos coegit superare Lacedaemonios, quos ante se nemo ausus fuit aspicere,

    Nep. Epam. 8, 3 (cf.:

    ante illum,

    id. Iphic. 1, 3):

    quae nox sibi proxima venit, insomnis,

    Luc. 5, 805.
    III.
    Pron. recipr., each other, one another:

    nam cum esset Praenestinis nuntiatum... patres ac plebem in semet ipsos versos,

    Liv. 6, 28, 1; so very rare, except in phrase: inter se, one another, each other, mutually, reciprocally, = allêlous (prop. between or among them, among themselves, hence no ellips. of another se is to be assumed; cf. Krebs, Antibarb. p. 609; Hand, Turs. 3, p. 397 sqq.): nil cessarunt ilico Osculari atque amplexari inter se, Plaut. Mil. 5, 39; 2, 1, 61; 3, 1, 120:

    video eos inter se amare,

    Ter. Ad. 5, 3, 42:

    neque solum colent inter se ac diligent (cf. ante: alter ab altero postulabit),

    Cic. Lael. 22, 82:

    Cicerones pueri amant inter se,

    id. Att. 6, 1, 12; id. Q. Fr. 3, 3, 1; id. Cat. 3, 5, 13; id. N. D. 1, 44, 122:

    inter se adspicere,

    id. Cat. 3, 5, 13:

    inter se congruere,

    id. Rosc. Am. 22, 62:

    complecti inter se milites coepisse,

    Liv. 7, 42, 6:

    ut neque inter se contingant trabes,

    Caes. B. G. 7, 23; id. B. C. 1, 21:

    inter se nondum satis noti,

    Liv. 21, 39, 7:

    populus et senatus Romanus placide modesteque inter se rempublicam tractabant,

    Sall. J. 41, 2:

    bellum summa inter se contentione gerere,

    Cic. Rep. 1, 16, 25:

    cum inter se timerent,

    Nep. Dion, 4, 1; id. Eum. 4, 2: haec inter se quam repugnent, contradict one another, Cic. Tusc. 3, 29, 72; id. N. D. 1, 12, 30 (cf.: sibi repugnare, to be inconsistent with itself;

    v. Krebs, Antibarb. p. 1018): inter se differre,

    Caes. B. G. 1, 1:

    cur legendi sint, nisi ipsi inter se, qui idem sentiunt, non intellego,

    by one another, Cic. Tusc. 2, 3, 8:

    quosdam inter se similis,

    id. Ac. 2, 17, 55:

    res inter se similes,

    Quint. 9, 2, 51; 9, 4, 17. — With subst.:

    adhaesitationes atomorum inter se,

    Cic. Fin. 1, 6, 19:

    quae res eos in bello inter se habuit,

    Sall. J. 79, 3; cf.:

    auxerant inter se opinionem,

    their mutual regard, Liv. 21, 39, 9.—Pleon.:

    vitam inter se utriusque conferte,

    Cic. Rosc. Com. 7, 20:

    compositis inter se rebus,

    Sall. J. 66, 2:

    vitatur duriorum inter se congressus,

    Quint. 11, 3, 35.—Of local relation:

    duas insulas propinquas inter se,

    Sall. H. 1, 61 Dietsch; id. J. 98, 3:

    postquam haud procul inter se erant,

    id. ib. 53, 7:

    haud longe inter se castra facere,

    id. ib. 55, 6 (inter se, without recipr. reference, v. supra, I. A. 4.).
    IV.
    Idiomatic uses.
    A.
    Se, with prepp., one ' s house, home; mostly ad se, apud se, to or at one ' s house, home, at home:

    quae me non excludet ab se, sed apud se occludet domi,

    Plaut. Men. 4, 2, 108:

    postquam in aedis me ad se deduxit domum,

    id. Mil. 2, 1, 43:

    me ad se ad prandium, ad cenam vocant,

    id. ib. 3, 1, 118: intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se, Lucil. ap. Charis. p. 86 P.:

    L. Caesar, ut veniam ad se, rogat,

    Cic. Att. 15, 4, 5:

    qui a me petierit ut secum et apud se essem cottidie,

    id. ib. 5, 6, 1.—
    2.
    Trop.:

    num tibi videtur esse apud sese?

    in his senses, Ter. Hec. 4, 4, 85. —
    B.
    Sibi pleonast. as dat. of the interested person:

    ipse autem Ariovistus tantus sibi spiritus sumpserat,

    Caes. B. G. 1, 33 fin.:

    tum sibi M. Pisonis domum ubi habitaret elegerat,

    Cic. Phil. 2, 25, 61; cf. I. A. 2. supra. So esp. freq. in expressions of surprise or abrupt questions (commonly, but loosely called a dat. ethic.):

    quid sibi vult pater? cur simulat?

    Ter. And. 2, 3, 1:

    quid sibi hic vestitus quaerit?

    id. Eun. 3, 5, 10:

    hostes admiratio cepit, quidnam sibi repentinus clamor vellet,

    Liv. 44, 12, 1:

    quid ergo sibi vult pars altera orationis?

    id. 40, 12, 14:

    mirantes, quid sibi vellet,

    id. 3, 35, 5; 3, 50, 15; 4, 13, 12;

    32, 25, 10: pro deum fidem quid vobis vultis?

    id. 3, 67, 7. —
    C.
    Sibi with suus, emphasizing the idea of possession, his own, etc. (ante- and post-class.):

    cocleae... Suo sibi suco vivont,

    Plaut. Capt. 1, 1, 13:

    sed is quo pacto serviat suo sibi patri,

    id. ib. prol. 5;

    46: si ille huc salvos revenit, reddam suom sibi,

    id. Trin. 1, 2, 119 Brix. ad loc.:

    suam sibi rem salvam sistam,

    id. Poen. 5, 2, 123:

    locus argumento'st suom sibi proscaenium,

    id. ib. prol. 57;

    97: omnem rem inveni, ut sua sibi pecunia hodie illam faciat leno libertam suam,

    id. Pers. 1, 3, 1:

    suo sibi gnato,

    id. As. 4, 2, 16:

    hunc telo suo sibi a foribus pellere,

    id. Am. 1, 1, 113:

    sua sibi ingenua indoles,

    id. Mil. 3, 1, 38:

    suo sibi gladio hunc jugulo,

    Ter. Ad. 5, 8, 35:

    uvas suo sibi pampino tegito,

    Col. Arb. 11:

    suo sibi jure ablui,

    id. R. R. 12, 7; 12, 41:

    suo sibi argumento refutatus,

    Gell. 5, 10, 16:

    suo sibi lacte aleret,

    id. 12, 1, 6:

    a suis sibi parentibus,

    App. M. 1, p. 104, 35:

    in suis sibi domibus,

    id. ib. 1, p. 106, 31; 4, p. 157, 7;

    6, p. 186, 24: qui Deo... sua sibi opera praetulerunt,

    Lact. 2, 5, 6; 3, 28, 20:

    in suo sibi pervoluta sanguine,

    App. M. 8, p. 207, 22; Vitr. 8, 7:

    cum sua sibi natione captivus,

    Min. Fel. 10, 4:

    IN SVO SIBI POSITVS,

    Inscr. Orell. 4495:

    AEDEM CVM SVO SIBI HYPOGAEO,

    Inscr. Rein. p. 646, 109.—In many passages in class. prose sibi occurs with suus, but retains its pronom. force:

    factus consul est bis, primum ante tempus, iterum sibi suo tempore, rei publicae paene sero,

    in good time for himself, Cic. Lael. 3, 11:

    satis superque esse sibi suarum cuique rerum,

    id. ib. 13, 45:

    priusquam tu suum sibi venderes, ipse possedit,

    id. Phil. 2, 37, 96:

    vult ille inbecillitatis sibi suae conscius timere pituitam?

    Sen. Q. N. 6, 2, 4 (v. suus II. D. 3. a).

    Lewis & Short latin dictionary > sui

  • 9 amor

    ămor (old form ămŏs, like honos, labos, colos, etc., Plaut. Curc. 1, 2, 2; v. Neue, Formenl. I. p. 170), ōris, m. [amo], love (to friends, parents, etc.; and also in a low sense; hence in gen., like amo, while caritas, like diligere, is esteem, regard, etc.; hence amor is used also of brutes, but caritas only of men; v amo init.):

    Amicitiae caritate et amore cernuntur. Nam cum deorum, tum parentum, patriaeque cultus, eorumque hominum, qui aut sapientiā aut opibus excellunt, ad caritatem referri solet. Conjuges autem et liberi et fratres et alii, quos usus familiaritasque conjunxit, quamquam etiam caritate ipsā, tamen amore maxime continentur,

    Cic. Part. Or. 25, 88; cf. id. ib. 16, 56; Doed. Syn. IV. p. 100 (but amor is related to benevolentia as the cause to the effect, since benevolentia designates only an external, friendly treatment; but amor a real, internal love):

    amor, ex quo amicitia nominata, princeps est ad benevolentiam conjungendam,

    Cic. Am. 8, 26:

    nihil enim est, quod studio et benevolentiā, vel amore potius effici non possit,

    id. Fam. 3, 9; cf. Doed. Syn. IV. p. 105 (very freq. in all periods, and in every kind of style; in a low sense most freq. in the com. and eleg. poets, Petron., and similar authors; v. amo init.); constr. with in, erga, or the obj. gen. (with the gen. of the gerund, never in Cic., and perh. in no prose writer; but it is so found in Lucr., Ovid, and Hor.).
    I.
    Lit.: ab his initiis noster in te amor profectus, Cic. Fam. 13, 29:

    si quid in te residet amoris erga me,

    id. ib. 5, 5:

    amori nostro (i. e. quo a te amamur) plusculum etiam, quam concedit veritas, largiare,

    id. ib. 5, 12;

    Postquam primus amor deceptam morte fefellit,

    Verg. A. 4, 17:

    amabilis super amorem mulierum,

    Vulg. 2 Reg. 1, 26: in paternitatis amore, brotherly love (Gr. philadelphia), ib. 1 Pet. 1, 22; ib. 2 Pet. 1, 7 bis:

    amplecti aliquem amore,

    Cic. Att. 7, 1:

    habere amorem erga aliquem,

    id. ib. 9, 14:

    respondere amori amore,

    id. ib. 15, 21:

    conciliare amorem alicui,

    id. de Or. 2, 51 et saep.—Of sexual love, whether lawful or unlawful: Medea amore saevo saucia, Enn. Med. ap. Auct. ad Her. 2, 22 (as a transl. of the Gr. erôti thumon ekplageis Iasonos, Eur. Med. prol. 8):

    videbantur illi (septem anni) pauci dies prae amoris magnitudine,

    Vulg. Gen. 29, 20; 29, 30:

    is amore projecticiam illam deperit,

    Plaut. Cist. 1, 3, 43:

    amore perdita est,

    id. Mil. 4, 6, 38:

    in amore haec omnia sunt vitia,

    Ter. Eun. 1, 1, 14:

    aeterno devictus volnere amoris,

    Lucr. 1, 35:

    qui vitat amorem,

    id. 4, 1069:

    Nec te noster amor tenet?

    Verg. A. 4, 307; 4, 395; Ov. M. 4, 256:

    ne sit ancillae tibi amor pudori,

    Hor. C. 2, 4, 1:

    meretricis amore Sollicitus,

    id. S. 2, 3, 252:

    ut majus esset odium amore, quo ante dilexerat,

    Vulg. 2 Reg. 13, 15:

    ambo vulnerati amore ejus,

    ib. Dan. 13, 10 al. —In both significations also in the plur.:

    amores hominum in te,

    Cic. Att. 5, 10:

    amores sancti,

    id. Fin. 3, 20, 68; cf. id. Tusc. 4, 34, 72:

    Ille meos, primus qui me sibi junxit, amores Abstulit,

    Verg. A. 4, 28:

    est is mihi in amoribus, i. e. valde a me amatur,

    Cic. Fam. 7, 32:

    meos amores eloquar,

    Plaut. Merc. 1, 1, 2:

    meretricii amores,

    Ter. And. 5, 4, 10:

    quem amore venerio dilexerat,

    Nep. Paus. 4, 1:

    amores et hae deliciae, quae vocantur,

    Cic. Cael. 19:

    quando Dido tantos rumpi non speret amores,

    Verg. A. 4, 292:

    Tabuit ex illo dementer amoribus usa,

    Ov. M. 4, 259:

    insanos fateamur amores,

    id. ib. 9, 519 et saep.; Hor. C. 3, 21, 3 et saep.—
    II.
    Meton.
    A.
    For the beloved object itself:

    amores et deliciae tuae,

    Cic. Div. 1, 36;

    Pompeius, nostri amores,

    id. Att. 2, 19; 16, 6;

    and ironic.: sed redeo ad amores deliciasque nostras, L. Antonium,

    id. Phil. 6, 5; Plaut. Poen. 1, 1, 79; Ov. M. 1, 617; 4, 137 al.—
    B.
    Personified: Amor, the god of love, Love, Cupid, Erôs:

    O praeclaram emendatricem vitae poëticam, quae Amorem flagitii et levitatis auctorem in concilio deorum collocandum putet,

    Cic. Tusc. 4, 32, 69:

    Deum esse Amorem turpis et vitio favens finxit libido,

    Sen. Phaedr. 195: Illum conjugem, quem Amor dederat, qui plus pollet potiorque est patre, vet. poët. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69:

    Omnia vincit Amor, et nos cedamus Amori,

    Verg. E. 10, 69:

    Improbe Amor, quid non mortalia corpora cogis?

    id. A. 4, 412:

    Paret Amor dictis carae genetricis,

    id. ib. 1, 689:

    Amor non talia curat,

    id. E. 10, 28:

    nec quid Amor curat,

    Ov. M. 1, 480:

    Amori dare ludum,

    Hor. C. 3, 12, 1; Prop. 1, 2, 8:

    non tot sagittis, Spicula quot nostro pectore fixit Amor,

    id. 3, 4, 2:

    pharetratus,

    Ov. Tr. 5, 1, 22:

    Notaque purpureus tela resumit Amor,

    id. Am. 2, 9, 34:

    movit Amor gemmatas aureus alas,

    id. R. Am. 39 et saep.—Also in the plur., Cupids, Loves:

    corpora nudorum Amorum,

    Ov. M. 10, 516:

    lascivi Amores,

    Hor. C. 2, 11, 7:

    parvi Amores,

    Prop. 3, 1, 11:

    Amores volucres,

    Ov. Ep. 16, 201:

    pharetrati,

    id. R. Am. 519 al. —
    C.
    A strong, passionate longing for something, desire, lust:

    consulatūs amor,

    Cic. Sull. 26, 73:

    gloriae,

    id. Arch. 11, 28:

    amicitiae,

    id. Tusc. 4, 33, 70:

    lactis,

    Verg. G. 3, 394:

    vini,

    Liv. 9, 18:

    auri,

    Verg. A. 1, 349:

    argenti,

    Hor. S. 2, 3, 78:

    nummi,

    Juv. 14, 138:

    laudum,

    Verg. A. 9, 197 et saep.:

    cognitionis,

    Cic. Fin. 4, 7, 18.—With gerund:

    edundi,

    Lucr. 4, 870:

    habendi,

    Ov. M. 1, 131, and Hor. Ep. 1, 7, 85:

    scribendi,

    id. S. 2, 1, 10.— Poet., with inf.:

    si tantus amor casus cognoscere nostros,

    Verg. A. 2, 10:

    seu rore pudico Castaliae flavos amor est tibi mergere crines,

    Stat. Th. 1, 698.—
    * D.
    Poet., a love-charm, philtre:

    quaeritur et nascentis equi de fronte revolsus Et matri praereptus amor,

    Verg. A. 4, 516; upon which passage Serv. remarks: Secundum Plinium, qui dicit in Naturali Historiā (8, 42, 66, § 163 sqq.) pullos equinos habere in fronte quandam carnem, quam eis statim natis adimit mater; quam si quis forte [p. 109] praeripuerit, odit pullum et lac ei denegat; v. hippomanes.

    Lewis & Short latin dictionary > amor

  • 10 fides [1]

    1. fidēs, eī, f. (fīdo), das Vertrauen auf jmds. oder einer Sache Redlichkeit, Aufrichtigkeit, Wahrhaftigkeit, das Zutrauen, der Glaube, die Überzeugung, I) eig.: 1) im allg.: Ch. Itan parvam mihi fidem esse apud te? De. Vin me (hoc) credere? Ter.: mihi fides apud hunc est, nihil me istius facturum, Ter.: propter fidem (durch Mißbrauch des Vertrauens) decepta, Ter.: arcani prodiga fides, Treubruch durch Ausplaudern des Geheimnisses, Hor.: u. so per fidem decipere, Liv., od. fallere, Cic.: per fidem violare, Liv.: id quod mihi cum fide (vertrauensvoll) semel impositum est, Cic. – alci od. alci rei fidem, parvam fidem, minorem fidem habere, Vertrauen, Glauben schenken, trauen, u. mit folg. Acc. u. Infin., Cic. u.a.: so auch alci rei fidem tribuere, adiungere, Gl. beimessen, Cic.: u. so poet., alci rei fidem ferre, Verg. – (alci) fidem facere, (bei jmd.) Gl. schaffen, -erwecken, jmd überzeugen, absol., Cic., od. mit folg. Acc. u. Infin., tibi fidem faciemus, nos ea suadere, quae etc., Cic.: aptum quiddam ad fidem faciendam, überzeugendes, Cic. – ähnlich alci rei fidem addere, Ggstz. demere, Tac. u.a. (s. Gruber Tac. Germ. 3, 4; versch. von unten no. II, B, 1). – nec vana fides, genus esse deorum, Verg. (vgl. no. 2, b). – nuntiabantur haec eadem Curioni; sed aliquamdiu fides fieri non poterat, er konnte lange Zeit sich nicht entschließen, daran zu glauben, Caes. b. c. 2, 37, 1. – dah. als jurist. t. t., bona fides, der gute Glaube, in dem sich jmd. in bezug auf ein Rechtsverhältnis befindet, d.i. die Unkenntnis der Unrechtmäßigkeit desselben, Ggstz. mala fides, der schlechte Glaube, d.i. das Bewußtsein der Unrechtmäßigkeit, bonā od. malā fide emere, possidere, ICt.: bonae fidei emptor, ICt.

    2) insbes.: a) als t. t. der Geschäftsspr., der Kredit (vgl. Drak. Liv. 6, 11, 8), cum fides totā Italiā esset angustior (geschmälert war), Caes.; vgl. labefactā iam fide, Suet.: fidem moliri, Liv.: fides concĭdit (ist gesunken), Cic.: fides de foro sublata est, Cic.: fidem renovare, Cic. – oft verb. res (Vermögen) et fides, res fidesque, Plaut. u. Sall.: ubi res eos iam pridem, fides nuper deficere coepit, Cic.: homo sine re, sine fide, sine spe, Cic. Vgl. Korte u. Fabri Sall. Iug. 73, 6. – übtr., segetis certa fides meae, Wiedererstattung, Ertrag, Hor.: fallax unius anni fides, getäuschte Erwartung, Plin. pan. – b) der christl. Glaube (vgl. no. 1 nec vana fides, genus esse deorum, Verg.), ministri verae orthodoxae fidei, spät. ICt.: a fide Christianorum discrepare, spät. ICt.

    II) meton.: A) die Vertrauen erweckende Redlichkeit, Ehrlichkeit, Treue, Pflichttreue, Zuverlässigkeit, Gewissenhaftigkeit, Ehrenhaftigkeit, Aufrichtigkeit, Treuherzigkeit, Biederkeit, 1) im allg. (Ggstz. perfidia, fraudatio), exemplum antiquae probitatis ac fidei, Cic.: fidem praestare, die Treue bewahren, Cic.: fidem rectumque colere, Ov.: fidem laedere, Cic.: de fide (über die [verletzte] Tr.) queri, Ov. – von der Treue bei Verträgen u. Bündnissen, pro vetere ac perpetua erga populum Romanum fide, Caes.: sincerā fide in pace esse, Liv.: in fide manere, Caes.: fidem socialem usque ad perniciem suam colere, Liv.: Saguntini fide atque aerumnis incluti prae mortalibus, Sall. fr.: Saguntum fide nobile, Plin. – dah. a) in Anrufungen u. Beteuerungen, fidem vestram oro atque obsecro, iudices, Cic.: u. so di vostram fidem! getreuer Gott! Komik. (s. Spengel Ter. Andr. 716): tuam fidem, Venus! bei deiner Treue, Plaut.: pro deûm (deorum) atque hominum fidem, bei der Ehrlichkeit, Wahrhaftigkeit der Götter und Menschen, Komik., Sall. u. Cic.: pro deûm fidem! Ter. u. Liv.: per fidem, (bei) meiner Treue! Petron. u. Tac. dial. – u. b) bona fides, die aufrichtige Willensmeinung (Ggstz. mala fides, dolus, fraus), ICt.: dah. bonā fide, gewissenhaft, aufrichtig, ehrlich, als ehrlicher Mann, dic bonā fide, Plaut.: bonāne fide? Komik. (s. Brix Plaut. capt. 887. Wagner Ter. heaut. 761): ebenso cum fide, zB. defendere, Cic., agere, Liv. – u. so als jurist. t. t., bonā fide od. ex bona fide, nach bestem Willen, gewissenhaft, mit aufrichtigem-, ernstem Willen, auf Treu u. Glauben, Cic. u. ICt.: iudicia de mala fide, wegen Veruntreuung, Cic. – Fidēs personifiz., als Gottheit, Enn. fr. scen. 403. Cic. de off. 3, 104. Liv. 1, 21, 4. Hor. carm. 1, 35, 21.

    2) insbes.: a) das unter Versicherung-, eidlicher Beteuerung treuer Erfüllung gegebene Versprechen (Wort), Gelöbnis, die Zusage, die Versicherung, Beteuerung, Verpflichtung, Gewährleistung (Garantie), ubi fides? wo bleibt das Versprechen? Ter.: fidem alci dare, Cic.: fidem dare de alqo, Cic.: fidem accipere, Liv.: fidem suam obligare, Cic.: fidem servare, Cic., cum alqo, Plaut., de alqa re, Caes.: fidem conservare, Caes., Cic. u. Nep.: fidem tenere, die versprochene Verschwiegenheit beobachten, Prop.: fidem solvere, Ter., Ov. u. Planc. in Cic. ep., od. exsolvere, Liv.: fidem suam liberare, Cic.: fidem mutare (nicht halten), Liv.: fallere hosti datam fidem, Cic.: fidem frangere, violare, Cic.: fidem prodere, Cic. u. Sall.: fidem frustrari, Ter.: fidem amittere, Nep. – fide meā, auf mein Wort, Cic. – bei den Erotikern oft von der Beteuerung der Liebe, s. Prop. 1, 18, 18. Ov. her. 2, 31. – u. so b) präg., fides publica od. bl. fides (griech. ἄδεια), das Versprechen des Schutzes-, der Sicherheit der Person, sicheres Geleit, Sicherheit im Namen des Staates verbürgt, fidem ei publicam iussu senatus dedi, Cic.: interpositā fide publicā Romam ducere, Sall.: fidem publicam postulare, Cic. – fide acceptā venerat in castra Romana, Liv.: Lusitani contra interpositam fidem interfecti, Cic. – c) getreuer Schutz, getreue Obhut, getreuer Beistand, getreue Hilfe, se alci commendare in clientelam et fidem, Ter.: conferre se in alcis fidem et clientelam, in alcis amicitiam et fidem, Cic.: committere se in fidem alcis, Ter.: se suaque omnia in fidem atque potestatem populi Romani permittere, sich auf Gnade u. Ungnade ergeben, Caes.: so auch venire in alcis fidem, Liv., od. in alcis fidem ac potestatem, Caes.: alcis fidem sequi, sich in jmds. Schutz begeben, Caes.: alqm in fidem recipere, Cic.: in alcis fide et clientela esse, Cic. – di, obsecro vestram fidem, Plaut.: deûm atque hominum fidem implorabis, Cic.

    B) die Vertrauen verdienende Glaubwürdigkeit, Zuverlässigkeit, Wahrhaftigkeit, Wahrheit, Gewißheit, eines Aussagenden, einer Aussage, Äußerung, eines Vorgangs usw., 1) im allg.: tibi maxima rerum verborumque fides, Verg. – qui non speciem expositionis, sed fidem quaerit, Quint. – orationi fidem afferre, Cic. – si qua fides vero est, Ov. – ille dat fidem iussis, verleiht Glauben, bestätigt, verspricht es, Ov.: dant verbo plurima signa fidem, bestätigen die Bedeutung des W., Ov.: dabat vocibus nostris fidem apud optimum principem, quod apud malos detrahebat, verschaffte Glauben, Plin. pan.: so auch addere fidem alci rei (Ggstz. demere), Liv. u.a.: fabulis fidem firmare aut historiis demere, Suet. – facere alci rei fidem, Flor. u.a. (s. Drak. Liv. 2, 24, 6; verschieden von no. I, 1): ebenso fidem facit alqd iudicii mei, Cic. – cum vix fides esset (glaublich war), rem ullo modo successuram, Suet. – omnia ex fide (der Wahrheit gemäß) narrare, Suet.: laboris ultra fidem (unglaublich) patiens erat, Suet. – alcis rei fidem imminuere, Cic.: alci od. alci rei fidem abrogare, Cic. – fides gaudii, ungeheuchelte Freude (Ggstz. necessitas gaudendi), Plin. pan. – u. so bes. von der Glaubwürdigkeit der Zeugen, Dokumente usw., testium, testimonii, ICt.: tabularum, Cic.: (litterae) quam habere auctoritatem et quam fidem possunt, Cic.

    2) insbes.: a) der sichere Beweis von etwas, manifesta fides (sc. urbis captae), Verg.; u. so mit folg. Acc. u. Infin., manifesta fides publicā ope Volscos hostes adiutos, Liv. – in fidem rerum secundarum, Liv.: ad fidem criminum, Liv. – sum fides vocis, ich bin der B. von usw., Ov. – b) die Gewißheit = die gewisse Erfüllung, der sichere Erfolg, verba fides sequitur, Ov.: promissa exhibuere fidem, wurden erfüllt, Ov.: u. so fidem nancisci, Ov.: pollicitam dictis adde fidem, erfülle die Verheißung, Ov.: en haec promissa fides est? der (durch das Orakel) versprochene sichere Erfolg, Verg. – / Genet. Sing. fidēī gemessen, Plaut. aul. 583. Enn. ann. 338. Lucr. 5, 102. – Archaist. Genet. fides, Plaut. Pers. 244. Itala (Taurin.) Matth. 6, 30: archaist. Genet. fide, Plaut. aul. 667. Ter heaut. 1002. Poët. trag. fr. bei Cic. de off. 3, 98. Planc. in Cic. ep. 10, 17, 3 zw. (al. fidei). Hor. carm. 3, 7, 4. Ov. met. 3, 341; 6, 506; 7, 728 u. 737: archaist. Dat. fide, Plaut. Amph. 391; aul. 676 u.a. Ter. Andr. 296; eun. 886 u. 898. Hor. sat. 1, 3, 95. Vgl. Brix Plaut. trin. 117: archaist. Genet. fidi, Corp. inscr. Lat. 2, 5042: archaist. Dat. Fidi, Fasti fr. arval. Oct. 1. p. CCXXXVIII ed. Mommsen.

    lateinisch-deutsches > fides [1]

  • 11 fides

    1. fidēs, eī, f. (fīdo), das Vertrauen auf jmds. oder einer Sache Redlichkeit, Aufrichtigkeit, Wahrhaftigkeit, das Zutrauen, der Glaube, die Überzeugung, I) eig.: 1) im allg.: Ch. Itan parvam mihi fidem esse apud te? De. Vin me (hoc) credere? Ter.: mihi fides apud hunc est, nihil me istius facturum, Ter.: propter fidem (durch Mißbrauch des Vertrauens) decepta, Ter.: arcani prodiga fides, Treubruch durch Ausplaudern des Geheimnisses, Hor.: u. so per fidem decipere, Liv., od. fallere, Cic.: per fidem violare, Liv.: id quod mihi cum fide (vertrauensvoll) semel impositum est, Cic. – alci od. alci rei fidem, parvam fidem, minorem fidem habere, Vertrauen, Glauben schenken, trauen, u. mit folg. Acc. u. Infin., Cic. u.a.: so auch alci rei fidem tribuere, adiungere, Gl. beimessen, Cic.: u. so poet., alci rei fidem ferre, Verg. – (alci) fidem facere, (bei jmd.) Gl. schaffen, -erwecken, jmd überzeugen, absol., Cic., od. mit folg. Acc. u. Infin., tibi fidem faciemus, nos ea suadere, quae etc., Cic.: aptum quiddam ad fidem faciendam, überzeugendes, Cic. – ähnlich alci rei fidem addere, Ggstz. demere, Tac. u.a. (s. Gruber Tac. Germ. 3, 4; versch. von unten no. II, B, 1). – nec vana fides, genus esse deorum, Verg. (vgl. no. 2, b). – nuntiabantur haec eadem Curioni; sed aliquamdiu fides fieri non poterat, er konnte lange Zeit sich nicht ent-
    ————
    schließen, daran zu glauben, Caes. b. c. 2, 37, 1. – dah. als jurist. t. t., bona fides, der gute Glaube, in dem sich jmd. in bezug auf ein Rechtsverhältnis befindet, d.i. die Unkenntnis der Unrechtmäßigkeit desselben, Ggstz. mala fides, der schlechte Glaube, d.i. das Bewußtsein der Unrechtmäßigkeit, bonā od. malā fide emere, possidere, ICt.: bonae fidei emptor, ICt.
    2) insbes.: a) als t. t. der Geschäftsspr., der Kredit (vgl. Drak. Liv. 6, 11, 8), cum fides totā Italiā esset angustior (geschmälert war), Caes.; vgl. labefactā iam fide, Suet.: fidem moliri, Liv.: fides concĭdit (ist gesunken), Cic.: fides de foro sublata est, Cic.: fidem renovare, Cic. – oft verb. res (Vermögen) et fides, res fidesque, Plaut. u. Sall.: ubi res eos iam pridem, fides nuper deficere coepit, Cic.: homo sine re, sine fide, sine spe, Cic. Vgl. Korte u. Fabri Sall. Iug. 73, 6. – übtr., segetis certa fides meae, Wiedererstattung, Ertrag, Hor.: fallax unius anni fides, getäuschte Erwartung, Plin. pan. – b) der christl. Glaube (vgl. no. 1 nec vana fides, genus esse deorum, Verg.), ministri verae orthodoxae fidei, spät. ICt.: a fide Christianorum discrepare, spät. ICt.
    II) meton.: A) die Vertrauen erweckende Redlichkeit, Ehrlichkeit, Treue, Pflichttreue, Zuverlässigkeit, Gewissenhaftigkeit, Ehrenhaftigkeit, Aufrichtigkeit, Treuherzigkeit, Biederkeit, 1) im allg.
    ————
    (Ggstz. perfidia, fraudatio), exemplum antiquae probitatis ac fidei, Cic.: fidem praestare, die Treue bewahren, Cic.: fidem rectumque colere, Ov.: fidem laedere, Cic.: de fide (über die [verletzte] Tr.) queri, Ov. – von der Treue bei Verträgen u. Bündnissen, pro vetere ac perpetua erga populum Romanum fide, Caes.: sincerā fide in pace esse, Liv.: in fide manere, Caes.: fidem socialem usque ad perniciem suam colere, Liv.: Saguntini fide atque aerumnis incluti prae mortalibus, Sall. fr.: Saguntum fide nobile, Plin. – dah. a) in Anrufungen u. Beteuerungen, fidem vestram oro atque obsecro, iudices, Cic.: u. so di vostram fidem! getreuer Gott! Komik. (s. Spengel Ter. Andr. 716): tuam fidem, Venus! bei deiner Treue, Plaut.: pro deûm (deorum) atque hominum fidem, bei der Ehrlichkeit, Wahrhaftigkeit der Götter und Menschen, Komik., Sall. u. Cic.: pro deûm fidem! Ter. u. Liv.: per fidem, (bei) meiner Treue! Petron. u. Tac. dial. – u. b) bona fides, die aufrichtige Willensmeinung (Ggstz. mala fides, dolus, fraus), ICt.: dah. bonā fide, gewissenhaft, aufrichtig, ehrlich, als ehrlicher Mann, dic bonā fide, Plaut.: bonāne fide? Komik. (s. Brix Plaut. capt. 887. Wagner Ter. heaut. 761): ebenso cum fide, zB. defendere, Cic., agere, Liv. – u. so als jurist. t. t., bonā fide od. ex bona fide, nach bestem Willen, gewissenhaft, mit aufrichtigem-, ernstem Willen, auf Treu u. Glauben, Cic. u. ICt.: iu-
    ————
    dicia de mala fide, wegen Veruntreuung, Cic. – Fidēs personifiz., als Gottheit, Enn. fr. scen. 403. Cic. de off. 3, 104. Liv. 1, 21, 4. Hor. carm. 1, 35, 21.
    2) insbes.: a) das unter Versicherung-, eidlicher Beteuerung treuer Erfüllung gegebene Versprechen (Wort), Gelöbnis, die Zusage, die Versicherung, Beteuerung, Verpflichtung, Gewährleistung (Garantie), ubi fides? wo bleibt das Versprechen? Ter.: fidem alci dare, Cic.: fidem dare de alqo, Cic.: fidem accipere, Liv.: fidem suam obligare, Cic.: fidem servare, Cic., cum alqo, Plaut., de alqa re, Caes.: fidem conservare, Caes., Cic. u. Nep.: fidem tenere, die versprochene Verschwiegenheit beobachten, Prop.: fidem solvere, Ter., Ov. u. Planc. in Cic. ep., od. exsolvere, Liv.: fidem suam liberare, Cic.: fidem mutare (nicht halten), Liv.: fallere hosti datam fidem, Cic.: fidem frangere, violare, Cic.: fidem prodere, Cic. u. Sall.: fidem frustrari, Ter.: fidem amittere, Nep. – fide meā, auf mein Wort, Cic. – bei den Erotikern oft von der Beteuerung der Liebe, s. Prop. 1, 18, 18. Ov. her. 2, 31. – u. so b) präg., fides publica od. bl. fides (griech. ἄδεια), das Versprechen des Schutzes-, der Sicherheit der Person, sicheres Geleit, Sicherheit im Namen des Staates verbürgt, fidem ei publicam iussu senatus dedi, Cic.: interpositā fide publicā Romam ducere, Sall.: fidem publicam postulare, Cic. – fide acceptā venerat in castra Romana, Liv.:
    ————
    Lusitani contra interpositam fidem interfecti, Cic. – c) getreuer Schutz, getreue Obhut, getreuer Beistand, getreue Hilfe, se alci commendare in clientelam et fidem, Ter.: conferre se in alcis fidem et clientelam, in alcis amicitiam et fidem, Cic.: committere se in fidem alcis, Ter.: se suaque omnia in fidem atque potestatem populi Romani permittere, sich auf Gnade u. Ungnade ergeben, Caes.: so auch venire in alcis fidem, Liv., od. in alcis fidem ac potestatem, Caes.: alcis fidem sequi, sich in jmds. Schutz begeben, Caes.: alqm in fidem recipere, Cic.: in alcis fide et clientela esse, Cic. – di, obsecro vestram fidem, Plaut.: deûm atque hominum fidem implorabis, Cic.
    B) die Vertrauen verdienende Glaubwürdigkeit, Zuverlässigkeit, Wahrhaftigkeit, Wahrheit, Gewißheit, eines Aussagenden, einer Aussage, Äußerung, eines Vorgangs usw., 1) im allg.: tibi maxima rerum verborumque fides, Verg. – qui non speciem expositionis, sed fidem quaerit, Quint. – orationi fidem afferre, Cic. – si qua fides vero est, Ov. – ille dat fidem iussis, verleiht Glauben, bestätigt, verspricht es, Ov.: dant verbo plurima signa fidem, bestätigen die Bedeutung des W., Ov.: dabat vocibus nostris fidem apud optimum principem, quod apud malos detrahebat, verschaffte Glauben, Plin. pan.: so auch addere fidem alci rei (Ggstz. demere), Liv. u.a.: fabulis fidem firmare aut historiis demere, Suet. – facere alci
    ————
    rei fidem, Flor. u.a. (s. Drak. Liv. 2, 24, 6; verschieden von no. I, 1): ebenso fidem facit alqd iudicii mei, Cic. – cum vix fides esset (glaublich war), rem ullo modo successuram, Suet. – omnia ex fide (der Wahrheit gemäß) narrare, Suet.: laboris ultra fidem (unglaublich) patiens erat, Suet. – alcis rei fidem imminuere, Cic.: alci od. alci rei fidem abrogare, Cic. – fides gaudii, ungeheuchelte Freude (Ggstz. necessitas gaudendi), Plin. pan. – u. so bes. von der Glaubwürdigkeit der Zeugen, Dokumente usw., testium, testimonii, ICt.: tabularum, Cic.: (litterae) quam habere auctoritatem et quam fidem possunt, Cic.
    2) insbes.: a) der sichere Beweis von etwas, manifesta fides (sc. urbis captae), Verg.; u. so mit folg. Acc. u. Infin., manifesta fides publicā ope Volscos hostes adiutos, Liv. – in fidem rerum secundarum, Liv.: ad fidem criminum, Liv. – sum fides vocis, ich bin der B. von usw., Ov. – b) die Gewißheit = die gewisse Erfüllung, der sichere Erfolg, verba fides sequitur, Ov.: promissa exhibuere fidem, wurden erfüllt, Ov.: u. so fidem nancisci, Ov.: pollicitam dictis adde fidem, erfülle die Verheißung, Ov.: en haec promissa fides est? der (durch das Orakel) versprochene sichere Erfolg, Verg. – ⇒ Genet. Sing. fidēī gemessen, Plaut. aul. 583. Enn. ann. 338. Lucr. 5, 102. – Archaist. Genet. fides, Plaut. Pers. 244. Itala (Taurin.) Matth. 6, 30: archaist. Genet. fide, Plaut.
    ————
    aul. 667. Ter heaut. 1002. Poët. trag. fr. bei Cic. de off. 3, 98. Planc. in Cic. ep. 10, 17, 3 zw. (al. fidei). Hor. carm. 3, 7, 4. Ov. met. 3, 341; 6, 506; 7, 728 u. 737: archaist. Dat. fide, Plaut. Amph. 391; aul. 676 u.a. Ter. Andr. 296; eun. 886 u. 898. Hor. sat. 1, 3, 95. Vgl. Brix Plaut. trin. 117: archaist. Genet. fidi, Corp. inscr. Lat. 2, 5042: archaist. Dat. Fidi, Fasti fr. arval. Oct. 1. p. CCXXXVIII ed. Mommsen.
    ————————
    2. fidēs, is, f. (σφίδη), die Darmsaite, die Saite eines musikalischen Instruments, I) eig., Sil. 11, 452 (455). Prud. cath. 3, 82 (denn Cic. de fin. 4, 75 sind fides plures mehrere Saiteninstrumente, s. Madvig z. St.). – II) meton. (der Plur., bei Dichtern auch der Sing.): A) das Saitenspiel, Saiteninstrument, die Lyra, Leier, fidibus canere, Cic.: fidibus scire, Ter.: discere fidibus, Cic.: docere fidibus, Cic.: fidibus Latinis (lat. Dichtung) Thebanos aptare modos, v. Lyriker, Hor. – Sing., fides Teïa, Hor.: sume fidem, Ov.: Sing.-Nbf. fidis, Sidon. carm. 16, 5. – B) übtr., Fidēs u. Fidis, ein Gestirn = Lyra, die Lyra, Leier, Form -ēs, Varro r. r. 2, 5, 12. Cic. Arat. 627 M.: Form -is, Col. 11, 2, 14. 40. 57. 58. 88. 97.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > fides

  • 12 ut

    ut or ŭtī (old form ŭtei, C. I. L. 1, 196, 4 sq.; 1, 198, 8 et saep.), adv. and conj. [for quoti or cuti, from pronom. stem ka-, Lat. quo-, whence qui, etc., and locat. ending -ti of stem to-, whence tum, etc.].
    I.
    As adv. of manner.
    A.
    Interrog. = quomodo, how, in what way or manner.
    1.
    In independent questions (colloq.; rare in class. prose; not in Cic.): De. Quid? ut videtur mulier? Ch. Non, edepol, mala. De. Ut morata'st? Ch. Nullam vidi melius mea sententia, Plaut. Merc. 2, 3, 56 sq.:

    salve! ut valuisti? quid parentes mei? Valent?

    id. ib. 5, 2, 107; id. Pers. 2, 5, 8:

    ut vales?

    id. Most. 2, 19, 29; 3, 2, 28; Ter. Heaut. 2, 4, 26:

    ut sese in Samnio res habent?

    Liv. 10, 18, 11:

    ut valet? ut meminit nostri?

    Hor. Ep. 1, 3, 12; id. S. 2, 8, 1.—
    2.
    In exclamatory sentences (in all periods of the language): ut omnia in me conglomerat mala! Enn. ap. Non. p. 90, 14 (Trag. Rel. v. 408 Vahl.):

    ut corripuit se repente atque abiit! Hei misero mihi!

    Plaut. Merc. 3, 4, 76:

    ut dissimulat malus!

    id. ib. 5, 4, 13:

    ut volupe est homini si cluet victoria!

    id. Poen. 5, 5, 15: ut multa verba feci;

    ut lenta materies fuit!

    id. Mil. 4, 5, 4:

    ut scelestus nunc iste te ludos facit!

    id. Capt. 3, 4, 47:

    ut saepe summa ingenia in occulto latent,

    id. ib. 1, 2, 61; id. Rud. 1, 2, 75; 2, 3, 33 sq.:

    ut falsus animi est!

    Ter. Eun. 2, 2, 42:

    heia! ut elegans est!

    id. Heaut. 5, 5, 19:

    fortuna ut numquam perpetua est bona!

    id. Hec. 3, 3, 46; cf. id. Phorm. 5, 8, 52:

    Gnaeus autem noster... ut totus jacet,

    Cic. Att. 7, 21, 1:

    quae ut sustinuit! ut contempsit, ac pro nihilo putavit!

    id. Mil. 24, 64:

    qui tum dicit testimonium ex nostris hominibus, ut se ipse sustentat! ut omnia verba moderatur, ut timet ne quid cupide... dicat!

    id. Fl. 5, 12:

    quod cum facis, ut ego tuum amorem et dolorem desidero!

    id. Att. 3, 11, 2:

    quanta studia decertantium sunt! ut illi efferuntur laetitia cum vicerint! ut pudet victos! ut se accusari nolunt! etc.,

    id. Fin. 5, 22, 61:

    ut vidi, ut perii! ut me malus abstulit error!

    Verg. E. 8, 41:

    ut melius quidquid erit pati!

    Hor. C. 1, 11, 3:

    ut tu Semper eris derisor!

    id. S. 2, 6, 53:

    o superbia magnae fortunae! ut a te nihil accipere juvat! ut omne beneficium in injuriam convertis! ut te omnia nimia delectant! ut to omnia dedecent!

    Sen. Ben. 2, 13, 1:

    ut me in supremis consolatus est!

    Quint. 6, prooem. 11.—
    3.
    In dependent questions.
    (α).
    With indic. (ante-class. and poet.): divi hoc audite parumper ut pro Romano populo... animam de corpore mitto, Enn. ap. Non. p. 150, 6 (Ann. v. 215 Vahl.): edoce eum uti res se habet, Plaut. [p. 1940] Trin. 3, 3, 21:

    hoc sis vide ut avariter merum in se ingurgitat,

    id. Curc. 1, 2, 33:

    hoc vide ut dormiunt pessuli,

    id. ib. 1, 2, 66:

    illud vide os ut sibi distorsit carnufex,

    Ter. Eun. 4, 4, 3:

    vide ut otiosus it, si dis placet,

    id. ib. 5, 3, 10:

    illud vide, Ut in ipso articulo oppressit,

    id. Ad. 2, 2, 21; 3, 5, 3:

    viden ut faces Splendidas quatiunt comas?

    Cat. 61, 77:

    viden ut perniciter exiluere?

    id. 62, 8:

    adspicite, innuptae secum ut meditata requirunt,

    id. 62, 12:

    aspice, venturo laetantur ut omnia saeclo! (= omnia laetantia),

    Verg. E. 4, 52 Forbig. ad loc.:

    nonne vides, croceos ut Tmolus odores, India mittit ebur,

    id. G. 1, 56; id. E. 5, 6; id. A. 6, 779. —
    (β).
    With subj. (class.):

    nescis ut res sit, Phoenicium,

    Plaut. Ps. 4, 4, 1:

    oppido Mihi illud videri mirum, ut una illaec capra Uxoris dotem simiae ambadederit,

    id. Merc. 2, 1, 16:

    nam ego vos novisse credo jam ut sit meus pater,

    id. Am. prol. 104:

    narratque ut virgo ab se integra etiam tum siet,

    Ter. Hec. 1, 2, 70:

    tute scis quam intimum Habeam te, et mea consilia ut tibi credam omnia,

    id. Eun. 1, 2, 48:

    videtis ut omnes despiciat, ut hominem prae se neminem putet, ut se solum beatum se solum potentem putet?

    Cic. Rosc. Am. 46, 135:

    videtisne ut Nestor de virtutibus suis praedicet?

    id. Sen. 10, 31; id. Rosc. Am. 24, 66:

    credo te audisse ut me circumsteterint, ut aperte jugula sua pro meo capite P. Clodio ostentarint,

    id. Att. 1, 16, 4:

    videte ut hoc iste correxerit,

    id. Verr. 2, 1, 45, § 115:

    docebat ut omni tempore totius Galliae principatum Aedui tenuissent,

    Caes. B. G. 1, 43:

    veniat in mentem, ut trepidos quondam majores vestros... defenderimus,

    Liv. 23, 5, 8:

    aspice quo submittat humus formosa colores,

    Prop. 1, 2, 9:

    infinitum est enumerare ut Cottae detraxerit auctoritatem, ut pro Ligario se opposuerit,

    Quint. 6, 5, 10:

    vides ut alta stet nive candidum Soracte,

    Hor. C. 1, 9, 1:

    nonne vides, ut... latus et malus Antennaeque gemant,

    id. ib. 1, 14, 3 Orell. ad loc.:

    audis... positas ut glaciet nives Puro numine Juppiter,

    id. ib. 3, 10, 7; id. S. 1, 8, 42; 2, 3, 315; Verg. A. 2, 4; Tib. 2, 1, 26; Prop. 2, 34 (3, 32), 57:

    mirum est ut animus agitatione motuque corporis excitetur,

    Plin. Ep. 1, 6, 2.—
    B.
    Relative adverb of manner = eo modo quo, as.
    1.
    Without demonstr. as correlatives: ut aiunt, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 101 Mull. (fr inc. l. 10 Vahl.):

    ego emero matri tuae Ancillam... forma mala, ut matrem addecet familias,

    Plaut. Merc. 2, 3, 79:

    apparatus sum ut videtis,

    id. ib. 5, 2, 10:

    verum postremo impetravi ut volui,

    id. Mil. 4, 5, 5:

    ero ut me voles esse,

    id. Capt. 2, 1, 32:

    faciam ut tu voles,

    id. Men. 5, 9, 90: ut vales? Tox. Ut queo, id. Pers. 1, 1, 16:

    ut potero feram,

    Ter. And. 5, 3, 27:

    faciam ut mones,

    id. Hec. 4, 4, 97:

    Ciceronem et ut rogas amo, et ut meretur et ut debeo,

    Cic. Q. Fr. 3, 9, 9:

    cupiditates quae possunt esse in eo qui, ut ipse accusator objecit, ruri semper habitarit?

    id. Rosc. Am. 14, 39:

    ut ex propinquis ejus audio, non tu in isto artificio callidior es, quam hic in suo,

    id. ib. 17, 49:

    homo demens, ut isti putant,

    id. Rep. 1, 1, 1:

    cumulate munus hoc, ut opinio mea fert, effecero,

    id. ib. 1, 46, 70:

    non ut clim solebat, sed ut nunc fit, mimum introduxisti,

    id. Fam. 9, 16, 7:

    Labienus, ut erat ei praeceptum, ne proelium committeret nisi, etc., monte occupato nostros exspectabat, proelioque abstinebat,

    Caes. B. G. 1, 22:

    cuncta ut gesta erant exposuit,

    Liv. 3, 50, 4:

    (Postumius) fugerat in legatione, ut fama ferebat, populi judicium,

    id. 10, 46, 16:

    sed, ut plerumque fit, major pars meliorem vicit,

    id. 21, 4, 1:

    nec temere, et ut libet conlocatur argentum, sed perite servitur,

    Sen. Vit. Beat. 17, 2:

    servus, ut placet Chrysippo, perpetuus mercenarius est,

    id. Ben. 3, 22, 1.—Esp. parenthet., to denote that the facts accord with an assumption or supposition made in the principal sentence (= sicut):

    si virtus digna est gloriatione, ut est,

    Cic. Fin. 4, 18, 51:

    quorum etiamsi amplecterer virtutem, ut facio, tamen, etc.,

    id. Phil. 10, 9, 18:

    quamvis fuerit acutus, ut fuit,

    id. Ac. 2, 22, 69; cf.:

    incumbite in causam, Quirites, ut facitis,

    id. Phil. 4, 5, 12:

    tu modo istam imbecillitatem valetudinis sustenta, ut facis,

    id. Fam. 7, 1, 5:

    satis enim erat, probatum illum esse populo Romano, ut est,

    id. Phil. 1, 15, 37.—
    2.
    With the correlative ita or sic: VTI LEGASSIT SVPER PECVNIA TVTELAVE SVAE REI, ITA IVS ESTO, Leg. XII. Tab. 5, fr. 3: alii, ut esse in suam rem ducunt, ita sint;

    ego ita ero ut me esse oportet,

    Plaut. Men. 5, 6, 24 sq.:

    sic sum ut vides,

    id. Am. 2, 1, 57:

    omnes posthabui mihi res, ita uti par fuit,

    Ter. Phorm. 5, 8, 15:

    ut viro forti ac sapienti dignum fuit, ita calumniam ejus obtrivit,

    Cic. Caecin. 7, 18.—In partic. with a superlative belonging to the principal sentence, attracted to the relative clause:

    haec ut brevissime dici potuerunt, ita a me dicta sunt (= ita breviter dicta sunt ut dici potuerunt),

    Cic. de Or. 2, 41, 174.—So ut qui, with sup.:

    te enim semper sic colam et tuebor ut quem diligentissime,

    Cic. Fam. 12, 62 fin.; without sic or ita:

    causas ut honorificentissimis verbis consequi potero, complectar,

    id. Phil. 14, 11, 29:

    sed exigenda est ut optime possumus,

    Quint. 12, 10, 38.—And with comp.:

    eruditus autem sic ut nemo Thebanus magis,

    Nep. Epam. 2, 1; cf.:

    ad unguem Factus homo, non ut magis alter, amicus,

    Hor. S. 1, 5, 33:

    cocto Chium sic convenit, ut non Hoc magis ullum aliud,

    id. ib. 2, 8, 48.—
    3.
    Doubled ut ut, as indefinite relative, = utcumque, in whatever manner, howsoever (mostly ante-class.; only with indic.):

    gaudeo, ut ut erga me est merita,

    Plaut. Am. 5, 1, 52:

    age jam, utut est, etsi'st dedecori, patiar,

    id. Bacch. 5, 2, 85:

    utut est, mihi quidem profecto cum istis dictis mortuo'st,

    id. Ps. 1, 3, 76:

    utut res sese habet, pergam, etc.,

    id. Most. 3, 1, 14:

    non potis est pietati opsisti huic, ututi res sunt ceterae,

    id. Ps. 1, 3, 36; id. Cist. 1, 1, 110:

    sed ut ut haec sunt, tamen hoc faciam,

    Ter. Phorm. 3, 2, 46; cf. id. ib. 3, 1, 4; id. Heaut. 1, 2, 26; id. Ad. 2, 2, 40; 4, 4, 22:

    ut ut est res, casus consilium nostri itineris judicabit,

    Cic. Att. 15, 25 B. and K. (dub.;

    v. Orell. ad loc.): sed ut ut est, indulge valetudini tuae,

    id. Fam. 16, 18, 1 dub. (al. ut est).—
    4.
    Causal, as, = prout, pro eo ut.
    a.
    Introducing a general statement, in correspondence with the particular assertion of the principal clause, ut = as, considering... that, in accordance with:

    atque, ut nunc sunt maledicentes homines, uxori meae mihique objectent, lenociniam facere,

    Plaut. Merc. 2, 3, 75:

    ut aetas mea est, atque ut huic usus facto est,

    id. Men. 5, 2, 1:

    haud scio hercle ut homo'st, an mutet animum,

    Ter. Phorm. 5, 2, 9:

    praesertim, ut nunc sunt mores,

    id. ib. 1, 2, 5:

    atque ille, ut semper fuit apertissimus, non se purgavit, sed, etc.,

    Cic. Mur. 25, 51:

    permulta alia colligit Chrysippus, ut est in omni historia curiosus,

    id. Tusc. 1, 45, 108:

    magnifice et ornate, ut erat in primis inter suos copiosus, convivium comparat,

    id. Verr. 2, 1, 26, § 65:

    Kal. Sextilibus, ut tunc principium anni agebatur, consulatum ineunt,

    Liv. 3, 6, 1:

    tribuni, ut fere semper reguntur a multitudine magis quam regunt, dedere plebi, etc.,

    id. 3, 71, 5:

    transire pontem non potuerunt, ut extrema resoluta erant, etc.,

    id. 21, 47, 3.—Ellipt.:

    mortales multi, ut ad ludos, convenerant (ut fit, si ludi sunt),

    Plaut. Men. prol. 30:

    Epicharmi, acuti nec insulsi hominis, ut Siculi,

    as was natural, he being a Sicilian, Cic. Tusc. 1, 8, 15; so,

    Diogenes, liberius, ut Cynicus... inquit,

    id. ib. 5, 33, 92:

    ceterum haec, ut in secundis rebus, segniter otioseque gesta,

    Liv. 23, 14, 1.—
    b.
    Reflecting the assertion to particular circumstances, etc., ut = for, as, considering:

    hic Geta ut captus est servorum, non malus,

    Ter. Ad. 3, 4, 34:

    ut est captus hominum,

    Cic. Tusc. 2, 27, 65; Caes. B. G. 4, 3: Themistocles ut apud nos perantiquus, ut apud Athenienses non ita sane vetus, in regard to us, etc., Cic. Brut. 10, 41:

    Caelius Antipater, scriptor, ut temporibus illis, luculentus,

    for those times, id. ib. 26, 102:

    nonnihil, ut in tantis malis est profectum,

    considering the unfortunate state of affairs, id. Fam. 12, 2, 2:

    (orationis genus) ut in oratore exile,

    for an orator, id. Or. 3, 18, 66:

    multae (erant in Fabio) ut in homine Romano, litterae,

    id. Sen. 4, 12:

    consultissimus vir, ut in illa quisquam esse aetate poterat,

    Liv. 1, 18, 1:

    florentem jam ut tum res erant,

    id. 1, 3, 3:

    Apollonides orationem salutarem, ut in tali tempore, habuit,

    id. 24, 28, 1:

    Sp. Maelius, ut illis temporibus praedives,

    id. 4, 13, 1: insigni, ut illorum temporum habitus erat, triumpho, id. 10, 46, 2:

    Ardeam Rutuli habebant, gens ut in ea regione atque in ea aetate divitiis praepollens,

    id. 1, 57, 1:

    vir, ut inter Aetolos, facundus,

    id. 32, 33, 9:

    Meneclidas, satis exercitatus in dicendo, ut Thebanus scilicet,

    Nep. Epam. 5, 2:

    ad magnam deinde, ut in ea regione, urbem pervenit,

    Curt. 9, 1, 14:

    multum, ut inter Germanos, rationis ac sollertiae,

    Tac. G. 30. —
    c.
    Ut before relatives, with subj., as it is natural for persons who, like one who, since he, since they, etc.; seeing that they, etc. (not in Cic.):

    non demutabo ut quod certo sciam,

    seeing that I know it for certain, Plaut. Ps. 1, 5, 153:

    prima luce sic ab castris proficiscuntur ut quibus esset persuasum non ab hoste, sed ab homine amicissimo consilium datum,

    Caes. B. G. 5, 31, 6:

    facile persuadent (Lucumoni) ut cupido honorum, et cui Tarquinii materna tantum patria esset,

    Liv. 1, 34, 6:

    inde consul, ut qui jam ad hostes perventum cerneret, explorato, etc., procedebat,

    id. 38, 18, 7:

    Philippus, ut cui de summa rerum adesset certamen, adhortandos milites ratus, etc.,

    id. 33, 4, 11:

    Tarquinius ad jus regni nihil praeter vim habebat, ut qui neque populi jussu, neque auctoribus patribus regnaret,

    id. 1, 49, 3; 25, 23, 3:

    Aequorum exercitus, ut qui permultos annos imbelles egissent, sine ducibus certis, sine imperio,

    id. 9, 45, 10:

    igitur pro se quisque inermes, ut quibus nihil hostile suspectum esset, in agmen Romanum ruebant,

    id. 30, 6, 3; 23, 15, 4; 23, 29, 12:

    omnia nova offendit, ut qui solus didicerit quod inter multos faciendum est,

    as is natural in one who, since he, Quint. 1, 2, 19:

    in omni autem speciali inest generalis, ut quae sit prior,

    id. 3, 5, 9:

    ignara hujusce doctrinae loquacitas erret necesse est, ut quae vel multos vel falsos duces habeat,

    id. 12, 2, 20; 5, 14, 28; 11, 3, 53.—Rarely with participle:

    ne Volsci et Aequi... ad urbem ut ex parte captam venirent,

    Liv. 3, 16, 2:

    gens ferox cum procul visis Romanorum signis, ut extemplo proelium initura, explicuisset aciem, etc.,

    id. 7, 23, 6.—
    d.
    With perinde or pro eo, with reference to several alternatives or degrees to be determined by circumstances, as, according as, to the extent that, in the measure that, etc.:

    perinde ut opinio est de cujusque moribus, ita quid ab eo factum et non factum sit, existimari potest,

    Cic. Clu. 25, 70:

    in exspectatione civitas erat, perinde ut evenisset res, ita communicatos honores habitura,

    Liv. 7, 6, 8: pro eo ut temporis difficultas aratorumque penuria tulit, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 54, § 126.—
    C.
    Transf. of local relations, like Gr. hina, where (very rare):

    in eopse astas lapide, ut praeco praedicat,

    Plaut. Bacch. 4, 7, 17:

    flumen uti adque ipso divortio (aquae sunt),

    Lucil. 8, 18 Mull.:

    in extremos Indos, Litus ut longe resonante Eoa Tunditur unda,

    Cat. 11, 2 sqq.; 17, 10; cf. Verg. A. 5, 329; Lucr. 6, 550 Munro ad loc.
    II.
    Conj.
    A.
    Introducing comparative clauses of manner, = eodem modo quo, as, like.
    1.
    In gen.
    (α).
    With sic as correlative:

    haec res sic est ut narro tibi,

    Plaut. Most. 4, 3, 40:

    quae si ut animis sic oculis videre possemus, nemo de divina ratione dubitaret,

    Cic. N. D. 2, 39, 99:

    Pomponium Atticum sic amo ut alterum fratrem,

    id. Fam. 13, 1, 5:

    si sic ageres ut de eis egisti qui jam mortui sunt... ne tu in multos Autronios incurreres,

    id. Brut. 72, 251:

    sic, Scipio, ut avus hic tuus, ut ego, justitiam cole,

    id. Rep. 6, 15, 15:

    ut dicere alia aliis magis concessum est, sic etiam facere,

    id. Quint. 11, 3, 150 (for ut... sic, in similes, v. sic, IV. 1. a.).—
    (β).
    With ita as correlative:

    ut sementem feceris, ita metes,

    Cic. Or. 2, 65, 261:

    quamobrem, ut ille solebat, ita nunc mea repetat oratio populi origines,

    id. Rep. 2, 1. 3:

    non ut injustus in pace rex ita dux belli pravus fuit,

    Liv. 1, 53, 1:

    ut haec in unum congeruntur, ita contra illa dispersa sunt,

    Quint. 9, 3, 39.—
    (γ).
    With other correlatives:

    in balteo tracta ex caseo ad eundem modum facito ut placentum sine melle,

    Cato, R. R. 78:

    encytum ad eundem modum facito uti globos,

    id. ib. 80:

    cum animi inaniter moveantur eodem modo rebus his quae nulla sint ut iis quae sint,

    Cic. Ac. 2, 15, 47:

    disputationem exponimus, eisdem fere verbis, ut disputatumque est,

    id. Tusc. 2, 3, 9: scelerum caput, ut tute es item omnis censes esse' [p. 1941] Plaut. Rud. 4, 4, 55:

    ut filium bonum patri esse oportet, item ego sum patri,

    id. Am. 3, 4, 9:

    fecisti item ut praedones solent,

    Cic. Verr. 2, 4, 9, § 21:

    item ut illo edicto de quo ante dixi... edixit, etc.,

    id. ib. 2, 1, 45, § 117;

    so with item,

    id. Or. 60, 202:

    is reliquit filium Pariter moratum ut pater eius fuit,

    Plaut. Aul. prol. 21.—With atque:

    nec fallaciam astutiorem ullus fecit Poeta atque ut haec est fabrefacta a nobis,

    Plaut. Cas. 5, 1, 7.—And after aliter = than:

    si aliter ut dixi accidisset,

    Cic. Rep. 1, 4, 7.—
    (δ).
    Without correlative:

    rem omnem uti acta erat cognovit,

    Sall. J. 71, 5:

    quare perge ut instituisti,

    Cic. Rep. 2, 11, 22:

    apud me, ut apud bonum judicem, argumenta plus quam testes valent,

    id. ib. 1, 38, 59:

    miscent enim illas et interponunt vitae, ut ludum jocumque inter seria,

    Sen. Vit. Beat. 12, 2:

    comitetur voluptas, et circa corpus ut umbra versetur,

    id. ib. 13, 5:

    ut in animum ejus oratio, ut sol in oculos, incurrat,

    Quint. 8, 2, 23.—
    2.
    In partic.
    a.
    Ut... ita or ut... sic; co-ordinate, introducing contrasted clauses.
    (α).
    = cum... tum, as... so, as on the one hand... so on the other, both and:

    ut errare potuisti, sic decipi te non potuisse, quis non videt?

    Cic. Fam. 10, 20, 2:

    ut Poeni ad moenia urbis Romanae nullo prohibente se pervenisse in gloria ponebant, ita pigebat irriti incepti,

    Liv. 26, 37, 6:

    Dolabellam ut Tarsenses ita Laodiceni ultra arcessierunt,

    Cic. Fam. 12, 13, 4:

    fert sortem suam quisque ut in ceteris rebus ita in amicitiis,

    Sen. Ben. 2, 28, 3.—
    (β).
    Concessive, = etsi... tamen, although... yet:

    consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen, respondit, etc.,

    Liv. 4, 6, 2:

    Saguntini, ut a proeliis quietem habuerant per aliquot dies, ita non cessaverant ab opere,

    id. 21, 11, 5:

    ut quies certaminum erat, ita ab apparatu operum nihil cessatum,

    id. 21, 8, 1:

    haec omnia ut invitis, ita non adversantibus patriciis transacta,

    id. 3, 55, 15:

    in agrum Nolanum exercitum traducit, ut non hostiliter statim, ita... nihil praetermissurus,

    id. 23, 14, 6; 23, 34, 12:

    uti longe a luxuria, ita famae propior,

    Tac. Agr. 6:

    ut multo infirmior, ita aliquatenus lucidior,

    Quint. 10, 1, 74:

    ut est utilis saepe... ita obstabit melioribus,

    id. 12, 2, 12:

    quod, ut optimum est, ita longe quidem, sed sequitur tamen,

    id. 5, 12, 9; cf. id. 10, 1, 62.—With certe in place of ita:

    ut non demens, crudelis certe videtur,

    Quint. 9, 2, 91.—
    b.
    Ita... ut;

    in oaths or strong asseverations: ita me di amabunt ut ego hunc ausculto lubens,

    Plaut. Aul. 3, 5, 22:

    ita me di ament ut ego nunc non tam meapte causa Laetor quam illius,

    Ter. Heaut. 4, 3, 8:

    ita me di amabunt, ut nunc Menedemi vicem Miseret me,

    id. ib. 4, 5, 1:

    ita vivo ut maximos sumptus facio,

    Cic. Att. 5, 15, 2.—So with sic:

    sic me di amabunt ut me tuarum miseritum'st fortunarum,

    Ter. Heaut. 3, 1, 54.—
    c.
    In exemplifications.
    (α).
    In gen., as for example, for instance:

    nam aut ipsa cognitio rei perquiritur, ut: virtus suam ne, etc., aut agendi consilium exquiritur, ut: sitne sapienti, etc.,

    Cic. de Or. 3, 29, 112:

    sunt bestiae in quibus inest aliquid simile virtutis, ut in leonibus, ut in canibus, in equis, etc.,

    id. Fin. 5, 14, 38:

    in libero populo, ut Rhodi, ut Athenis, nemo est civium qui, etc.,

    id. Rep. 1, 31, 47:

    qui rem publicam constituissent, ut Cretum Minos, Lacedaemoniorum Lycurgus, etc.,

    id. ib. 2, 1, 2; id. Ac. 2, 24, 76; id. Inv. 2, 52, 157:

    est aliquid quod dominus praestare servo debeat, ut cibaria, ut vestiarium,

    Sen. Ben. 3, 21, 2:

    est etiam amarum quiddam... et aere, ut illud Crassi Ego te consulem putem? etc.,

    Quint. 8, 3, 89; 4, 3, 12.—Where several instances are adduced, if each of them singly is made prominent, ut is repeated with each;

    if they are taken in a group, ut occurs but once, e. g. quod erant, qui aut in re publica, propter sapientiam florerent, ut Themistocles, ut Pericles, ut Theramenes, aut, qui.. sapientiae doctores essent, ut Gorgias, Thrasymachus, Isocrates, etc.,

    Cic. de Or. 3, 16, 59.—
    (β).
    Ut si, if for instance; for example, if, etc.; with subj.:

    ut si accusetur is qui P. Sulpicium se fateatur occidisse,

    Auct. Her. 1, 15, 25:

    ut si quis hoc velit ostendere, eum qui parentem necarit, etc.,

    Cic. Inv. 2, 15, 48:

    ut si qui docilem faciat auditorem, etc.,

    id. ib. 1, 18, 26:

    ut si qui in foro cantet,

    id. Off. 1, 40, 145:

    ut si quis ei quem urgeat fames venenum ponat,

    Liv. 6, 40, 12; cf. Auct. Her. 2, 26, 4; 2, 27, 43; 3, 2, 2; Cic. Inv. 1, 49, 92:

    ut si obsessi de facienda ad hostem deditione deliberent,

    Quint. 3, 8, 23:

    ut si des arma timidis et imbellibus,

    id. 12, 5, 2; 5, 10, 34; 2, 4, 18; 9, 2, 79 et saep.—So with cum:

    ut cum marem feminamque filios dicimus,

    Quint. 9, 3, 63; 1, 6, 22; 3, 8, 30; 9, 1, 3.—
    d.
    Before an appositive noun, as, the same as, like:

    qui canem et felem ut deos colunt,

    Cic. Leg. 1, 11, 32:

    ut militiae Africanum ut deum coleret Laelius,

    id. Rep. 1, 12, 18:

    suam vitam ut legem praefert suis civibus,

    id. ib. 1, 34, 52:

    habuit (ei) honorem ut proditori, non ut amico fidem,

    id. Verr. 2, 1, 15, § 38:

    Hannibalem, non ut prudentem tantum virum, sed ut vatem omnium quae tum evenirent admirari,

    Liv. 36, 15, 2: (Dionysium) dimisi a me ut magistrum Ciceronum non lubenter;

    ut hominem ingratum non invitus,

    in his capacity of, Cic. Att. 8, 10:

    qui ante captas Syracusas non desciverant... ut socii fideles accepti, quos metus post captas Syracusas dediderat, ut victi a victore leges acceperunt,

    Liv. 25, 40, 4:

    qui et ipsum, ut ambiguae fidei virum, suspectum jam pridem habebat,

    id. 24, 45, 12:

    Cicero ea quae nunc eveniunt cecinit ut vates,

    Nep. Att. 16:

    et ipsam (virtutem) ut deos, et professores ejus ut antistites colite,

    Sen. Vit. Beat. 26, 7:

    hunc ut deum homines intuebuntur,

    Quint. 12, 10, 65:

    id ut crimen ingens expavescendum est,

    id. 9, 3, 35.—
    e.
    Ut si = quasi, velut si, tamquam si, as if, just as if:

    mater coepit studiose... educere ita uti si esset filia,

    Ter. Eun. 1, 2, 37:

    Rufio tuus ita desiderabatur ut si esset unus e nobis,

    Cic. Fam. 7, 20, 1:

    ejus negotium sic velim suscipias ut si esset res mea,

    id. ib. 2, 14, 1:

    ita se gerant in istis Asiaticis itineribus ut si iter Appia via faceres,

    id. Q. Fr. 1, 1, 6:

    qui aliis nocent ut in alios liberales sint, in eadem sunt injustitia ut si in suam rem aliena convertant,

    id. Off. 1, 14, 42; id. Opt. Gen. 4, 10:

    similes sunt ut si qui gubernatorem in navigando nihil agere dicant,

    like men who should say, Cic. Sen. 6, 17: similiter facere eos... ut si nautae certarent, etc., they act like sailors who, etc., id. Off. 1, 25, 87.—
    f.
    Ut quisque... ita (sic), with superlatives (= eo magis... quo magis, with indefinite subjects): ut quisque est vir optimus, ita difficillime alios improbos suspicatur, the better a man is, the more difficult it is for him to, etc., Cic. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:

    ut quaeque res est turpissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,

    id. Caecin. 2, 7:

    ut quisque (morbus) est difficillimus, ita medicus nobilissimus quaeritur,

    id. Clu. 21, 57:

    ut quisque te maxime cognatione... attingebat, ita maxime manus tua putabatur,

    id. Verr. 2, 2, 10, § 27; id. Off. 1, 16, 50; 1, 19, 64:

    nam ut quaeque forma perfectissima ita capacissima est,

    Quint. 1, 10, 40.—This construction is variously modified,
    (α).
    With ita understood:

    facillime ad res injustas impellitur ut quisque altissimo animo est,

    Cic. Off. 1, 19, 65. —
    (β).
    With virtual superlatives:

    ut quisque in fuga postremus ita in periculo princeps erat,

    Cic. Verr. 2, 5, 34, § 90:

    ut quisque optime institutus est, esse omnino nolit in vita, si, etc.,

    id. Fin. 5, 20, 57.—
    (γ).
    The superlatives omitted in either clause:

    ut quisque aetate antecedit, ita sententiae principatum tenet,

    Cic. Sen. 18, 64:

    ut quisque aetate et honore antecedebat, ita sententiam dixit,

    id. Verr. 2, 4, 64, § 143:

    pro se quisque, ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum loquebatur,

    id. ib. 2, 1, 27, §

    68: ut quisque gradu proximus erat, ita ignominiae objectus,

    Liv. 9, 6, 1:

    ut quisque maxime laboraret locus, aut ipse occurrebat, aut aliquos mittebat,

    id. 34, 38, 6.—And with tum = ita:

    nec prodesse tantum, sed etiam amari potest, tum... ut quisque erit Ciceroni simillimus,

    in proportion to his resemblance, Quint. 2, 5, 20.—
    (δ).
    With a comparative in one of the terms:

    major autem (societas est) ut quisque proxime accederet,

    Cic. Lael. 5, 19.—
    (ε).
    Without superlative, as, according as:

    de captivis, ut quisque liber aut servus esset, suae fortunae a quoque sumptum supplicium est,

    Liv. 3, 18, 10 (for ut quisque... ita, in temporal clauses, v. B. 3. g infra).—
    B.
    Introducing a temporal clause, the principal predicate being an immediate sequence; orig. = quo tempore.
    1.
    With perf. indic.
    a.
    In gen., as soon as:

    principio ut illo advenimus... continuo Amphitruo delegit viros, etc.,

    Plaut. Am. 1, 1, 49:

    ut hinc te intro ire jussi, opportune hic fit mi obviam,

    Ter. And. 3, 4, 11:

    ut abii abs te fit forte obviam Mihi Phormio,

    id. Phorm. 4, 3, 12:

    ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum Sumus profecti,

    id. ib. 5, 6, 19; id. Hec. 3, 3, 5; 5, 1, 26; id. Eun. 4, 7, 12:

    qui ut peroravit, surrexit Clodius,

    Cic. Q. Fr. 2, 3, 2:

    eumque ut salutavit, amicissime apprehendit,

    id. Rep. 1, 11, 7:

    qui ut huc venit... hominesque Romanos bellicis studiis ut vidit incensos, existimavit, etc.,

    id. ib. 2, 13, 25; cf. id. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Phil. 9, 4, 9; id. Brut. 8, 30:

    ut vero aquam ingressi sunt... tum utique egressis rigere omnibus corpora,

    Liv. 21, 54, 9:

    ut haec dicta in senatu sunt, dilectus edicitur,

    id. 3, 10, 9; 23, 34, 6; 24, 44, 10.—
    b.
    In oblique discourse:

    Ariovistum, ut semel Gallorum copias vicerit, superbe et crudeliter imperare,

    Caes. B. G. 1, 31.—
    c.
    With primum, when first, as soon as ever:

    atque ego, ut primum fletu represso loqui posse coepi, Quaeso inquam, etc.,

    Cic. Rep. 6, 15, 15:

    Siculi, ut primum videre volgari morbos, in suas quisque urbes dilapsi sunt,

    Liv. 25, 26, 13: ut primum lingua coepit esse in quaestu, curam morum qui diserti habebantur reliquerunt, Quint. prooem. 13.—
    d.
    Rarely of coincidence in time:

    nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi puto prae timore hic excidisse Cistellam,

    Plaut. Cist. 4, 2, 46.—
    e.
    Ut = ex quo tempore. since:

    ut Brundusio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae,

    Cic. Att. 1, 15, 2.—
    2.
    With imperf. indic.
    (α).
    In gen.: Fabii oratio fuit qualis biennio ante;

    deinde, ut vincebatur consensu, versa ad P. Decium collegam poscendum,

    Liv. 10, 22, 2:

    deinde ut nulla vi perculsos sustinere poterat, Quid ultra moror, inquit, etc.,

    id. 10, 28, 20:

    Marcellus, ut tanta vis ingruebat mali, traduxerat in urbem suos,

    id. 25, 26, 15:

    ut vero... exurebatur amoenissimus Italiae ager, villaeque passim incendiis fumabant... tum prope de integro seditione accensi,

    id. 22, 14, 1.— And with perf. and imperf. in co-ordinate clauses:

    consules, ut ventum ad Cannas est, et in conspectu Poenum habebant,

    Liv. 22, 44, 1:

    ut in extrema juga ventum, et hostes sub oculis erant,

    id. 22, 14, 3:

    ut Poenus apparuit in collibus, et pauci... adferebant, etc.,

    id. 24, 1, 6.—
    (β).
    Of repeated past actions, whenever:

    ut quaeque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre,

    Caes. B. G. 3, 4.—
    3.
    With plupf.
    (α).
    = postquam (rare):

    ut hinc forte ea ad obstetricem erat missa,

    Ter. Ad. 4, 4, 10:

    ut ad mare nostrae cohortes excubuerant, accessere subito prima luce Pompejani,

    Caes. B. C. 3, 63.—
    (β).
    In epistolary style = the Engl. perf.:

    litteras scripsi... statim ut tuas legeram (= litteras nunc scribo, ut tuas legi),

    Cic. Att. 2, 12, 4:

    ut Athenas a. d. VII. Kal. Quinct. veneram, exspectabam ibi jam quartum diem Pomptinium (= ut veni, exspecto),

    id. ib. 5, 10, 1.—
    (γ).
    Of repeated past actions, whenever:

    ut cujusque sors exciderat... alacer arma capiebat,

    Liv. 21, 42, 3 dub.:

    ut quisque istius animum offenderat, in lautumias statim coniciebatur,

    Cic. Verr. 2, 5, 55, § 143:

    ut quidque ego apprehenderam, statim accusator extorquebat e manibus,

    id. Clu. 19, 52:

    ut cuique erat locus attributus, ad munitiones accedunt,

    Caes. B. G. 7, 81; cf.:

    ut quisque arma ceperat... inordinati in proelium ruunt,

    Liv. 23, 27, 5.—With ita as correl.:

    ut enim quisque contra voluntatem ejus dixerat, ita in eum judicium de professione jugerum postulabatur,

    Cic. Verr. 2, 3, 15, § 39.—
    4.
    With fut. perf., or, in oblique discourse, plupf. subj.:

    neque, ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,

    Cic. Or. 2, 34, 146:

    traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum... victoriam de Veientibus dari,

    Liv. 5, 15, 11 (for ut after simul, v. simul, VI.).—
    C.
    Introducing substantive clauses, that; always with subj. (cf. ut as interrog. adverb in dependent clauses, I. A. 3. supra).
    1.
    In object clauses.
    a.
    In clauses which, if independent, would take the imperative mood, often rendered by the Engl. infinitive.
    (α).
    After verbs denoting [p. 1942] to wish, request, pray, demand, or invite:

    malim istuc aliis ita videatur quam uti tu, soror, te collaudes,

    Plaut. Poen. 5, 4, 18:

    equidem mallem ut ires,

    Cic. Att. 1, 16, 8:

    equidem vellem ut pedes haberent (res tuae),

    id. Fam. 7, 31, 2:

    volo uti mihi respondeas num quis, etc.,

    id. Vatin. 7, 17:

    precor (deos) ut his infinitis nostris malis contenti sint,

    id. Q. Fr. 1, 3, 9:

    postulo ut ne quid praejudicati afferatis,

    id. Clu. 2, 5:

    petebant uti equites praemitterent,

    Caes. B. G. 4, 11:

    tibi instat Hortensius ut eas in consilium,

    Cic. Quint. 10, 34:

    hoc ut aliquando fieret, instabat,

    Sen. Clem. 2, 1, 2:

    illum Dolabellae dixisse (= eum rogasse) ut ad me scriberet (= me rogaret), ut in Italiam quam primum venirem,

    Cic. Att. 11, 7, 2:

    cupio ut quod nunc natura et impetus est, fiat judicium,

    Sen. Clem. 2, 2, 2:

    senectutem ut adipiscantur omnes optant,

    Cic. Lael. 2, 4:

    exigo a me, non ut optimis par sim, sed ut malis melior,

    Sen. Vit. Beat. 17, 3.—With ut ne = ne:

    Trebatio mandavi, ut, si quid te eum velles ad me mittere, ne recusaret,

    Cic. Fam. 4, 1, 2; Tac. H. 4, 58 fin. —Also without verb, like utinam, to express a wish;

    esp. in imprecations (ante-class.): ut te cum tua Monstratione magnus perdat Juppiter,

    Ter. Ad. 4, 6, 2:

    ut illum di deaeque perdant,

    id. Eun. 2, 3, 10; id. Heaut. 4, 6, 6.—
    (β).
    After verbs expressing or implying advice, suggestion, or exhortation:

    ego vos hortari tantum possum ut, etc.,

    Cic. Lael. 5, 17:

    quod suades ut ad Quinctium scribam, etc.,

    id. Att. 11, 16, 4:

    tibi auctor sum ut eum tibi ordinem reconcilies,

    id. Fam. 1, 9, 26:

    censeo ut iter reliquum conficere pergas,

    I propose, id. Or. 2, 71, 200; Caes. B. C. 1, 2; Liv. 30, 40, 4:

    dixeram a principio ut sileremus,

    I had advised, Cic. Brut. 42, 157:

    Pompejum monebat ut meam domum metueret,

    id. Sest. 64, 133:

    equidem suasi ut Romam pergeret,

    id. Att. 16, 8, 2:

    M. Messalae et ipsi Attico dixit ut sine cura essent,

    exhorted, id. ib. 16, 16, A, 5.—
    (γ).
    After verbs expressing resolution or agreement to do something:

    rus ut irem jam heri constitiveram,

    Plaut. Ps. 1, 5, 136:

    decrevistis ut de praemiis militum primo quoque tempore referretur,

    Cic. Phil. 5, 2, 4:

    constitueram ut pridie Idus Aquini manerem,

    id. Att. 16, 10, 1:

    statuunt ut decem millia hominum in oppidum submittantur,

    Caes. B. G. 7, 21:

    Hasdrubal paciscitur cum Celtiberorum principibus ut copias inde abducant,

    Liv. 25, 33, 3:

    illos induxisse in animum, ut superbo quondam regi, tum infesto exuli proderent (patriam),

    id. 2, 5, 7; 27, 9, 9; 42, 25, 11:

    ut ne plebi cum patribus essent conubia sanxerunt,

    Cic. Rep. 2, 27, 63:

    servitia urbem ut incenderent conjurarunt,

    Liv. 4, 45, 1.—
    (δ).
    After verbs of command or prohibition:

    imperat Laelio ut per collis circumducat equites,

    Liv. 28, 33, 11:

    illud praecipiendum fuit ut... diligentiam adhiberemus,

    Cic. Lael. 16, 60:

    M. Aemilio senatus negotium dat ut Patavinorum seditionem comprimeret,

    Liv. 41, 27, 3:

    consul edicere est ausus ut senatus ad vestitum rediret,

    Cic. Pis. 8, 18:

    jubet sententiam ut dicant suam,

    Plaut. Am. 1, 1, 50:

    hic tibi in mentem non venit jubere ut haec quoque referret,

    Cic. Verr. 2, 4, 12, § 28.—With ne:

    iis praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitteret, quam ipse esset remissus,

    Nep. Them. 7, 3.—
    (ε).
    Verbs expressing permission:

    atque ille legem mihi de XII. tabulis recitavit quae permittit ut furem noctu liceat occidere,

    Cic. Tull. 20, 47:

    concedo tibi ut ea praetereas quae, etc.,

    id. Rosc. Am. 19, 54:

    dabis mihi hanc veniam ut eorum... auctoritatem Graecis anteponam,

    id. de Or. 1, 6, 23:

    ille tibi potestatem facturus est ut eligas utrum velis,

    id. Div. in Caecil. 14, 45:

    illud natura non patitur ut aliorum spoliis nostras facultates augeamus,

    id. Off. 3, 5, 22.—
    b.
    In dependent clauses implying an aim or end.
    (α).
    After verbs denoting direction and inclination of the mind, care, purpose, intention, or striving:

    ut plurimis prosimus enitimur,

    Cic. Ac. 2, 2, 6:

    facilior erit ut albam esse nivem probet quam erat Anaxagoras,

    he will be more inclined, disposed, id. ib. 2, 36, 117: ne ille longe aberit ut argumento credat philosophorum, far remote from believing = not inclined, id. ib. 2, 47, 144: qui sibi hoc sumpsit ut conrigat mores aliorum, quis huic ignoscat si, who undertakes to correct, id. Verr. 2, 3, 1, § 2:

    navem idoneam ut habeas diligenter videbis,

    care, id. Fam. 16, 1, 2:

    ille intellexit id agi atque id parari ut filiae suae vis afferretur,

    id. Verr. 2, 1, 26, § 67:

    pater potuit animum inducere ut naturam ipsam vinceret,

    id. Rosc. Am. 19, 53:

    cum senatus temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam,

    id. Rep. 2, 12, 23:

    equidem ut honore dignus essem, maxime semper laboravi,

    id. Planc. 20, 50:

    omni contentione pugnatum est ut lis haec capitis existimaretur,

    id. Clu. 41, 116:

    omnis spes ad id versa ut totis viribus terra adgrederentur,

    Liv. 24, 34, 12:

    omnis cura solet in hoc versari, semper ut boni aliquid efficiam dicendo,

    Cic. de Or. 2, 75, 306:

    se miliens morituros potius quam ut tantum dedecoris admitti patiantur,

    Liv. 4, 2, 8; 2, 34, 11.—
    (β).
    Verbs of effecting:

    nec potui tamen Propitiam Venerem facere uti esset mihi,

    Plaut. Poen. 2, 6:

    prior pars orationis tuae faciebat ut mori cuperem,

    Cic. Tusc. 1, 47, 112:

    caritas annonae faciebat ut istuc... tempore magnum videretur,

    id. Verr. 2, 3, 92, § 215:

    sol efficit ut omnia floreant,

    id. N. D. 2, 15, 41:

    potest praestare ut ea causa melior esse videatur,

    id. Or. 1, 10, 44:

    non committam ut tibi ipse insanire videar,

    id. Fam. 5, 5, 3:

    di prohibeant, judices, ut hoc praesidium sectorum existimetur,

    id. Rosc. Am. 52, 151:

    effecisti ut viverem et morerer ingratus,

    Sen. Ben. 2, 25, 1:

    quibus nihil aliud actum est quam ut pudor hominibus peccandi demeretur,

    id. Vit. Beat. 26, 6.—
    (γ).
    Verbs of obtaining:

    Dumnorix a Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios ire patiantur,

    Caes. B. G. 1, 9:

    quid assequitur, nisi hoc ut arent qui... in agris remanserunt,

    what does he gain, Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:

    facile tenuit ut (Chalcidis) portae sibi aperirentur,

    Liv. 35, 51, 6:

    vicerunt tribuni ut legem perferrent,

    id. 4, 25, 13.—
    (δ).
    Verbs of inducing and compelling:

    nec ut omnia quae praescripta sunt defendamus necessitate ulla cogimur,

    Cic. Ac. 2, 3, 8:

    civitati persuasit ut de finibus suis exirent,

    Caes. B. G. 1, 2:

    exspectatione promissi tui moveor ut admoneam te,

    Cic. Fam. 9, 8, 1:

    Parhedrum excita ut hortum ipse conducat,

    id. ib. 16, 18, 2:

    ille adduci non potest ut... ne lucem quoque hanc eripere cupiat, etc.,

    id. Rosc. Am. 52, 150:

    impellit alios avaritia, alios iracundia ut levem auditionem pro re comperta habeant,

    Caes. B. G. 7, 42:

    ut de clementia scriberem, Nero Caesar, una me vox tua maxime compulit,

    Sen. Clem. 2, 1, 1.—
    (ε).
    After verbs implying duty, right, rule, condition, or possibility:

    cum mihi ne ut dubitem quidem relinquatur,

    not even the possibility of doubt, Cic. Ac. 2, 38, 119:

    obsides inter se dent, Sequani ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii ut sine maleficio transeant,

    Caes. B. G. 1, 9:

    se ita a majoribus didicisse ut magis virtute quam dolo contenderent,

    id. ib. 1, 13:

    mea lenitas hoc exspectavit ut id quod latebat erumperet,

    Cic. Cat. 2, 12, 27:

    (natura) nobis insculpsit in mentibus, ut eos (deos) aeternos et beatos haberemus,

    id. N. D. 1, 17, 45:

    hoc mihi Metellus non eripuit, hoc etiam addidit ut quererer hoc sociis imperari,

    he gave the additional right, id. Verr. 2, 2, 68, § 164:

    ut vero conloqui cum Orpheo, Musaeo, Homero liceat, quanti tandem aestimatis?

    the privilege of conversing, id. Tusc. 1, 41, 98:

    respondet Socrates sese meruisse ut amplissimis honoribus decoraretur,

    id. Or. 1, 54, 272:

    meruit ut suspendatur,

    Sen. Ep. 7, 5:

    quia enim non sum dignus prae te ut figam palum in parietem,

    Plaut. Mil. 4, 4, 4.—So after dignus, Liv. 24, 16, 19; Quint. 8, 5, 12.—
    c.
    After verbs of fearing, where ut implies a wish contrary to the fear; that not:

    rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere se dicebant,

    Caes. B. G. 1, 39:

    vereor ut satis diligenter actum sit in senatu de litteris meis,

    Cic. Att. 6, 4, 2:

    verebar ut redderentur,

    id. Fam. 12, 19, 1:

    sin homo amens diripiendam urbem daturus est, vereor ut Dolabella ipse satis nobis prodesse possit,

    id. ib. 14, 14, 1:

    veretur Hiempsal ut foedus satis firmum sit,

    id. Leg. 2, 22, 58:

    timeo ut sustineas,

    id. Fam. 14, 2, 3:

    o puer, ut sis vitalis, metuo, et majorum ne quis amicus Frigore te feriat,

    Hor. S. 2, 1, 60.— So sometimes after video, with weakened force: vide ut sit, nearly = perhaps it is not (cf. Roby, Gr. 2, p. 280): considerabitis, vestri similes feminae sintne Romae;

    si enim non sunt, videndum est, ut honeste vos esse possitis,

    Cic. Fam. 14, 14, 1.—Very rarely ut stands for ne after verbs of fearing:

    quia nihil minus, quam ut egredi obsessi moenibus auderent, timeri poterat,

    Liv. 28, 22, 12 Weissenb. ad loc.:

    ut ferula caedas meritum... non vereor,

    Hor. S. 1, 3, 120 Jan. and Orell. ad loc. —
    d.
    In interrogative clauses represented as untrue, rejecting a supposition or thought with indignation (nearly = fierine potest ut):

    me ut quisquam norit, nisi ille qui praebet cibum?

    Plaut. Pers. 1, 3, 52:

    te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas?

    Cic. Cat. 1, 9, 22:

    egone ut te interpellem?

    id. Tusc. 2, 18, 42:

    pater ut in judicio capitis obesse filio debeat?

    id. Planc. 13, 31:

    egone ut prolis meae fundam cruorem?

    Sen. Med. 927.—
    2.
    In subject clauses, with impersonal predicates.
    a.
    With a predicate adjective.
    (α).
    With the idea of rule, duty, etc.:

    id arbitror Adprime in vita utile esse, ut ne quid nimis,

    Ter. And. 1, 1, 34:

    reliquum est ut de Catuli sententia dicendum videatur,

    Cic. Imp. Pomp. 20, 59:

    praeclarum est et verum ut eos qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus,

    id. Tusc. 3, 29, 73:

    ergo hoc sit primum ut demonstremus quem imitetur,

    id. de Or. 2, 22, 90:

    proximum est ut doceam, etc.,

    id. N. D. 2, 29, 73:

    extremum est ut te orem, etc.,

    id. Fam. 4, 13, 7:

    ei (Dionysio) ne integrum quidem erat ut ad justitiam remigraret,

    permission, id. Tusc. 5, 21, 62. —With predicates, aequum est, par (anteclass. and rare):

    aequom videtur tibi ut ego alienum quod est Meum esse dicam?

    Plaut. Rud. 4, 7, 4:

    non par videtur... praesente ibus una paedagogus ut siet,

    id. Bacch. 1, 2, 31.—
    (β).
    In clauses expressing result and consequence:

    magnificum illud etiam et gloriosum ut Graecis de philosophia litteris non egeant, illud,

    that result of my labors, Cic. Div. 2, 2, 5:

    consentaneum est huic naturae ut sapiens velit gerere et administrare rem publicam,

    id. Fin. 3, 20, 68. —
    (γ).
    In clauses represented as real, true, false, certain, or probable (where the acc. and inf. might be used):

    concedetur verum esse ut bonos boni diligant,

    Cic. Lael. 14, 50: sin autem illa veriora ut idem interitus animorum et corporum, etc., id. ib 4, 14; cf.:

    concedant ut hi viri boni fuerin (= concedant vere factum esse ut, etc.),

    id. ib. 5, 18:

    si verum est ut populus Romanus omnis gentes virtute superarit, etc.,

    Nep. Hann. 1, 1:

    de ipso Roscio potest illud quidem esse falsum ut circumligatus fuerit, angui,

    Cic. Div. 2, 31, 66:

    non est verisimile ut Chrysogonus horum litteras adamarit aut humanitatem,

    id. Rosc. Am. 41, 121:

    deos verisimile est ut alios indulgentius tractent propter parentis, alios propter futuram posterorum indolem,

    Sen. Ben. 4, 32, 1; so,

    rarum est ut,

    Quint. 3, 19, 3:

    quid tam inusitatum quam ut, etc.,

    Cic. Imp. Pomp. 21, 62.—And after potius:

    multi ex plebe spe amissa potius quam ut cruciarentur... se in Tiberim praecipitaverunt,

    Liv. 4, 12, 11.—
    b.
    With predicate nouns.
    (α).
    Expressing the idea of a verb which would require an object clause, with ut:

    quoniam ut aliter facias non est copia,

    Plaut. Merc. 5, 4, 30:

    Romano in hostico morandi causa erat ut hostem ad certamen eliceret,

    Liv. 6, 31, 7:

    vetus est lex amicitiae ut idem amici semper velint,

    Cic. Planc. 2, 5:

    consensus fuit senatus ut mature proficisceremur (= decretum est a senatu),

    id. Fam. 3, 3, 1:

    fuit hoc sive meum, sive rei publicae fatum ut in me unum omnis illa inclinatio temporum incumberet,

    ordained by fate, id. Balb. 26, 58:

    tempus est ut eamus ad forum,

    Plaut. Mil. 1, 1, 72:

    dicasque tempus maximum esse ut eat,

    id. ib. 4, 3, 9:

    primum est officium ut homo se conservet in naturae statu,

    Cic. Fin. 3, 6, 20:

    ejus culturae hoc munus est ut efficiat, etc.,

    id. ib. 4, 14, 38:

    caput illud est ut Lyconem recipias in necessitudinem tuam,

    duty, id. Fam. 13, 19, 3; so,

    caput est ut, etc.,

    id. de Or. 1, 19, 87:

    fuit hoc quoddam inter Scipionem et Laelium jus ut Scipio Laelium observaret parentis loco,

    id. Rep. 1, 12, 18:

    mea ratio in dicendo haec esse solet ut boni quod habeat id amplectar,

    id. de Or. 2, 72, 292; so,

    ratio est ut,

    id. Verr. 1, 11, 34: est mos hominum ut [p. 1943] nolint eundem pluribus excellere, id. Brut. 21, 84:

    est hoc Gallicae consuetudinis ut, etc.,

    Caes. B. G. 4, 5.—
    (β).
    Expressing result and consequence:

    est hoc commune vitium in magnis liberisque civitatibus ut invidia gloriae comes sit,

    Nep. Chabr. 3, 3.—
    c.
    With impersonal verbs.
    (α).
    Including the idea of a verb requiring an object clause, with ut:

    convenit, victi utri sint eo proelio, urbem, agrum... seque uti dederent,

    Plaut. Am. 1, 1, 71:

    mihi cum Dejotaro convenit ut ille in meis castris esset,

    Cic. Att. 6, 1, 14:

    placitum est ut in aprico loco considerent,

    id. Rep. 1, 12, 18:

    postea mihi placuit ut, etc.,

    id. Or. 1, 34, 155:

    ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset,

    id. Sen. 6, 16.—So after fit, it happens:

    fit ut natura ipsa ad ornatius dicendi genus incitemur,

    Cic. Or. 2, 83, 338:

    potest fieri ut res verbosior haec fuerit, illa verior,

    it may be that, id. Att. 8, 3, 6; id. Ac. 2, 11, 36; id. Verr. 2, 2, 77, § 190.—

    So with accidit, evenit, contigit: accidit... ut illo itinere veniret Lampsacum,

    Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63; so id. Imp. Pomp. 9, 25:

    sed tamen hoc evenit ut in vulgus insipientium opinio valeat,

    id. Tusc. 2, 26, 63:

    utinam Caesari contigisset ut esset optimo cuique carissimus,

    id. Phil. 5, 18, 49.—
    (β).
    Denoting consequence:

    ex quo efficitur ut quidquid honestum sit, idem sit utile,

    Cic. Off. 2, 3, 10:

    sequitur ut dicamus quae beneficia danda sint et quemadmodum,

    Sen. Ben. 1, 11, 1:

    sequitur ut causa ponatur,

    Cic. Or. 2, 81, 331.—
    (γ).
    Est, in the meaning fit, or causa est:

    est ut plerique philosophi nulla tradant praecepta dicendi,

    it is a fact that, Cic. Or. 2, 36, 152:

    non est igitur ut mirandum sit ea praesentiri,

    there is no reason for wondering, id. Div. 1, 56, 128:

    quando fuit ut quod licet non liceret?

    id. Cael. 20, 48; so, in eo est ut, prope est ut, to be on the point of, to be near to:

    jam in eo rem fore ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,

    Liv. 8, 27, 3:

    cum jam in eo esset ut comprehenderetur,

    Nep. Paus. 5, 1; id. Milt. 7, 3:

    jam prope erat ut ne consulum quidem majestas coerceret iras hominum,

    Liv. 2, 23, 14:

    prope est ut lamentationem exigat,

    Sen. Clem. 2, 6, 4.— Here belongs the circumlocution of the periphrastic future by futurum esse or fore, with ut; generally in the inf.:

    arbitrabar fore ut lex de pecuniis repetundis tolleretur,

    Cic. Verr. 1, 14, 41.—Very rarely in the indic.:

    futurum est ut sapiam,

    Sen. Ep. 117, 29.—
    3.
    In attributive clauses, dependent on nouns not belonging to the predicate.
    a.
    With the idea of resolve, etc.:

    vicit sententia ut mitterentur coloni,

    Liv. 9, 26, 4:

    sententiam dixit (= censuit) ut judicum comitia haberentur,

    Cic. Q. Fr. 2, 1, 2; id. Fam. 4, 4, 5; id. Tusc. 5, 41, 119; id. Leg. 3, 15, 33.—
    b.
    Of agreement:

    fide accepta ut remitterent eum,

    Liv. 24, 48, 8. —
    c.
    Of law, rule, etc.:

    praetores rogationem promulgarunt ut omnes regiae stirpis interficerentur,

    Liv. 24, 25, 10:

    senatus consultum factum est ut M. Fulvius litteras extemplo ad consulem mitteret,

    id. 35, 24, 2:

    haec ei est proposita condicio ut aut juste accusaret aut acerbe moreretur,

    Cic. Clu. 14, 42:

    Suevi in eam se consuetudinem induxerunt ut locis frigidissimis lavarentur in fluminibus,

    Caes. B. G. 4, 1.—
    d.
    Of duty:

    jusjurandum poscit ut quod esse ex usu Galliae intellexissent, communi consilio administrarent,

    Caes. B. G. 8, 6. —
    e.
    Of purpose, inclination, etc.:

    vobis dent di mentem oportet ut prohibeatis, etc.,

    make you inclined, Liv. 6, 18, 9:

    causa mihi fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem,

    Cic. Fin. 3, 2, 8:

    confectio tabularum hanc habet vim (= efficit) ut quidquid fingatur aut non constet, appareat,

    id. Font. 2, 3.—
    f.
    Of effect, result, etc.:

    fuit ista quondam virtus ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam hostem everterent,

    Cic. Cat. 1, 1, 3:

    habet hoc virtus ut viros fortis species ejus et pulchritudo etiam in hoste posita delectet,

    id. Pis. 32, 81:

    damnatum poenam sequi oportebat ut igni cremaretur,

    Caes. B. G. 1, 4.—
    4.
    In clauses of manner, that, so that.
    a.
    With ita, sic, adeo, tantus, talis, or tam as antecedent (v. hh. vv.;

    anteclass. ut qui = ut): Adeon' me fungum fuisse ut qui illi crederem?

    Plaut. Bacch. 2, 3, 49.—
    b.
    With is or hic as antecedent: eos deduxi testes et eas litteras deportavi ut de istius facto dubium esse nemini possit, Cic. Verr. 2, 4, 42, § 91:

    ejusmodi res publica debet esse ut inimicus neque deesse nocenti possit, neque obesse innocenti (ejusmodi = talis),

    id. ib. 2, 3, 69, §

    162: eo perducam servum ut in multa liber sit,

    Sen. Ben. 3, 19, 2:

    non eo loco res humanae sunt ut vobis tantum otii supersit,

    id. Vit. Beat. 27, 6:

    haec aequitas in tuo imperio fuit, haec praetoris dignitas ut servos Siculorum dominos esse velles,

    Cic. Verr. 2, 3, 38, § 87:

    hoc jure sunt socii ut eis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat,

    id. ib. 2, 2, 27, § 65.—
    c.
    Without antecedents, so that:

    cujus aures clausae veritati sunt ut ab amico verum audire nequeat, hujus salus desperanda est,

    Cic. Lael. 24, 90:

    in virtute multi sunt ascensus, ut is maxima gloria excellat qui virtute plurimum praestet,

    id. Planc. 25, 60:

    mons altissimus impendebat ut perpauci prohibere possent,

    Caes. B. G. 1, 6:

    accessit quod Domitius Heraclea iter fecerat, ut ipsa fortuna illum obicere Pompejo videretur,

    id. B. C. 3, 79:

    pecunia a patre exacta crudeliter, ut divenditis omnibus bonis aliquamdiu trans Tiberim veluti relegatus viveret,

    Liv. 3, 13, 10:

    fama Gallici belli pro tumultu valuit ut et dictatorem dici placeret,

    id. 8, 17, 6:

    nihilo minus... magnas percipiendum voluptates, ut fatendum sit, etc.,

    Sen. Vit. Beat. 12, 1.—
    d.
    Idiomat. with non.
    (α).
    Ut non, when the principal sentence is negative, without: non possunt una in civitate multi rem ac fortunam amittere ut non plures secum in eandem trahant calamitatem, without dragging, etc., Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

    flaminem Quirinalem neque mittere a sacris neque retinere possumus ut non deum aut belli deseramus curam,

    Liv. 24, 8, 10:

    non ita fracti animi civitatis erant ut non sentirent, etc.,

    id. 45, 25, 12:

    nusquam oculi ejus flectentur ut non quod indignentur inveniant,

    Sen. Ira, 2, 7, 2:

    ajunt, nec honeste quemquam vivere ut non jucunde vivat, nec jucunde ut non honeste quoque,

    id. Vit. Beat. 6, 3:

    nemo in eo quod daturus es gratiam suam facere potest ut non tuam minuat,

    id. Ben. 2, 4, 3; cf. also: ut non conferam vitam neque existimationem tuam cum illius;

    neque enim est conferenda (= ut omittam conferre),

    Cic. Verr. 2, 4, 20, § 45.—
    (β).
    Non ut, followed by sed quod, causal (= non quod, sed quod;

    rare): earum exempla tibi misi non ut deliberarem reddendaene essent, sed quod non dubito, etc.,

    not that... but because, Cic. Att. 14, 17, 4:

    haec ad te scribo non ut queas tu demere solitudinem, sed, etc.,

    id. ib. 11, 15, 3.—Followed by sed ut:

    benigne accipe (beneficium): rettulisti gratiam, non ut solvisse te putes, sed ut securior debeas,

    Sen. Ben. 2, 35, 5; and in reversed order: quorsum haec praeterita? Quia sequitur illud, etc.;

    non ut eas res causam adferrent amoris,

    Cic. Fat. 15, 35.—Rarely nedum ut, in the sense of nedum alone, much less that, not to mention that (mostly post-class.; cf.

    Zumpt, Gram. § 573): ne voce quidem incommoda, nedum ut illa vis fieret, paulatim permulcendo mansuefecerant plebem,

    Liv. 3, 14, 6 Weissenb. ad loc.:

    quando enim... fama in totam urbem penetrat? nedum ut per tot provincias innotescat,

    Tac. Or. 10.—
    e.
    Conditional or concessive.
    (α).
    Granting that ( for argument's sake):

    quod ut ita sit—nihil enim pugno—quid habet ista res aut laetabile aut gloriosum?

    Cic. Tusc. 1, 21, 49:

    sed ut haec concedantur, reliqua qui tandem intellegi possunt?

    id. N. D. 3, 16, 41:

    ut tibi concedam hoc indignum esse, tu mihi concedas necesse est, etc.,

    id. Clu. 53, 146:

    quae, ut essent vera, conjungi debuerunt,

    id. Fin. 4, 15, 40:

    quae natura ut uno consensu juncta sit et continens... quid habere mundus potest cum thesauri inventione conjunctum?

    id. Div. 2, 14, 33:

    nihil est prudentia dulcius, quam, ut cetera auferat, adfert certe senectus,

    id. Tusc. 1, 39, 94.—
    (β).
    Even if, although:

    qui (exercitus) si pacis... nomen audiverit, ut non referat pedem, insistet certe,

    Cic. Phil. 12, 3, 8:

    ut ea pars defensionis relinquatur, quid impediet actionem? etc.,

    id. Ac. 2, 34, 108:

    ut quaeras omnia, quomodo Graeci ineptum appellant non reperies,

    id. de Or. 2, 4, 18:

    ut enim neminem alium nisi T. Patinam rogasset, scire potuit, illo ipso die a Milone prodi flaminem,

    id. Mil. 17, 46: verum ut hoc non sit, tamen praeclarum spectaculum mihi propono, id. Att. 2, 15; id. Leg. 1, 8, 23; id. Fat. 5, 9; id. Verr. 2, 3, 64, § 151; 2, 1, 45, § 117; id. Planc. 25, 62:

    qui, ut non omnis peritissimus sim belli, cum Romanis certe bellare didici,

    Liv. 36, 7, 20:

    neque equites armis equisque salvis tantum vim fluminis superasse verisimile est, ut jam Hispanos omnes inflati travexerint utres,

    id. 21, 47, 5:

    at enim, ut jam ita sint haec, quid ad vos, Romani?

    id. 34, 32, 13:

    ut jam Macedonia deficiat,

    id. 42, 12, 10:

    cum jam ut virtus vestra transire alio possit, fortuna certe loci hujus transferri non possit,

    id. 5, 54, 6; 22, 50, 2; cf.:

    ac jam ut omnia contra opinionem acciderent, tamen se plurimum navibus posse,

    Caes. B. G. 3, 9:

    ut desint vires tamen est laudanda voluntas,

    Ov. P. 3, 4, 79:

    ut dura videatur appellatio, tamen sola est,

    Quint. 3, 8, 25; 6, prooem. 15.—Ut maxime = si maxime:

    quaere rationem cur ita videatur: quam ut maxime inveneris... non tu verum testem habere, sed eum non sine causa falsum testimonium dicere ostenderis,

    Cic. Ac. 2, 25, 81.—With nihilominus:

    quae (res) nihilominus, ut ego absim, confici poterunt,

    Cic. Fam. 10, 2, 2.—
    (γ).
    Provided that:

    ambulatiuncula, ut tantum faciamus quantum in Tusculano fecimus, prope dimidio minoris constabit isto loco,

    Cic. Att. 13, 39, 2: dabo egenti, sed ut ipse non egeam;

    succurram perituro, sed ut ipse non peream,

    Sen. Ben. 2, 15, 1.—
    5.
    In clauses of purpose (final clauses; distinguished from object clauses with ut; v. C. 1., in which the verb itself contains the idea of purpose, the clause completing the idea of the verb), in order that, so that, so as to.
    a.
    In gen.:

    quin voco, ut me audiat, nomine illam suo?

    Plaut. Rud. 1, 4, 17:

    haec acta res est uti nobiles restituerentur in civitatem,

    Cic. Rosc. Am. 51, 149:

    intellego, tempus hoc vobis divinitus datum esse ut odio... totum ordinem liberetis,

    id. Verr. 1, 15, 43:

    Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit uti eos testes suae quisque virtutis haberet,

    Caes. B. G. 1, 52.—And with ut ne, instead of ne, lest:

    id ut ne fiat, haec res sola est remedio,

    Ter. Eun. 3, 1, 49; v. 1. ne, I. B. 4. a.—Very rarely, ut non for ne, expressing a negative purpose:

    ut plura non dicam neque aliorum exemplis confirmem quantum valeat (= ut praeteream),

    Cic. Imp. Pomp. 15, 44; cf. d. a fin. supra.—
    b.
    Esp., after certain antecedents.
    (α).
    After id, for the purpose (ante-class.):

    id huc reverti uti me purgarem tibi,

    Plaut. Am. 3, 2, 28.—
    (β).
    After idcirco:

    idcirco amicitiae comparantur ut commune commodum mutuis officiis gubernetur,

    Cic. Rosc. Am. 38, 111:

    legum idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus,

    id. Clu. 53, 146; id. Rosc. Am. 47, 137.—
    (γ).
    After ideo and eo:

    non ideo Rhenum insedimus ut Italiam tueremur, sed ne quis, etc.,

    Tac. H. 4, 73:

    Marionem ad te eo misi ut aut tecum ad me quam primum veniret, aut, etc.,

    Cic. Fam. 16, 1, 1.—
    (δ).
    After ad eam rem, ad hoc, in hoc:

    ad eam rem vos delecti estis ut eos condemnaretis quos sectores jugulare non potuissent?

    Cic. Rosc. Am. 52, 151:

    praebere se facilem ad hoc ut quem obligavit etiam exsolvi velit?

    Sen. Ben. 2, 17, 6:

    homo natus in hoc ut mores liberae civitatis Persica servitute mutaret,

    id. ib. 2, 12, 2.—
    (ε).
    After ea mente, hac mente:

    navis onerarias Dolabella ea mente comparavit ut Italiam peteret,

    Cic. Fam. 12, 14, 1:

    hac mente laborem Sese ferre senes ut in otia tuta recedant Ajunt,

    Hor. S. 1, 1, 30.—
    (ζ).
    After potius quam:

    potius ad delendam memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat,

    Liv. 6, 28, 8:

    potius quodcumque casus ferat passuros, quam ut sprevisse Tarentinos videantur,

    id. 9, 14, 8.—
    c.
    Idiomat.
    (α).
    With the principal predicate, referring to the conception of the writer, understood; mostly parenthet. = the Engl. inf.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, to be brief, etc., Cic. Caecin. 6, 17:

    ecquid tibi videtur, ut ad fabulas veniamus, senex ille Caecilianus minoris facere filium rusticum?

    to come to the drama, id. Rosc. Am. 16, 46:

    reliquum judicium de judicibus, et, vere ut dicam, de te futurum est,

    to tell the truth, id. Verr. 2, 5, 69, § 177:

    Murena, si nemini, ut levissime dicam, odio fuit,

    to say the least, id. Mur. 40, 87: ut nihil de illo tempore, nihil de calamitate rei publicae [p. 1944] querar, hoc tibi respondeo, etc., not to complain of that time, etc., id. Caecin. 33, 95: quae cum se disposuit, et partibus suis consensit, et, ut ita dicam concinuit, summum bonum tetigit, and, so to speak, chimes in, etc., Sen. Vit. Beat. 8, 5:

    ecce— ut idem in singulos annos orbis volveretur —Hernici nuntiant Volscos et Aequos reficere, etc.,

    Liv. 3, 10, 8.—
    (β).
    Satis ut, enough to (lit. enough for the purpose of):

    satis esse magna incommoda accepta ut reliquos casus timerent,

    disasters large enough to make them afraid, Caes. B. C. 3, 10.—
    (γ).
    Quam ut after comparatives, too much to:

    quod praeceptum, quia major erat quam ut ab homine videretur, idcirco adsignatum est deo,

    too great to come from man, Cic. Fin. 5, 16, 44:

    quis non intellegit, Canachi signa rigidiora esse quam ut imitentur veritatem?

    id. Brut. 18, 70:

    clarior res erat quam ut tegi ac dissimulari posset,

    too clear to be covered up, Liv. 26, 51, 11:

    potentius jam id malum apparuit quam ut minores per magistratus sedaretur,

    id. 25, 1, 11:

    est tamen aliquis minor quam ut in sinu ejus condenda sit civitas,

    Sen. Ben. 2, 16, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > ut

  • 13 utei

    ut or ŭtī (old form ŭtei, C. I. L. 1, 196, 4 sq.; 1, 198, 8 et saep.), adv. and conj. [for quoti or cuti, from pronom. stem ka-, Lat. quo-, whence qui, etc., and locat. ending -ti of stem to-, whence tum, etc.].
    I.
    As adv. of manner.
    A.
    Interrog. = quomodo, how, in what way or manner.
    1.
    In independent questions (colloq.; rare in class. prose; not in Cic.): De. Quid? ut videtur mulier? Ch. Non, edepol, mala. De. Ut morata'st? Ch. Nullam vidi melius mea sententia, Plaut. Merc. 2, 3, 56 sq.:

    salve! ut valuisti? quid parentes mei? Valent?

    id. ib. 5, 2, 107; id. Pers. 2, 5, 8:

    ut vales?

    id. Most. 2, 19, 29; 3, 2, 28; Ter. Heaut. 2, 4, 26:

    ut sese in Samnio res habent?

    Liv. 10, 18, 11:

    ut valet? ut meminit nostri?

    Hor. Ep. 1, 3, 12; id. S. 2, 8, 1.—
    2.
    In exclamatory sentences (in all periods of the language): ut omnia in me conglomerat mala! Enn. ap. Non. p. 90, 14 (Trag. Rel. v. 408 Vahl.):

    ut corripuit se repente atque abiit! Hei misero mihi!

    Plaut. Merc. 3, 4, 76:

    ut dissimulat malus!

    id. ib. 5, 4, 13:

    ut volupe est homini si cluet victoria!

    id. Poen. 5, 5, 15: ut multa verba feci;

    ut lenta materies fuit!

    id. Mil. 4, 5, 4:

    ut scelestus nunc iste te ludos facit!

    id. Capt. 3, 4, 47:

    ut saepe summa ingenia in occulto latent,

    id. ib. 1, 2, 61; id. Rud. 1, 2, 75; 2, 3, 33 sq.:

    ut falsus animi est!

    Ter. Eun. 2, 2, 42:

    heia! ut elegans est!

    id. Heaut. 5, 5, 19:

    fortuna ut numquam perpetua est bona!

    id. Hec. 3, 3, 46; cf. id. Phorm. 5, 8, 52:

    Gnaeus autem noster... ut totus jacet,

    Cic. Att. 7, 21, 1:

    quae ut sustinuit! ut contempsit, ac pro nihilo putavit!

    id. Mil. 24, 64:

    qui tum dicit testimonium ex nostris hominibus, ut se ipse sustentat! ut omnia verba moderatur, ut timet ne quid cupide... dicat!

    id. Fl. 5, 12:

    quod cum facis, ut ego tuum amorem et dolorem desidero!

    id. Att. 3, 11, 2:

    quanta studia decertantium sunt! ut illi efferuntur laetitia cum vicerint! ut pudet victos! ut se accusari nolunt! etc.,

    id. Fin. 5, 22, 61:

    ut vidi, ut perii! ut me malus abstulit error!

    Verg. E. 8, 41:

    ut melius quidquid erit pati!

    Hor. C. 1, 11, 3:

    ut tu Semper eris derisor!

    id. S. 2, 6, 53:

    o superbia magnae fortunae! ut a te nihil accipere juvat! ut omne beneficium in injuriam convertis! ut te omnia nimia delectant! ut to omnia dedecent!

    Sen. Ben. 2, 13, 1:

    ut me in supremis consolatus est!

    Quint. 6, prooem. 11.—
    3.
    In dependent questions.
    (α).
    With indic. (ante-class. and poet.): divi hoc audite parumper ut pro Romano populo... animam de corpore mitto, Enn. ap. Non. p. 150, 6 (Ann. v. 215 Vahl.): edoce eum uti res se habet, Plaut. [p. 1940] Trin. 3, 3, 21:

    hoc sis vide ut avariter merum in se ingurgitat,

    id. Curc. 1, 2, 33:

    hoc vide ut dormiunt pessuli,

    id. ib. 1, 2, 66:

    illud vide os ut sibi distorsit carnufex,

    Ter. Eun. 4, 4, 3:

    vide ut otiosus it, si dis placet,

    id. ib. 5, 3, 10:

    illud vide, Ut in ipso articulo oppressit,

    id. Ad. 2, 2, 21; 3, 5, 3:

    viden ut faces Splendidas quatiunt comas?

    Cat. 61, 77:

    viden ut perniciter exiluere?

    id. 62, 8:

    adspicite, innuptae secum ut meditata requirunt,

    id. 62, 12:

    aspice, venturo laetantur ut omnia saeclo! (= omnia laetantia),

    Verg. E. 4, 52 Forbig. ad loc.:

    nonne vides, croceos ut Tmolus odores, India mittit ebur,

    id. G. 1, 56; id. E. 5, 6; id. A. 6, 779. —
    (β).
    With subj. (class.):

    nescis ut res sit, Phoenicium,

    Plaut. Ps. 4, 4, 1:

    oppido Mihi illud videri mirum, ut una illaec capra Uxoris dotem simiae ambadederit,

    id. Merc. 2, 1, 16:

    nam ego vos novisse credo jam ut sit meus pater,

    id. Am. prol. 104:

    narratque ut virgo ab se integra etiam tum siet,

    Ter. Hec. 1, 2, 70:

    tute scis quam intimum Habeam te, et mea consilia ut tibi credam omnia,

    id. Eun. 1, 2, 48:

    videtis ut omnes despiciat, ut hominem prae se neminem putet, ut se solum beatum se solum potentem putet?

    Cic. Rosc. Am. 46, 135:

    videtisne ut Nestor de virtutibus suis praedicet?

    id. Sen. 10, 31; id. Rosc. Am. 24, 66:

    credo te audisse ut me circumsteterint, ut aperte jugula sua pro meo capite P. Clodio ostentarint,

    id. Att. 1, 16, 4:

    videte ut hoc iste correxerit,

    id. Verr. 2, 1, 45, § 115:

    docebat ut omni tempore totius Galliae principatum Aedui tenuissent,

    Caes. B. G. 1, 43:

    veniat in mentem, ut trepidos quondam majores vestros... defenderimus,

    Liv. 23, 5, 8:

    aspice quo submittat humus formosa colores,

    Prop. 1, 2, 9:

    infinitum est enumerare ut Cottae detraxerit auctoritatem, ut pro Ligario se opposuerit,

    Quint. 6, 5, 10:

    vides ut alta stet nive candidum Soracte,

    Hor. C. 1, 9, 1:

    nonne vides, ut... latus et malus Antennaeque gemant,

    id. ib. 1, 14, 3 Orell. ad loc.:

    audis... positas ut glaciet nives Puro numine Juppiter,

    id. ib. 3, 10, 7; id. S. 1, 8, 42; 2, 3, 315; Verg. A. 2, 4; Tib. 2, 1, 26; Prop. 2, 34 (3, 32), 57:

    mirum est ut animus agitatione motuque corporis excitetur,

    Plin. Ep. 1, 6, 2.—
    B.
    Relative adverb of manner = eo modo quo, as.
    1.
    Without demonstr. as correlatives: ut aiunt, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 101 Mull. (fr inc. l. 10 Vahl.):

    ego emero matri tuae Ancillam... forma mala, ut matrem addecet familias,

    Plaut. Merc. 2, 3, 79:

    apparatus sum ut videtis,

    id. ib. 5, 2, 10:

    verum postremo impetravi ut volui,

    id. Mil. 4, 5, 5:

    ero ut me voles esse,

    id. Capt. 2, 1, 32:

    faciam ut tu voles,

    id. Men. 5, 9, 90: ut vales? Tox. Ut queo, id. Pers. 1, 1, 16:

    ut potero feram,

    Ter. And. 5, 3, 27:

    faciam ut mones,

    id. Hec. 4, 4, 97:

    Ciceronem et ut rogas amo, et ut meretur et ut debeo,

    Cic. Q. Fr. 3, 9, 9:

    cupiditates quae possunt esse in eo qui, ut ipse accusator objecit, ruri semper habitarit?

    id. Rosc. Am. 14, 39:

    ut ex propinquis ejus audio, non tu in isto artificio callidior es, quam hic in suo,

    id. ib. 17, 49:

    homo demens, ut isti putant,

    id. Rep. 1, 1, 1:

    cumulate munus hoc, ut opinio mea fert, effecero,

    id. ib. 1, 46, 70:

    non ut clim solebat, sed ut nunc fit, mimum introduxisti,

    id. Fam. 9, 16, 7:

    Labienus, ut erat ei praeceptum, ne proelium committeret nisi, etc., monte occupato nostros exspectabat, proelioque abstinebat,

    Caes. B. G. 1, 22:

    cuncta ut gesta erant exposuit,

    Liv. 3, 50, 4:

    (Postumius) fugerat in legatione, ut fama ferebat, populi judicium,

    id. 10, 46, 16:

    sed, ut plerumque fit, major pars meliorem vicit,

    id. 21, 4, 1:

    nec temere, et ut libet conlocatur argentum, sed perite servitur,

    Sen. Vit. Beat. 17, 2:

    servus, ut placet Chrysippo, perpetuus mercenarius est,

    id. Ben. 3, 22, 1.—Esp. parenthet., to denote that the facts accord with an assumption or supposition made in the principal sentence (= sicut):

    si virtus digna est gloriatione, ut est,

    Cic. Fin. 4, 18, 51:

    quorum etiamsi amplecterer virtutem, ut facio, tamen, etc.,

    id. Phil. 10, 9, 18:

    quamvis fuerit acutus, ut fuit,

    id. Ac. 2, 22, 69; cf.:

    incumbite in causam, Quirites, ut facitis,

    id. Phil. 4, 5, 12:

    tu modo istam imbecillitatem valetudinis sustenta, ut facis,

    id. Fam. 7, 1, 5:

    satis enim erat, probatum illum esse populo Romano, ut est,

    id. Phil. 1, 15, 37.—
    2.
    With the correlative ita or sic: VTI LEGASSIT SVPER PECVNIA TVTELAVE SVAE REI, ITA IVS ESTO, Leg. XII. Tab. 5, fr. 3: alii, ut esse in suam rem ducunt, ita sint;

    ego ita ero ut me esse oportet,

    Plaut. Men. 5, 6, 24 sq.:

    sic sum ut vides,

    id. Am. 2, 1, 57:

    omnes posthabui mihi res, ita uti par fuit,

    Ter. Phorm. 5, 8, 15:

    ut viro forti ac sapienti dignum fuit, ita calumniam ejus obtrivit,

    Cic. Caecin. 7, 18.—In partic. with a superlative belonging to the principal sentence, attracted to the relative clause:

    haec ut brevissime dici potuerunt, ita a me dicta sunt (= ita breviter dicta sunt ut dici potuerunt),

    Cic. de Or. 2, 41, 174.—So ut qui, with sup.:

    te enim semper sic colam et tuebor ut quem diligentissime,

    Cic. Fam. 12, 62 fin.; without sic or ita:

    causas ut honorificentissimis verbis consequi potero, complectar,

    id. Phil. 14, 11, 29:

    sed exigenda est ut optime possumus,

    Quint. 12, 10, 38.—And with comp.:

    eruditus autem sic ut nemo Thebanus magis,

    Nep. Epam. 2, 1; cf.:

    ad unguem Factus homo, non ut magis alter, amicus,

    Hor. S. 1, 5, 33:

    cocto Chium sic convenit, ut non Hoc magis ullum aliud,

    id. ib. 2, 8, 48.—
    3.
    Doubled ut ut, as indefinite relative, = utcumque, in whatever manner, howsoever (mostly ante-class.; only with indic.):

    gaudeo, ut ut erga me est merita,

    Plaut. Am. 5, 1, 52:

    age jam, utut est, etsi'st dedecori, patiar,

    id. Bacch. 5, 2, 85:

    utut est, mihi quidem profecto cum istis dictis mortuo'st,

    id. Ps. 1, 3, 76:

    utut res sese habet, pergam, etc.,

    id. Most. 3, 1, 14:

    non potis est pietati opsisti huic, ututi res sunt ceterae,

    id. Ps. 1, 3, 36; id. Cist. 1, 1, 110:

    sed ut ut haec sunt, tamen hoc faciam,

    Ter. Phorm. 3, 2, 46; cf. id. ib. 3, 1, 4; id. Heaut. 1, 2, 26; id. Ad. 2, 2, 40; 4, 4, 22:

    ut ut est res, casus consilium nostri itineris judicabit,

    Cic. Att. 15, 25 B. and K. (dub.;

    v. Orell. ad loc.): sed ut ut est, indulge valetudini tuae,

    id. Fam. 16, 18, 1 dub. (al. ut est).—
    4.
    Causal, as, = prout, pro eo ut.
    a.
    Introducing a general statement, in correspondence with the particular assertion of the principal clause, ut = as, considering... that, in accordance with:

    atque, ut nunc sunt maledicentes homines, uxori meae mihique objectent, lenociniam facere,

    Plaut. Merc. 2, 3, 75:

    ut aetas mea est, atque ut huic usus facto est,

    id. Men. 5, 2, 1:

    haud scio hercle ut homo'st, an mutet animum,

    Ter. Phorm. 5, 2, 9:

    praesertim, ut nunc sunt mores,

    id. ib. 1, 2, 5:

    atque ille, ut semper fuit apertissimus, non se purgavit, sed, etc.,

    Cic. Mur. 25, 51:

    permulta alia colligit Chrysippus, ut est in omni historia curiosus,

    id. Tusc. 1, 45, 108:

    magnifice et ornate, ut erat in primis inter suos copiosus, convivium comparat,

    id. Verr. 2, 1, 26, § 65:

    Kal. Sextilibus, ut tunc principium anni agebatur, consulatum ineunt,

    Liv. 3, 6, 1:

    tribuni, ut fere semper reguntur a multitudine magis quam regunt, dedere plebi, etc.,

    id. 3, 71, 5:

    transire pontem non potuerunt, ut extrema resoluta erant, etc.,

    id. 21, 47, 3.—Ellipt.:

    mortales multi, ut ad ludos, convenerant (ut fit, si ludi sunt),

    Plaut. Men. prol. 30:

    Epicharmi, acuti nec insulsi hominis, ut Siculi,

    as was natural, he being a Sicilian, Cic. Tusc. 1, 8, 15; so,

    Diogenes, liberius, ut Cynicus... inquit,

    id. ib. 5, 33, 92:

    ceterum haec, ut in secundis rebus, segniter otioseque gesta,

    Liv. 23, 14, 1.—
    b.
    Reflecting the assertion to particular circumstances, etc., ut = for, as, considering:

    hic Geta ut captus est servorum, non malus,

    Ter. Ad. 3, 4, 34:

    ut est captus hominum,

    Cic. Tusc. 2, 27, 65; Caes. B. G. 4, 3: Themistocles ut apud nos perantiquus, ut apud Athenienses non ita sane vetus, in regard to us, etc., Cic. Brut. 10, 41:

    Caelius Antipater, scriptor, ut temporibus illis, luculentus,

    for those times, id. ib. 26, 102:

    nonnihil, ut in tantis malis est profectum,

    considering the unfortunate state of affairs, id. Fam. 12, 2, 2:

    (orationis genus) ut in oratore exile,

    for an orator, id. Or. 3, 18, 66:

    multae (erant in Fabio) ut in homine Romano, litterae,

    id. Sen. 4, 12:

    consultissimus vir, ut in illa quisquam esse aetate poterat,

    Liv. 1, 18, 1:

    florentem jam ut tum res erant,

    id. 1, 3, 3:

    Apollonides orationem salutarem, ut in tali tempore, habuit,

    id. 24, 28, 1:

    Sp. Maelius, ut illis temporibus praedives,

    id. 4, 13, 1: insigni, ut illorum temporum habitus erat, triumpho, id. 10, 46, 2:

    Ardeam Rutuli habebant, gens ut in ea regione atque in ea aetate divitiis praepollens,

    id. 1, 57, 1:

    vir, ut inter Aetolos, facundus,

    id. 32, 33, 9:

    Meneclidas, satis exercitatus in dicendo, ut Thebanus scilicet,

    Nep. Epam. 5, 2:

    ad magnam deinde, ut in ea regione, urbem pervenit,

    Curt. 9, 1, 14:

    multum, ut inter Germanos, rationis ac sollertiae,

    Tac. G. 30. —
    c.
    Ut before relatives, with subj., as it is natural for persons who, like one who, since he, since they, etc.; seeing that they, etc. (not in Cic.):

    non demutabo ut quod certo sciam,

    seeing that I know it for certain, Plaut. Ps. 1, 5, 153:

    prima luce sic ab castris proficiscuntur ut quibus esset persuasum non ab hoste, sed ab homine amicissimo consilium datum,

    Caes. B. G. 5, 31, 6:

    facile persuadent (Lucumoni) ut cupido honorum, et cui Tarquinii materna tantum patria esset,

    Liv. 1, 34, 6:

    inde consul, ut qui jam ad hostes perventum cerneret, explorato, etc., procedebat,

    id. 38, 18, 7:

    Philippus, ut cui de summa rerum adesset certamen, adhortandos milites ratus, etc.,

    id. 33, 4, 11:

    Tarquinius ad jus regni nihil praeter vim habebat, ut qui neque populi jussu, neque auctoribus patribus regnaret,

    id. 1, 49, 3; 25, 23, 3:

    Aequorum exercitus, ut qui permultos annos imbelles egissent, sine ducibus certis, sine imperio,

    id. 9, 45, 10:

    igitur pro se quisque inermes, ut quibus nihil hostile suspectum esset, in agmen Romanum ruebant,

    id. 30, 6, 3; 23, 15, 4; 23, 29, 12:

    omnia nova offendit, ut qui solus didicerit quod inter multos faciendum est,

    as is natural in one who, since he, Quint. 1, 2, 19:

    in omni autem speciali inest generalis, ut quae sit prior,

    id. 3, 5, 9:

    ignara hujusce doctrinae loquacitas erret necesse est, ut quae vel multos vel falsos duces habeat,

    id. 12, 2, 20; 5, 14, 28; 11, 3, 53.—Rarely with participle:

    ne Volsci et Aequi... ad urbem ut ex parte captam venirent,

    Liv. 3, 16, 2:

    gens ferox cum procul visis Romanorum signis, ut extemplo proelium initura, explicuisset aciem, etc.,

    id. 7, 23, 6.—
    d.
    With perinde or pro eo, with reference to several alternatives or degrees to be determined by circumstances, as, according as, to the extent that, in the measure that, etc.:

    perinde ut opinio est de cujusque moribus, ita quid ab eo factum et non factum sit, existimari potest,

    Cic. Clu. 25, 70:

    in exspectatione civitas erat, perinde ut evenisset res, ita communicatos honores habitura,

    Liv. 7, 6, 8: pro eo ut temporis difficultas aratorumque penuria tulit, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 54, § 126.—
    C.
    Transf. of local relations, like Gr. hina, where (very rare):

    in eopse astas lapide, ut praeco praedicat,

    Plaut. Bacch. 4, 7, 17:

    flumen uti adque ipso divortio (aquae sunt),

    Lucil. 8, 18 Mull.:

    in extremos Indos, Litus ut longe resonante Eoa Tunditur unda,

    Cat. 11, 2 sqq.; 17, 10; cf. Verg. A. 5, 329; Lucr. 6, 550 Munro ad loc.
    II.
    Conj.
    A.
    Introducing comparative clauses of manner, = eodem modo quo, as, like.
    1.
    In gen.
    (α).
    With sic as correlative:

    haec res sic est ut narro tibi,

    Plaut. Most. 4, 3, 40:

    quae si ut animis sic oculis videre possemus, nemo de divina ratione dubitaret,

    Cic. N. D. 2, 39, 99:

    Pomponium Atticum sic amo ut alterum fratrem,

    id. Fam. 13, 1, 5:

    si sic ageres ut de eis egisti qui jam mortui sunt... ne tu in multos Autronios incurreres,

    id. Brut. 72, 251:

    sic, Scipio, ut avus hic tuus, ut ego, justitiam cole,

    id. Rep. 6, 15, 15:

    ut dicere alia aliis magis concessum est, sic etiam facere,

    id. Quint. 11, 3, 150 (for ut... sic, in similes, v. sic, IV. 1. a.).—
    (β).
    With ita as correlative:

    ut sementem feceris, ita metes,

    Cic. Or. 2, 65, 261:

    quamobrem, ut ille solebat, ita nunc mea repetat oratio populi origines,

    id. Rep. 2, 1. 3:

    non ut injustus in pace rex ita dux belli pravus fuit,

    Liv. 1, 53, 1:

    ut haec in unum congeruntur, ita contra illa dispersa sunt,

    Quint. 9, 3, 39.—
    (γ).
    With other correlatives:

    in balteo tracta ex caseo ad eundem modum facito ut placentum sine melle,

    Cato, R. R. 78:

    encytum ad eundem modum facito uti globos,

    id. ib. 80:

    cum animi inaniter moveantur eodem modo rebus his quae nulla sint ut iis quae sint,

    Cic. Ac. 2, 15, 47:

    disputationem exponimus, eisdem fere verbis, ut disputatumque est,

    id. Tusc. 2, 3, 9: scelerum caput, ut tute es item omnis censes esse' [p. 1941] Plaut. Rud. 4, 4, 55:

    ut filium bonum patri esse oportet, item ego sum patri,

    id. Am. 3, 4, 9:

    fecisti item ut praedones solent,

    Cic. Verr. 2, 4, 9, § 21:

    item ut illo edicto de quo ante dixi... edixit, etc.,

    id. ib. 2, 1, 45, § 117;

    so with item,

    id. Or. 60, 202:

    is reliquit filium Pariter moratum ut pater eius fuit,

    Plaut. Aul. prol. 21.—With atque:

    nec fallaciam astutiorem ullus fecit Poeta atque ut haec est fabrefacta a nobis,

    Plaut. Cas. 5, 1, 7.—And after aliter = than:

    si aliter ut dixi accidisset,

    Cic. Rep. 1, 4, 7.—
    (δ).
    Without correlative:

    rem omnem uti acta erat cognovit,

    Sall. J. 71, 5:

    quare perge ut instituisti,

    Cic. Rep. 2, 11, 22:

    apud me, ut apud bonum judicem, argumenta plus quam testes valent,

    id. ib. 1, 38, 59:

    miscent enim illas et interponunt vitae, ut ludum jocumque inter seria,

    Sen. Vit. Beat. 12, 2:

    comitetur voluptas, et circa corpus ut umbra versetur,

    id. ib. 13, 5:

    ut in animum ejus oratio, ut sol in oculos, incurrat,

    Quint. 8, 2, 23.—
    2.
    In partic.
    a.
    Ut... ita or ut... sic; co-ordinate, introducing contrasted clauses.
    (α).
    = cum... tum, as... so, as on the one hand... so on the other, both and:

    ut errare potuisti, sic decipi te non potuisse, quis non videt?

    Cic. Fam. 10, 20, 2:

    ut Poeni ad moenia urbis Romanae nullo prohibente se pervenisse in gloria ponebant, ita pigebat irriti incepti,

    Liv. 26, 37, 6:

    Dolabellam ut Tarsenses ita Laodiceni ultra arcessierunt,

    Cic. Fam. 12, 13, 4:

    fert sortem suam quisque ut in ceteris rebus ita in amicitiis,

    Sen. Ben. 2, 28, 3.—
    (β).
    Concessive, = etsi... tamen, although... yet:

    consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen, respondit, etc.,

    Liv. 4, 6, 2:

    Saguntini, ut a proeliis quietem habuerant per aliquot dies, ita non cessaverant ab opere,

    id. 21, 11, 5:

    ut quies certaminum erat, ita ab apparatu operum nihil cessatum,

    id. 21, 8, 1:

    haec omnia ut invitis, ita non adversantibus patriciis transacta,

    id. 3, 55, 15:

    in agrum Nolanum exercitum traducit, ut non hostiliter statim, ita... nihil praetermissurus,

    id. 23, 14, 6; 23, 34, 12:

    uti longe a luxuria, ita famae propior,

    Tac. Agr. 6:

    ut multo infirmior, ita aliquatenus lucidior,

    Quint. 10, 1, 74:

    ut est utilis saepe... ita obstabit melioribus,

    id. 12, 2, 12:

    quod, ut optimum est, ita longe quidem, sed sequitur tamen,

    id. 5, 12, 9; cf. id. 10, 1, 62.—With certe in place of ita:

    ut non demens, crudelis certe videtur,

    Quint. 9, 2, 91.—
    b.
    Ita... ut;

    in oaths or strong asseverations: ita me di amabunt ut ego hunc ausculto lubens,

    Plaut. Aul. 3, 5, 22:

    ita me di ament ut ego nunc non tam meapte causa Laetor quam illius,

    Ter. Heaut. 4, 3, 8:

    ita me di amabunt, ut nunc Menedemi vicem Miseret me,

    id. ib. 4, 5, 1:

    ita vivo ut maximos sumptus facio,

    Cic. Att. 5, 15, 2.—So with sic:

    sic me di amabunt ut me tuarum miseritum'st fortunarum,

    Ter. Heaut. 3, 1, 54.—
    c.
    In exemplifications.
    (α).
    In gen., as for example, for instance:

    nam aut ipsa cognitio rei perquiritur, ut: virtus suam ne, etc., aut agendi consilium exquiritur, ut: sitne sapienti, etc.,

    Cic. de Or. 3, 29, 112:

    sunt bestiae in quibus inest aliquid simile virtutis, ut in leonibus, ut in canibus, in equis, etc.,

    id. Fin. 5, 14, 38:

    in libero populo, ut Rhodi, ut Athenis, nemo est civium qui, etc.,

    id. Rep. 1, 31, 47:

    qui rem publicam constituissent, ut Cretum Minos, Lacedaemoniorum Lycurgus, etc.,

    id. ib. 2, 1, 2; id. Ac. 2, 24, 76; id. Inv. 2, 52, 157:

    est aliquid quod dominus praestare servo debeat, ut cibaria, ut vestiarium,

    Sen. Ben. 3, 21, 2:

    est etiam amarum quiddam... et aere, ut illud Crassi Ego te consulem putem? etc.,

    Quint. 8, 3, 89; 4, 3, 12.—Where several instances are adduced, if each of them singly is made prominent, ut is repeated with each;

    if they are taken in a group, ut occurs but once, e. g. quod erant, qui aut in re publica, propter sapientiam florerent, ut Themistocles, ut Pericles, ut Theramenes, aut, qui.. sapientiae doctores essent, ut Gorgias, Thrasymachus, Isocrates, etc.,

    Cic. de Or. 3, 16, 59.—
    (β).
    Ut si, if for instance; for example, if, etc.; with subj.:

    ut si accusetur is qui P. Sulpicium se fateatur occidisse,

    Auct. Her. 1, 15, 25:

    ut si quis hoc velit ostendere, eum qui parentem necarit, etc.,

    Cic. Inv. 2, 15, 48:

    ut si qui docilem faciat auditorem, etc.,

    id. ib. 1, 18, 26:

    ut si qui in foro cantet,

    id. Off. 1, 40, 145:

    ut si quis ei quem urgeat fames venenum ponat,

    Liv. 6, 40, 12; cf. Auct. Her. 2, 26, 4; 2, 27, 43; 3, 2, 2; Cic. Inv. 1, 49, 92:

    ut si obsessi de facienda ad hostem deditione deliberent,

    Quint. 3, 8, 23:

    ut si des arma timidis et imbellibus,

    id. 12, 5, 2; 5, 10, 34; 2, 4, 18; 9, 2, 79 et saep.—So with cum:

    ut cum marem feminamque filios dicimus,

    Quint. 9, 3, 63; 1, 6, 22; 3, 8, 30; 9, 1, 3.—
    d.
    Before an appositive noun, as, the same as, like:

    qui canem et felem ut deos colunt,

    Cic. Leg. 1, 11, 32:

    ut militiae Africanum ut deum coleret Laelius,

    id. Rep. 1, 12, 18:

    suam vitam ut legem praefert suis civibus,

    id. ib. 1, 34, 52:

    habuit (ei) honorem ut proditori, non ut amico fidem,

    id. Verr. 2, 1, 15, § 38:

    Hannibalem, non ut prudentem tantum virum, sed ut vatem omnium quae tum evenirent admirari,

    Liv. 36, 15, 2: (Dionysium) dimisi a me ut magistrum Ciceronum non lubenter;

    ut hominem ingratum non invitus,

    in his capacity of, Cic. Att. 8, 10:

    qui ante captas Syracusas non desciverant... ut socii fideles accepti, quos metus post captas Syracusas dediderat, ut victi a victore leges acceperunt,

    Liv. 25, 40, 4:

    qui et ipsum, ut ambiguae fidei virum, suspectum jam pridem habebat,

    id. 24, 45, 12:

    Cicero ea quae nunc eveniunt cecinit ut vates,

    Nep. Att. 16:

    et ipsam (virtutem) ut deos, et professores ejus ut antistites colite,

    Sen. Vit. Beat. 26, 7:

    hunc ut deum homines intuebuntur,

    Quint. 12, 10, 65:

    id ut crimen ingens expavescendum est,

    id. 9, 3, 35.—
    e.
    Ut si = quasi, velut si, tamquam si, as if, just as if:

    mater coepit studiose... educere ita uti si esset filia,

    Ter. Eun. 1, 2, 37:

    Rufio tuus ita desiderabatur ut si esset unus e nobis,

    Cic. Fam. 7, 20, 1:

    ejus negotium sic velim suscipias ut si esset res mea,

    id. ib. 2, 14, 1:

    ita se gerant in istis Asiaticis itineribus ut si iter Appia via faceres,

    id. Q. Fr. 1, 1, 6:

    qui aliis nocent ut in alios liberales sint, in eadem sunt injustitia ut si in suam rem aliena convertant,

    id. Off. 1, 14, 42; id. Opt. Gen. 4, 10:

    similes sunt ut si qui gubernatorem in navigando nihil agere dicant,

    like men who should say, Cic. Sen. 6, 17: similiter facere eos... ut si nautae certarent, etc., they act like sailors who, etc., id. Off. 1, 25, 87.—
    f.
    Ut quisque... ita (sic), with superlatives (= eo magis... quo magis, with indefinite subjects): ut quisque est vir optimus, ita difficillime alios improbos suspicatur, the better a man is, the more difficult it is for him to, etc., Cic. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:

    ut quaeque res est turpissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,

    id. Caecin. 2, 7:

    ut quisque (morbus) est difficillimus, ita medicus nobilissimus quaeritur,

    id. Clu. 21, 57:

    ut quisque te maxime cognatione... attingebat, ita maxime manus tua putabatur,

    id. Verr. 2, 2, 10, § 27; id. Off. 1, 16, 50; 1, 19, 64:

    nam ut quaeque forma perfectissima ita capacissima est,

    Quint. 1, 10, 40.—This construction is variously modified,
    (α).
    With ita understood:

    facillime ad res injustas impellitur ut quisque altissimo animo est,

    Cic. Off. 1, 19, 65. —
    (β).
    With virtual superlatives:

    ut quisque in fuga postremus ita in periculo princeps erat,

    Cic. Verr. 2, 5, 34, § 90:

    ut quisque optime institutus est, esse omnino nolit in vita, si, etc.,

    id. Fin. 5, 20, 57.—
    (γ).
    The superlatives omitted in either clause:

    ut quisque aetate antecedit, ita sententiae principatum tenet,

    Cic. Sen. 18, 64:

    ut quisque aetate et honore antecedebat, ita sententiam dixit,

    id. Verr. 2, 4, 64, § 143:

    pro se quisque, ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum loquebatur,

    id. ib. 2, 1, 27, §

    68: ut quisque gradu proximus erat, ita ignominiae objectus,

    Liv. 9, 6, 1:

    ut quisque maxime laboraret locus, aut ipse occurrebat, aut aliquos mittebat,

    id. 34, 38, 6.—And with tum = ita:

    nec prodesse tantum, sed etiam amari potest, tum... ut quisque erit Ciceroni simillimus,

    in proportion to his resemblance, Quint. 2, 5, 20.—
    (δ).
    With a comparative in one of the terms:

    major autem (societas est) ut quisque proxime accederet,

    Cic. Lael. 5, 19.—
    (ε).
    Without superlative, as, according as:

    de captivis, ut quisque liber aut servus esset, suae fortunae a quoque sumptum supplicium est,

    Liv. 3, 18, 10 (for ut quisque... ita, in temporal clauses, v. B. 3. g infra).—
    B.
    Introducing a temporal clause, the principal predicate being an immediate sequence; orig. = quo tempore.
    1.
    With perf. indic.
    a.
    In gen., as soon as:

    principio ut illo advenimus... continuo Amphitruo delegit viros, etc.,

    Plaut. Am. 1, 1, 49:

    ut hinc te intro ire jussi, opportune hic fit mi obviam,

    Ter. And. 3, 4, 11:

    ut abii abs te fit forte obviam Mihi Phormio,

    id. Phorm. 4, 3, 12:

    ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum Sumus profecti,

    id. ib. 5, 6, 19; id. Hec. 3, 3, 5; 5, 1, 26; id. Eun. 4, 7, 12:

    qui ut peroravit, surrexit Clodius,

    Cic. Q. Fr. 2, 3, 2:

    eumque ut salutavit, amicissime apprehendit,

    id. Rep. 1, 11, 7:

    qui ut huc venit... hominesque Romanos bellicis studiis ut vidit incensos, existimavit, etc.,

    id. ib. 2, 13, 25; cf. id. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Phil. 9, 4, 9; id. Brut. 8, 30:

    ut vero aquam ingressi sunt... tum utique egressis rigere omnibus corpora,

    Liv. 21, 54, 9:

    ut haec dicta in senatu sunt, dilectus edicitur,

    id. 3, 10, 9; 23, 34, 6; 24, 44, 10.—
    b.
    In oblique discourse:

    Ariovistum, ut semel Gallorum copias vicerit, superbe et crudeliter imperare,

    Caes. B. G. 1, 31.—
    c.
    With primum, when first, as soon as ever:

    atque ego, ut primum fletu represso loqui posse coepi, Quaeso inquam, etc.,

    Cic. Rep. 6, 15, 15:

    Siculi, ut primum videre volgari morbos, in suas quisque urbes dilapsi sunt,

    Liv. 25, 26, 13: ut primum lingua coepit esse in quaestu, curam morum qui diserti habebantur reliquerunt, Quint. prooem. 13.—
    d.
    Rarely of coincidence in time:

    nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi puto prae timore hic excidisse Cistellam,

    Plaut. Cist. 4, 2, 46.—
    e.
    Ut = ex quo tempore. since:

    ut Brundusio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae,

    Cic. Att. 1, 15, 2.—
    2.
    With imperf. indic.
    (α).
    In gen.: Fabii oratio fuit qualis biennio ante;

    deinde, ut vincebatur consensu, versa ad P. Decium collegam poscendum,

    Liv. 10, 22, 2:

    deinde ut nulla vi perculsos sustinere poterat, Quid ultra moror, inquit, etc.,

    id. 10, 28, 20:

    Marcellus, ut tanta vis ingruebat mali, traduxerat in urbem suos,

    id. 25, 26, 15:

    ut vero... exurebatur amoenissimus Italiae ager, villaeque passim incendiis fumabant... tum prope de integro seditione accensi,

    id. 22, 14, 1.— And with perf. and imperf. in co-ordinate clauses:

    consules, ut ventum ad Cannas est, et in conspectu Poenum habebant,

    Liv. 22, 44, 1:

    ut in extrema juga ventum, et hostes sub oculis erant,

    id. 22, 14, 3:

    ut Poenus apparuit in collibus, et pauci... adferebant, etc.,

    id. 24, 1, 6.—
    (β).
    Of repeated past actions, whenever:

    ut quaeque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre,

    Caes. B. G. 3, 4.—
    3.
    With plupf.
    (α).
    = postquam (rare):

    ut hinc forte ea ad obstetricem erat missa,

    Ter. Ad. 4, 4, 10:

    ut ad mare nostrae cohortes excubuerant, accessere subito prima luce Pompejani,

    Caes. B. C. 3, 63.—
    (β).
    In epistolary style = the Engl. perf.:

    litteras scripsi... statim ut tuas legeram (= litteras nunc scribo, ut tuas legi),

    Cic. Att. 2, 12, 4:

    ut Athenas a. d. VII. Kal. Quinct. veneram, exspectabam ibi jam quartum diem Pomptinium (= ut veni, exspecto),

    id. ib. 5, 10, 1.—
    (γ).
    Of repeated past actions, whenever:

    ut cujusque sors exciderat... alacer arma capiebat,

    Liv. 21, 42, 3 dub.:

    ut quisque istius animum offenderat, in lautumias statim coniciebatur,

    Cic. Verr. 2, 5, 55, § 143:

    ut quidque ego apprehenderam, statim accusator extorquebat e manibus,

    id. Clu. 19, 52:

    ut cuique erat locus attributus, ad munitiones accedunt,

    Caes. B. G. 7, 81; cf.:

    ut quisque arma ceperat... inordinati in proelium ruunt,

    Liv. 23, 27, 5.—With ita as correl.:

    ut enim quisque contra voluntatem ejus dixerat, ita in eum judicium de professione jugerum postulabatur,

    Cic. Verr. 2, 3, 15, § 39.—
    4.
    With fut. perf., or, in oblique discourse, plupf. subj.:

    neque, ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,

    Cic. Or. 2, 34, 146:

    traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum... victoriam de Veientibus dari,

    Liv. 5, 15, 11 (for ut after simul, v. simul, VI.).—
    C.
    Introducing substantive clauses, that; always with subj. (cf. ut as interrog. adverb in dependent clauses, I. A. 3. supra).
    1.
    In object clauses.
    a.
    In clauses which, if independent, would take the imperative mood, often rendered by the Engl. infinitive.
    (α).
    After verbs denoting [p. 1942] to wish, request, pray, demand, or invite:

    malim istuc aliis ita videatur quam uti tu, soror, te collaudes,

    Plaut. Poen. 5, 4, 18:

    equidem mallem ut ires,

    Cic. Att. 1, 16, 8:

    equidem vellem ut pedes haberent (res tuae),

    id. Fam. 7, 31, 2:

    volo uti mihi respondeas num quis, etc.,

    id. Vatin. 7, 17:

    precor (deos) ut his infinitis nostris malis contenti sint,

    id. Q. Fr. 1, 3, 9:

    postulo ut ne quid praejudicati afferatis,

    id. Clu. 2, 5:

    petebant uti equites praemitterent,

    Caes. B. G. 4, 11:

    tibi instat Hortensius ut eas in consilium,

    Cic. Quint. 10, 34:

    hoc ut aliquando fieret, instabat,

    Sen. Clem. 2, 1, 2:

    illum Dolabellae dixisse (= eum rogasse) ut ad me scriberet (= me rogaret), ut in Italiam quam primum venirem,

    Cic. Att. 11, 7, 2:

    cupio ut quod nunc natura et impetus est, fiat judicium,

    Sen. Clem. 2, 2, 2:

    senectutem ut adipiscantur omnes optant,

    Cic. Lael. 2, 4:

    exigo a me, non ut optimis par sim, sed ut malis melior,

    Sen. Vit. Beat. 17, 3.—With ut ne = ne:

    Trebatio mandavi, ut, si quid te eum velles ad me mittere, ne recusaret,

    Cic. Fam. 4, 1, 2; Tac. H. 4, 58 fin. —Also without verb, like utinam, to express a wish;

    esp. in imprecations (ante-class.): ut te cum tua Monstratione magnus perdat Juppiter,

    Ter. Ad. 4, 6, 2:

    ut illum di deaeque perdant,

    id. Eun. 2, 3, 10; id. Heaut. 4, 6, 6.—
    (β).
    After verbs expressing or implying advice, suggestion, or exhortation:

    ego vos hortari tantum possum ut, etc.,

    Cic. Lael. 5, 17:

    quod suades ut ad Quinctium scribam, etc.,

    id. Att. 11, 16, 4:

    tibi auctor sum ut eum tibi ordinem reconcilies,

    id. Fam. 1, 9, 26:

    censeo ut iter reliquum conficere pergas,

    I propose, id. Or. 2, 71, 200; Caes. B. C. 1, 2; Liv. 30, 40, 4:

    dixeram a principio ut sileremus,

    I had advised, Cic. Brut. 42, 157:

    Pompejum monebat ut meam domum metueret,

    id. Sest. 64, 133:

    equidem suasi ut Romam pergeret,

    id. Att. 16, 8, 2:

    M. Messalae et ipsi Attico dixit ut sine cura essent,

    exhorted, id. ib. 16, 16, A, 5.—
    (γ).
    After verbs expressing resolution or agreement to do something:

    rus ut irem jam heri constitiveram,

    Plaut. Ps. 1, 5, 136:

    decrevistis ut de praemiis militum primo quoque tempore referretur,

    Cic. Phil. 5, 2, 4:

    constitueram ut pridie Idus Aquini manerem,

    id. Att. 16, 10, 1:

    statuunt ut decem millia hominum in oppidum submittantur,

    Caes. B. G. 7, 21:

    Hasdrubal paciscitur cum Celtiberorum principibus ut copias inde abducant,

    Liv. 25, 33, 3:

    illos induxisse in animum, ut superbo quondam regi, tum infesto exuli proderent (patriam),

    id. 2, 5, 7; 27, 9, 9; 42, 25, 11:

    ut ne plebi cum patribus essent conubia sanxerunt,

    Cic. Rep. 2, 27, 63:

    servitia urbem ut incenderent conjurarunt,

    Liv. 4, 45, 1.—
    (δ).
    After verbs of command or prohibition:

    imperat Laelio ut per collis circumducat equites,

    Liv. 28, 33, 11:

    illud praecipiendum fuit ut... diligentiam adhiberemus,

    Cic. Lael. 16, 60:

    M. Aemilio senatus negotium dat ut Patavinorum seditionem comprimeret,

    Liv. 41, 27, 3:

    consul edicere est ausus ut senatus ad vestitum rediret,

    Cic. Pis. 8, 18:

    jubet sententiam ut dicant suam,

    Plaut. Am. 1, 1, 50:

    hic tibi in mentem non venit jubere ut haec quoque referret,

    Cic. Verr. 2, 4, 12, § 28.—With ne:

    iis praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitteret, quam ipse esset remissus,

    Nep. Them. 7, 3.—
    (ε).
    Verbs expressing permission:

    atque ille legem mihi de XII. tabulis recitavit quae permittit ut furem noctu liceat occidere,

    Cic. Tull. 20, 47:

    concedo tibi ut ea praetereas quae, etc.,

    id. Rosc. Am. 19, 54:

    dabis mihi hanc veniam ut eorum... auctoritatem Graecis anteponam,

    id. de Or. 1, 6, 23:

    ille tibi potestatem facturus est ut eligas utrum velis,

    id. Div. in Caecil. 14, 45:

    illud natura non patitur ut aliorum spoliis nostras facultates augeamus,

    id. Off. 3, 5, 22.—
    b.
    In dependent clauses implying an aim or end.
    (α).
    After verbs denoting direction and inclination of the mind, care, purpose, intention, or striving:

    ut plurimis prosimus enitimur,

    Cic. Ac. 2, 2, 6:

    facilior erit ut albam esse nivem probet quam erat Anaxagoras,

    he will be more inclined, disposed, id. ib. 2, 36, 117: ne ille longe aberit ut argumento credat philosophorum, far remote from believing = not inclined, id. ib. 2, 47, 144: qui sibi hoc sumpsit ut conrigat mores aliorum, quis huic ignoscat si, who undertakes to correct, id. Verr. 2, 3, 1, § 2:

    navem idoneam ut habeas diligenter videbis,

    care, id. Fam. 16, 1, 2:

    ille intellexit id agi atque id parari ut filiae suae vis afferretur,

    id. Verr. 2, 1, 26, § 67:

    pater potuit animum inducere ut naturam ipsam vinceret,

    id. Rosc. Am. 19, 53:

    cum senatus temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam,

    id. Rep. 2, 12, 23:

    equidem ut honore dignus essem, maxime semper laboravi,

    id. Planc. 20, 50:

    omni contentione pugnatum est ut lis haec capitis existimaretur,

    id. Clu. 41, 116:

    omnis spes ad id versa ut totis viribus terra adgrederentur,

    Liv. 24, 34, 12:

    omnis cura solet in hoc versari, semper ut boni aliquid efficiam dicendo,

    Cic. de Or. 2, 75, 306:

    se miliens morituros potius quam ut tantum dedecoris admitti patiantur,

    Liv. 4, 2, 8; 2, 34, 11.—
    (β).
    Verbs of effecting:

    nec potui tamen Propitiam Venerem facere uti esset mihi,

    Plaut. Poen. 2, 6:

    prior pars orationis tuae faciebat ut mori cuperem,

    Cic. Tusc. 1, 47, 112:

    caritas annonae faciebat ut istuc... tempore magnum videretur,

    id. Verr. 2, 3, 92, § 215:

    sol efficit ut omnia floreant,

    id. N. D. 2, 15, 41:

    potest praestare ut ea causa melior esse videatur,

    id. Or. 1, 10, 44:

    non committam ut tibi ipse insanire videar,

    id. Fam. 5, 5, 3:

    di prohibeant, judices, ut hoc praesidium sectorum existimetur,

    id. Rosc. Am. 52, 151:

    effecisti ut viverem et morerer ingratus,

    Sen. Ben. 2, 25, 1:

    quibus nihil aliud actum est quam ut pudor hominibus peccandi demeretur,

    id. Vit. Beat. 26, 6.—
    (γ).
    Verbs of obtaining:

    Dumnorix a Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios ire patiantur,

    Caes. B. G. 1, 9:

    quid assequitur, nisi hoc ut arent qui... in agris remanserunt,

    what does he gain, Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:

    facile tenuit ut (Chalcidis) portae sibi aperirentur,

    Liv. 35, 51, 6:

    vicerunt tribuni ut legem perferrent,

    id. 4, 25, 13.—
    (δ).
    Verbs of inducing and compelling:

    nec ut omnia quae praescripta sunt defendamus necessitate ulla cogimur,

    Cic. Ac. 2, 3, 8:

    civitati persuasit ut de finibus suis exirent,

    Caes. B. G. 1, 2:

    exspectatione promissi tui moveor ut admoneam te,

    Cic. Fam. 9, 8, 1:

    Parhedrum excita ut hortum ipse conducat,

    id. ib. 16, 18, 2:

    ille adduci non potest ut... ne lucem quoque hanc eripere cupiat, etc.,

    id. Rosc. Am. 52, 150:

    impellit alios avaritia, alios iracundia ut levem auditionem pro re comperta habeant,

    Caes. B. G. 7, 42:

    ut de clementia scriberem, Nero Caesar, una me vox tua maxime compulit,

    Sen. Clem. 2, 1, 1.—
    (ε).
    After verbs implying duty, right, rule, condition, or possibility:

    cum mihi ne ut dubitem quidem relinquatur,

    not even the possibility of doubt, Cic. Ac. 2, 38, 119:

    obsides inter se dent, Sequani ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii ut sine maleficio transeant,

    Caes. B. G. 1, 9:

    se ita a majoribus didicisse ut magis virtute quam dolo contenderent,

    id. ib. 1, 13:

    mea lenitas hoc exspectavit ut id quod latebat erumperet,

    Cic. Cat. 2, 12, 27:

    (natura) nobis insculpsit in mentibus, ut eos (deos) aeternos et beatos haberemus,

    id. N. D. 1, 17, 45:

    hoc mihi Metellus non eripuit, hoc etiam addidit ut quererer hoc sociis imperari,

    he gave the additional right, id. Verr. 2, 2, 68, § 164:

    ut vero conloqui cum Orpheo, Musaeo, Homero liceat, quanti tandem aestimatis?

    the privilege of conversing, id. Tusc. 1, 41, 98:

    respondet Socrates sese meruisse ut amplissimis honoribus decoraretur,

    id. Or. 1, 54, 272:

    meruit ut suspendatur,

    Sen. Ep. 7, 5:

    quia enim non sum dignus prae te ut figam palum in parietem,

    Plaut. Mil. 4, 4, 4.—So after dignus, Liv. 24, 16, 19; Quint. 8, 5, 12.—
    c.
    After verbs of fearing, where ut implies a wish contrary to the fear; that not:

    rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere se dicebant,

    Caes. B. G. 1, 39:

    vereor ut satis diligenter actum sit in senatu de litteris meis,

    Cic. Att. 6, 4, 2:

    verebar ut redderentur,

    id. Fam. 12, 19, 1:

    sin homo amens diripiendam urbem daturus est, vereor ut Dolabella ipse satis nobis prodesse possit,

    id. ib. 14, 14, 1:

    veretur Hiempsal ut foedus satis firmum sit,

    id. Leg. 2, 22, 58:

    timeo ut sustineas,

    id. Fam. 14, 2, 3:

    o puer, ut sis vitalis, metuo, et majorum ne quis amicus Frigore te feriat,

    Hor. S. 2, 1, 60.— So sometimes after video, with weakened force: vide ut sit, nearly = perhaps it is not (cf. Roby, Gr. 2, p. 280): considerabitis, vestri similes feminae sintne Romae;

    si enim non sunt, videndum est, ut honeste vos esse possitis,

    Cic. Fam. 14, 14, 1.—Very rarely ut stands for ne after verbs of fearing:

    quia nihil minus, quam ut egredi obsessi moenibus auderent, timeri poterat,

    Liv. 28, 22, 12 Weissenb. ad loc.:

    ut ferula caedas meritum... non vereor,

    Hor. S. 1, 3, 120 Jan. and Orell. ad loc. —
    d.
    In interrogative clauses represented as untrue, rejecting a supposition or thought with indignation (nearly = fierine potest ut):

    me ut quisquam norit, nisi ille qui praebet cibum?

    Plaut. Pers. 1, 3, 52:

    te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas?

    Cic. Cat. 1, 9, 22:

    egone ut te interpellem?

    id. Tusc. 2, 18, 42:

    pater ut in judicio capitis obesse filio debeat?

    id. Planc. 13, 31:

    egone ut prolis meae fundam cruorem?

    Sen. Med. 927.—
    2.
    In subject clauses, with impersonal predicates.
    a.
    With a predicate adjective.
    (α).
    With the idea of rule, duty, etc.:

    id arbitror Adprime in vita utile esse, ut ne quid nimis,

    Ter. And. 1, 1, 34:

    reliquum est ut de Catuli sententia dicendum videatur,

    Cic. Imp. Pomp. 20, 59:

    praeclarum est et verum ut eos qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus,

    id. Tusc. 3, 29, 73:

    ergo hoc sit primum ut demonstremus quem imitetur,

    id. de Or. 2, 22, 90:

    proximum est ut doceam, etc.,

    id. N. D. 2, 29, 73:

    extremum est ut te orem, etc.,

    id. Fam. 4, 13, 7:

    ei (Dionysio) ne integrum quidem erat ut ad justitiam remigraret,

    permission, id. Tusc. 5, 21, 62. —With predicates, aequum est, par (anteclass. and rare):

    aequom videtur tibi ut ego alienum quod est Meum esse dicam?

    Plaut. Rud. 4, 7, 4:

    non par videtur... praesente ibus una paedagogus ut siet,

    id. Bacch. 1, 2, 31.—
    (β).
    In clauses expressing result and consequence:

    magnificum illud etiam et gloriosum ut Graecis de philosophia litteris non egeant, illud,

    that result of my labors, Cic. Div. 2, 2, 5:

    consentaneum est huic naturae ut sapiens velit gerere et administrare rem publicam,

    id. Fin. 3, 20, 68. —
    (γ).
    In clauses represented as real, true, false, certain, or probable (where the acc. and inf. might be used):

    concedetur verum esse ut bonos boni diligant,

    Cic. Lael. 14, 50: sin autem illa veriora ut idem interitus animorum et corporum, etc., id. ib 4, 14; cf.:

    concedant ut hi viri boni fuerin (= concedant vere factum esse ut, etc.),

    id. ib. 5, 18:

    si verum est ut populus Romanus omnis gentes virtute superarit, etc.,

    Nep. Hann. 1, 1:

    de ipso Roscio potest illud quidem esse falsum ut circumligatus fuerit, angui,

    Cic. Div. 2, 31, 66:

    non est verisimile ut Chrysogonus horum litteras adamarit aut humanitatem,

    id. Rosc. Am. 41, 121:

    deos verisimile est ut alios indulgentius tractent propter parentis, alios propter futuram posterorum indolem,

    Sen. Ben. 4, 32, 1; so,

    rarum est ut,

    Quint. 3, 19, 3:

    quid tam inusitatum quam ut, etc.,

    Cic. Imp. Pomp. 21, 62.—And after potius:

    multi ex plebe spe amissa potius quam ut cruciarentur... se in Tiberim praecipitaverunt,

    Liv. 4, 12, 11.—
    b.
    With predicate nouns.
    (α).
    Expressing the idea of a verb which would require an object clause, with ut:

    quoniam ut aliter facias non est copia,

    Plaut. Merc. 5, 4, 30:

    Romano in hostico morandi causa erat ut hostem ad certamen eliceret,

    Liv. 6, 31, 7:

    vetus est lex amicitiae ut idem amici semper velint,

    Cic. Planc. 2, 5:

    consensus fuit senatus ut mature proficisceremur (= decretum est a senatu),

    id. Fam. 3, 3, 1:

    fuit hoc sive meum, sive rei publicae fatum ut in me unum omnis illa inclinatio temporum incumberet,

    ordained by fate, id. Balb. 26, 58:

    tempus est ut eamus ad forum,

    Plaut. Mil. 1, 1, 72:

    dicasque tempus maximum esse ut eat,

    id. ib. 4, 3, 9:

    primum est officium ut homo se conservet in naturae statu,

    Cic. Fin. 3, 6, 20:

    ejus culturae hoc munus est ut efficiat, etc.,

    id. ib. 4, 14, 38:

    caput illud est ut Lyconem recipias in necessitudinem tuam,

    duty, id. Fam. 13, 19, 3; so,

    caput est ut, etc.,

    id. de Or. 1, 19, 87:

    fuit hoc quoddam inter Scipionem et Laelium jus ut Scipio Laelium observaret parentis loco,

    id. Rep. 1, 12, 18:

    mea ratio in dicendo haec esse solet ut boni quod habeat id amplectar,

    id. de Or. 2, 72, 292; so,

    ratio est ut,

    id. Verr. 1, 11, 34: est mos hominum ut [p. 1943] nolint eundem pluribus excellere, id. Brut. 21, 84:

    est hoc Gallicae consuetudinis ut, etc.,

    Caes. B. G. 4, 5.—
    (β).
    Expressing result and consequence:

    est hoc commune vitium in magnis liberisque civitatibus ut invidia gloriae comes sit,

    Nep. Chabr. 3, 3.—
    c.
    With impersonal verbs.
    (α).
    Including the idea of a verb requiring an object clause, with ut:

    convenit, victi utri sint eo proelio, urbem, agrum... seque uti dederent,

    Plaut. Am. 1, 1, 71:

    mihi cum Dejotaro convenit ut ille in meis castris esset,

    Cic. Att. 6, 1, 14:

    placitum est ut in aprico loco considerent,

    id. Rep. 1, 12, 18:

    postea mihi placuit ut, etc.,

    id. Or. 1, 34, 155:

    ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset,

    id. Sen. 6, 16.—So after fit, it happens:

    fit ut natura ipsa ad ornatius dicendi genus incitemur,

    Cic. Or. 2, 83, 338:

    potest fieri ut res verbosior haec fuerit, illa verior,

    it may be that, id. Att. 8, 3, 6; id. Ac. 2, 11, 36; id. Verr. 2, 2, 77, § 190.—

    So with accidit, evenit, contigit: accidit... ut illo itinere veniret Lampsacum,

    Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63; so id. Imp. Pomp. 9, 25:

    sed tamen hoc evenit ut in vulgus insipientium opinio valeat,

    id. Tusc. 2, 26, 63:

    utinam Caesari contigisset ut esset optimo cuique carissimus,

    id. Phil. 5, 18, 49.—
    (β).
    Denoting consequence:

    ex quo efficitur ut quidquid honestum sit, idem sit utile,

    Cic. Off. 2, 3, 10:

    sequitur ut dicamus quae beneficia danda sint et quemadmodum,

    Sen. Ben. 1, 11, 1:

    sequitur ut causa ponatur,

    Cic. Or. 2, 81, 331.—
    (γ).
    Est, in the meaning fit, or causa est:

    est ut plerique philosophi nulla tradant praecepta dicendi,

    it is a fact that, Cic. Or. 2, 36, 152:

    non est igitur ut mirandum sit ea praesentiri,

    there is no reason for wondering, id. Div. 1, 56, 128:

    quando fuit ut quod licet non liceret?

    id. Cael. 20, 48; so, in eo est ut, prope est ut, to be on the point of, to be near to:

    jam in eo rem fore ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,

    Liv. 8, 27, 3:

    cum jam in eo esset ut comprehenderetur,

    Nep. Paus. 5, 1; id. Milt. 7, 3:

    jam prope erat ut ne consulum quidem majestas coerceret iras hominum,

    Liv. 2, 23, 14:

    prope est ut lamentationem exigat,

    Sen. Clem. 2, 6, 4.— Here belongs the circumlocution of the periphrastic future by futurum esse or fore, with ut; generally in the inf.:

    arbitrabar fore ut lex de pecuniis repetundis tolleretur,

    Cic. Verr. 1, 14, 41.—Very rarely in the indic.:

    futurum est ut sapiam,

    Sen. Ep. 117, 29.—
    3.
    In attributive clauses, dependent on nouns not belonging to the predicate.
    a.
    With the idea of resolve, etc.:

    vicit sententia ut mitterentur coloni,

    Liv. 9, 26, 4:

    sententiam dixit (= censuit) ut judicum comitia haberentur,

    Cic. Q. Fr. 2, 1, 2; id. Fam. 4, 4, 5; id. Tusc. 5, 41, 119; id. Leg. 3, 15, 33.—
    b.
    Of agreement:

    fide accepta ut remitterent eum,

    Liv. 24, 48, 8. —
    c.
    Of law, rule, etc.:

    praetores rogationem promulgarunt ut omnes regiae stirpis interficerentur,

    Liv. 24, 25, 10:

    senatus consultum factum est ut M. Fulvius litteras extemplo ad consulem mitteret,

    id. 35, 24, 2:

    haec ei est proposita condicio ut aut juste accusaret aut acerbe moreretur,

    Cic. Clu. 14, 42:

    Suevi in eam se consuetudinem induxerunt ut locis frigidissimis lavarentur in fluminibus,

    Caes. B. G. 4, 1.—
    d.
    Of duty:

    jusjurandum poscit ut quod esse ex usu Galliae intellexissent, communi consilio administrarent,

    Caes. B. G. 8, 6. —
    e.
    Of purpose, inclination, etc.:

    vobis dent di mentem oportet ut prohibeatis, etc.,

    make you inclined, Liv. 6, 18, 9:

    causa mihi fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem,

    Cic. Fin. 3, 2, 8:

    confectio tabularum hanc habet vim (= efficit) ut quidquid fingatur aut non constet, appareat,

    id. Font. 2, 3.—
    f.
    Of effect, result, etc.:

    fuit ista quondam virtus ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam hostem everterent,

    Cic. Cat. 1, 1, 3:

    habet hoc virtus ut viros fortis species ejus et pulchritudo etiam in hoste posita delectet,

    id. Pis. 32, 81:

    damnatum poenam sequi oportebat ut igni cremaretur,

    Caes. B. G. 1, 4.—
    4.
    In clauses of manner, that, so that.
    a.
    With ita, sic, adeo, tantus, talis, or tam as antecedent (v. hh. vv.;

    anteclass. ut qui = ut): Adeon' me fungum fuisse ut qui illi crederem?

    Plaut. Bacch. 2, 3, 49.—
    b.
    With is or hic as antecedent: eos deduxi testes et eas litteras deportavi ut de istius facto dubium esse nemini possit, Cic. Verr. 2, 4, 42, § 91:

    ejusmodi res publica debet esse ut inimicus neque deesse nocenti possit, neque obesse innocenti (ejusmodi = talis),

    id. ib. 2, 3, 69, §

    162: eo perducam servum ut in multa liber sit,

    Sen. Ben. 3, 19, 2:

    non eo loco res humanae sunt ut vobis tantum otii supersit,

    id. Vit. Beat. 27, 6:

    haec aequitas in tuo imperio fuit, haec praetoris dignitas ut servos Siculorum dominos esse velles,

    Cic. Verr. 2, 3, 38, § 87:

    hoc jure sunt socii ut eis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat,

    id. ib. 2, 2, 27, § 65.—
    c.
    Without antecedents, so that:

    cujus aures clausae veritati sunt ut ab amico verum audire nequeat, hujus salus desperanda est,

    Cic. Lael. 24, 90:

    in virtute multi sunt ascensus, ut is maxima gloria excellat qui virtute plurimum praestet,

    id. Planc. 25, 60:

    mons altissimus impendebat ut perpauci prohibere possent,

    Caes. B. G. 1, 6:

    accessit quod Domitius Heraclea iter fecerat, ut ipsa fortuna illum obicere Pompejo videretur,

    id. B. C. 3, 79:

    pecunia a patre exacta crudeliter, ut divenditis omnibus bonis aliquamdiu trans Tiberim veluti relegatus viveret,

    Liv. 3, 13, 10:

    fama Gallici belli pro tumultu valuit ut et dictatorem dici placeret,

    id. 8, 17, 6:

    nihilo minus... magnas percipiendum voluptates, ut fatendum sit, etc.,

    Sen. Vit. Beat. 12, 1.—
    d.
    Idiomat. with non.
    (α).
    Ut non, when the principal sentence is negative, without: non possunt una in civitate multi rem ac fortunam amittere ut non plures secum in eandem trahant calamitatem, without dragging, etc., Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

    flaminem Quirinalem neque mittere a sacris neque retinere possumus ut non deum aut belli deseramus curam,

    Liv. 24, 8, 10:

    non ita fracti animi civitatis erant ut non sentirent, etc.,

    id. 45, 25, 12:

    nusquam oculi ejus flectentur ut non quod indignentur inveniant,

    Sen. Ira, 2, 7, 2:

    ajunt, nec honeste quemquam vivere ut non jucunde vivat, nec jucunde ut non honeste quoque,

    id. Vit. Beat. 6, 3:

    nemo in eo quod daturus es gratiam suam facere potest ut non tuam minuat,

    id. Ben. 2, 4, 3; cf. also: ut non conferam vitam neque existimationem tuam cum illius;

    neque enim est conferenda (= ut omittam conferre),

    Cic. Verr. 2, 4, 20, § 45.—
    (β).
    Non ut, followed by sed quod, causal (= non quod, sed quod;

    rare): earum exempla tibi misi non ut deliberarem reddendaene essent, sed quod non dubito, etc.,

    not that... but because, Cic. Att. 14, 17, 4:

    haec ad te scribo non ut queas tu demere solitudinem, sed, etc.,

    id. ib. 11, 15, 3.—Followed by sed ut:

    benigne accipe (beneficium): rettulisti gratiam, non ut solvisse te putes, sed ut securior debeas,

    Sen. Ben. 2, 35, 5; and in reversed order: quorsum haec praeterita? Quia sequitur illud, etc.;

    non ut eas res causam adferrent amoris,

    Cic. Fat. 15, 35.—Rarely nedum ut, in the sense of nedum alone, much less that, not to mention that (mostly post-class.; cf.

    Zumpt, Gram. § 573): ne voce quidem incommoda, nedum ut illa vis fieret, paulatim permulcendo mansuefecerant plebem,

    Liv. 3, 14, 6 Weissenb. ad loc.:

    quando enim... fama in totam urbem penetrat? nedum ut per tot provincias innotescat,

    Tac. Or. 10.—
    e.
    Conditional or concessive.
    (α).
    Granting that ( for argument's sake):

    quod ut ita sit—nihil enim pugno—quid habet ista res aut laetabile aut gloriosum?

    Cic. Tusc. 1, 21, 49:

    sed ut haec concedantur, reliqua qui tandem intellegi possunt?

    id. N. D. 3, 16, 41:

    ut tibi concedam hoc indignum esse, tu mihi concedas necesse est, etc.,

    id. Clu. 53, 146:

    quae, ut essent vera, conjungi debuerunt,

    id. Fin. 4, 15, 40:

    quae natura ut uno consensu juncta sit et continens... quid habere mundus potest cum thesauri inventione conjunctum?

    id. Div. 2, 14, 33:

    nihil est prudentia dulcius, quam, ut cetera auferat, adfert certe senectus,

    id. Tusc. 1, 39, 94.—
    (β).
    Even if, although:

    qui (exercitus) si pacis... nomen audiverit, ut non referat pedem, insistet certe,

    Cic. Phil. 12, 3, 8:

    ut ea pars defensionis relinquatur, quid impediet actionem? etc.,

    id. Ac. 2, 34, 108:

    ut quaeras omnia, quomodo Graeci ineptum appellant non reperies,

    id. de Or. 2, 4, 18:

    ut enim neminem alium nisi T. Patinam rogasset, scire potuit, illo ipso die a Milone prodi flaminem,

    id. Mil. 17, 46: verum ut hoc non sit, tamen praeclarum spectaculum mihi propono, id. Att. 2, 15; id. Leg. 1, 8, 23; id. Fat. 5, 9; id. Verr. 2, 3, 64, § 151; 2, 1, 45, § 117; id. Planc. 25, 62:

    qui, ut non omnis peritissimus sim belli, cum Romanis certe bellare didici,

    Liv. 36, 7, 20:

    neque equites armis equisque salvis tantum vim fluminis superasse verisimile est, ut jam Hispanos omnes inflati travexerint utres,

    id. 21, 47, 5:

    at enim, ut jam ita sint haec, quid ad vos, Romani?

    id. 34, 32, 13:

    ut jam Macedonia deficiat,

    id. 42, 12, 10:

    cum jam ut virtus vestra transire alio possit, fortuna certe loci hujus transferri non possit,

    id. 5, 54, 6; 22, 50, 2; cf.:

    ac jam ut omnia contra opinionem acciderent, tamen se plurimum navibus posse,

    Caes. B. G. 3, 9:

    ut desint vires tamen est laudanda voluntas,

    Ov. P. 3, 4, 79:

    ut dura videatur appellatio, tamen sola est,

    Quint. 3, 8, 25; 6, prooem. 15.—Ut maxime = si maxime:

    quaere rationem cur ita videatur: quam ut maxime inveneris... non tu verum testem habere, sed eum non sine causa falsum testimonium dicere ostenderis,

    Cic. Ac. 2, 25, 81.—With nihilominus:

    quae (res) nihilominus, ut ego absim, confici poterunt,

    Cic. Fam. 10, 2, 2.—
    (γ).
    Provided that:

    ambulatiuncula, ut tantum faciamus quantum in Tusculano fecimus, prope dimidio minoris constabit isto loco,

    Cic. Att. 13, 39, 2: dabo egenti, sed ut ipse non egeam;

    succurram perituro, sed ut ipse non peream,

    Sen. Ben. 2, 15, 1.—
    5.
    In clauses of purpose (final clauses; distinguished from object clauses with ut; v. C. 1., in which the verb itself contains the idea of purpose, the clause completing the idea of the verb), in order that, so that, so as to.
    a.
    In gen.:

    quin voco, ut me audiat, nomine illam suo?

    Plaut. Rud. 1, 4, 17:

    haec acta res est uti nobiles restituerentur in civitatem,

    Cic. Rosc. Am. 51, 149:

    intellego, tempus hoc vobis divinitus datum esse ut odio... totum ordinem liberetis,

    id. Verr. 1, 15, 43:

    Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit uti eos testes suae quisque virtutis haberet,

    Caes. B. G. 1, 52.—And with ut ne, instead of ne, lest:

    id ut ne fiat, haec res sola est remedio,

    Ter. Eun. 3, 1, 49; v. 1. ne, I. B. 4. a.—Very rarely, ut non for ne, expressing a negative purpose:

    ut plura non dicam neque aliorum exemplis confirmem quantum valeat (= ut praeteream),

    Cic. Imp. Pomp. 15, 44; cf. d. a fin. supra.—
    b.
    Esp., after certain antecedents.
    (α).
    After id, for the purpose (ante-class.):

    id huc reverti uti me purgarem tibi,

    Plaut. Am. 3, 2, 28.—
    (β).
    After idcirco:

    idcirco amicitiae comparantur ut commune commodum mutuis officiis gubernetur,

    Cic. Rosc. Am. 38, 111:

    legum idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus,

    id. Clu. 53, 146; id. Rosc. Am. 47, 137.—
    (γ).
    After ideo and eo:

    non ideo Rhenum insedimus ut Italiam tueremur, sed ne quis, etc.,

    Tac. H. 4, 73:

    Marionem ad te eo misi ut aut tecum ad me quam primum veniret, aut, etc.,

    Cic. Fam. 16, 1, 1.—
    (δ).
    After ad eam rem, ad hoc, in hoc:

    ad eam rem vos delecti estis ut eos condemnaretis quos sectores jugulare non potuissent?

    Cic. Rosc. Am. 52, 151:

    praebere se facilem ad hoc ut quem obligavit etiam exsolvi velit?

    Sen. Ben. 2, 17, 6:

    homo natus in hoc ut mores liberae civitatis Persica servitute mutaret,

    id. ib. 2, 12, 2.—
    (ε).
    After ea mente, hac mente:

    navis onerarias Dolabella ea mente comparavit ut Italiam peteret,

    Cic. Fam. 12, 14, 1:

    hac mente laborem Sese ferre senes ut in otia tuta recedant Ajunt,

    Hor. S. 1, 1, 30.—
    (ζ).
    After potius quam:

    potius ad delendam memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat,

    Liv. 6, 28, 8:

    potius quodcumque casus ferat passuros, quam ut sprevisse Tarentinos videantur,

    id. 9, 14, 8.—
    c.
    Idiomat.
    (α).
    With the principal predicate, referring to the conception of the writer, understood; mostly parenthet. = the Engl. inf.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, to be brief, etc., Cic. Caecin. 6, 17:

    ecquid tibi videtur, ut ad fabulas veniamus, senex ille Caecilianus minoris facere filium rusticum?

    to come to the drama, id. Rosc. Am. 16, 46:

    reliquum judicium de judicibus, et, vere ut dicam, de te futurum est,

    to tell the truth, id. Verr. 2, 5, 69, § 177:

    Murena, si nemini, ut levissime dicam, odio fuit,

    to say the least, id. Mur. 40, 87: ut nihil de illo tempore, nihil de calamitate rei publicae [p. 1944] querar, hoc tibi respondeo, etc., not to complain of that time, etc., id. Caecin. 33, 95: quae cum se disposuit, et partibus suis consensit, et, ut ita dicam concinuit, summum bonum tetigit, and, so to speak, chimes in, etc., Sen. Vit. Beat. 8, 5:

    ecce— ut idem in singulos annos orbis volveretur —Hernici nuntiant Volscos et Aequos reficere, etc.,

    Liv. 3, 10, 8.—
    (β).
    Satis ut, enough to (lit. enough for the purpose of):

    satis esse magna incommoda accepta ut reliquos casus timerent,

    disasters large enough to make them afraid, Caes. B. C. 3, 10.—
    (γ).
    Quam ut after comparatives, too much to:

    quod praeceptum, quia major erat quam ut ab homine videretur, idcirco adsignatum est deo,

    too great to come from man, Cic. Fin. 5, 16, 44:

    quis non intellegit, Canachi signa rigidiora esse quam ut imitentur veritatem?

    id. Brut. 18, 70:

    clarior res erat quam ut tegi ac dissimulari posset,

    too clear to be covered up, Liv. 26, 51, 11:

    potentius jam id malum apparuit quam ut minores per magistratus sedaretur,

    id. 25, 1, 11:

    est tamen aliquis minor quam ut in sinu ejus condenda sit civitas,

    Sen. Ben. 2, 16, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > utei

  • 14 habeo

    habeo, uī, itum, ēre, das deutsche haben und halten, I) eig.: A) im engern Sinne: 1) an sich (in der Hand, am Halse usw.) haben = halten, führen, tragen, a) übh.: iaculum, quod manibus habemus, Ov.: coronam alteram in capite, alteram in collo, Cic.: anulum in digito, Ter.: fenum in cornu, Hor. (s. fēnum): vestis bona quaerit haberi, getragen zu werden, Ov. – v. Lebl., arma hic paries habebit, Hor.: nulla taberna meos habeat neque pila libellos, in keinem Buchladen, an keinem Pfeiler mögen meine Schriften feil hängen, Hor.: altera vestes ripa meas habuit, auf dem andern Ufer lagen meine Kleider, Ov. – b) als wesentlichen Bestandteil an sich haben, quae feminae duplices papillas habent, Cic. fr.: hos habuit vultus, Ov. – v. Lebl., pedum calidus pulvis vestigia habebat, Ov.: pars secreta domus tres habuit thalamos, Ov.: tunicae manicas habent, Verg.: tabulae habentes clavorum cacumina, Val. Max. – c) = führen, handhaben, tractantes ferrum et arma habentes parēre, Iustin.: nec immensa barbarorum scuta perinde haberi quam pila et gladios, Tac. – d) halten = hinhalten, dorsum ad lucem (gegen das L.), Augustin. conf. 4, 16.

    2) von Örtl. = in seinem Bereiche aufgenommen haben, umschließen, festgebannt halten, me confectum curis infelix habuit thalamus, Verg.: me quoque pontus haberet, Ov.: Tartara habent Pantoiden, Hor.

    3) von Schriften in bezug auf ihren Inhalt, wie haben = enthalten, nihil enim (epistula) habebat, quod non vel in contione recte legi posset, Cic.: editio habebit omnia, Quint.: quod nulla annalium memoria habeat, Liv.: pro C. Cornelio et Tito Annio Quintum Acilium et C. Herennium habent quidam annales, Liv.

    B) im weitern Sinne: 1) (wie εχειν), im Besitze-, in seiner Gewalt haben, a) = als Bewohner innehaben, bewohnen, Capuam, Liv.: silvas, Flor.: moenia, Verg.: urbem, Sall. Vgl. Korte Sall. Cat. 6, 1. – b) als Feind besetzt halten, hostis habet muros, Verg.: hostis habet portus, Val. Flacc. Vgl. Burmann Val. Flacc. 3, 45. – c) als Herrscher im Besitze haben, beherrschen (vgl. Duker Flor. 4, 2, 22. Korte Sall. Cat. 6, 1), urbem Romam a principio reges habuere, Tac.: Siciliam et Sardiniam per legatos, verwalten, Flor.: habeo, non habeor a Laide (εχω, ἀλλ᾽ ουκ εχομαι), v. Geliebten, Cic. – animus habet cuncta neque ipse habetur, Sall.: ventis aëra habendum permittere, zum Beherrschen überlassen, Ov. – d) wirklich im Besitze, in Händen, als Eigentum haben, α) = besitzen (während streng juristisch tenere = physisch besitzen, possidere = rechtlich besitzen, s. Florentin. dig. 46, 4, 18 tu meum habes, tenes, possides, u. bildl., Plin. ep. 1, 16, 1 totum me tenet, habet, possidet; u. korresp. mit possidere b. Phaedr. 4, 4, 10 sq.), gemmas, argentum, Hor.: vectigalia magna divitiasque, Hor.: honeste divitias, modeste opes, besitzen u. gebrauchen, einen edlen usw. Gebrauch machen von usw., Sall. u. Tac.: pretium habes, du hast deinen Lohn weg, Hor.: quod habet (Ggstz. quod ei deest), Sen.: me enim tabulas tuas habere (in Händen haben) et proferre oportuit, Cic. – ex animi sententia uxorem h., Cic.: quid mulieris uxorem habes? was hast du für ein Weibsbild zur Frau? Ter.: Roma poëtas habet, Hor. – absol. (wie εχειν) = Besitz ( Besitzungen) haben, ansässig sein, Vermögen haben, wohlhabend sein (vgl. Gräve u. Korte Cic. ep. 7, 29, 2. Drak. Sil. 5, 264. Burmann Phaedr. 3. prol. 21), habere in Bruttiis, Cic., in Veiente agro, Liv.: habet idem in nummis, habet in praediis urbanis, er hat etwas an barem Gelde, er hat einige Besitzungen bei der Stadt, Cic.: nos quod simus, quod habeamus, id omne abs te habere, Cur. in Cic. ep.: habendi cupiditas, Habsucht, Rutil. Lup.; dass. habendi amor, Verg. u.a.; u. habendi cupido, cura, studium, Plin. ep., Phaedr. u. Aur. Vict. (vgl. Drak. u. Burmann a. a. O.): dass. qui habet (der Reiche), ultro appetitur; qui est pauper, aspernatur, Nep. fr. 5, 4: u. habentes ( wie οἱ εχοντες) = die Wohlhabenden, Ggstz. non habentes (οἱ ουκ εχοντες) = die Armen, Lact. 5, 8, 7. – β) wie εχειν u. unser haben = in Besitz nehmen, erlangen, bekommen, anne habebit ariola? Dae. non feret, Plaut.: quam ille se habiturum non dubitabat, Nep. – γ) habere alqd sibi, etwas für sich haben = behalten (s. Matthiä Cic. Sull. 26), sibi hereditatem, Cic.: sibi haberent honores, sibi imperia, sibi provincias, Cic. – dah. die Ehescheidungsformel: res tuas tibi habeas od. habe od. habeto, behalte od. nimm deine Sachen für dich, Plaut. Amph. 928. Sen. suas. 1, 7; contr. 2, 5 (13), 9. Apul. met. 5, 26: istam suas res sibi habere iussit, heißt sie für sich geschieden leben, Cic. Phil. 2, 69: scherzh. übtr., apage sis amor; tuas tibi res habeto, wir sind geschiedene Leute, Plaut. trin. 267 L. – e) Tiere zur Zucht, Benutzung, zum Unterhalt usw. haben, halten (s. Burmann Phaedr. 3, 3, 4), pecus, Varro, Verg. u.a.: habens quidam pecora, ein Viehbesitzer, Viehzüchter, Phaedr.: canes potius acres paucos quam multos, Varro. – u. f) eine Person zu irgend einem Zwecke bei sich haben, domi divisores, Cic. ad Att. 1, 16, 12. – bes. alqam, Plaut. u.a.: quis heri habuit Chrysidem? Ter. Vgl. Westerhof Ter. Andr. 1, 1, 58. – g) übh. in seiner Gewalt haben, habesne hominem? hast du ihn (ertappt)? Ph. Quidni habeam! Ter.: u. bildl., habeo viros, ich habe sie (= ich kenne nun ihre Gesinnung), Phaedr.

    2) in irgend einer äußern Lage dauernd haben, halten, a) in seiner Umgebung, alqm secum, bei od. um sich haben, Nep.: alqm ad manum, bei der Hand (zu seinen Diensten) haben, Nep.: catervas flagitiosorum circum se, Sall.: in partibus Pallantem, auf seiner Seite haben, Tac. – b) an einem Orte usw. halten = bleiben-, stehen lassen, aegros in tenebris, Cels.: milites in stativis castris, Sall.: exercitum inter hiberna Romanorum, Sall.: pecora et armenta inter silvas, Iustin.: aquam caelestem sub dio in sole, Col.: bildl., pudicitiam in propatulo, öffentlich feilbieten, Sall.: arma procul, die W. fern halten = den Krieg vermeiden, Tac. – dah. c) mit dem Nbbgr. der gehemmten Bewegung, wie halten = festhalten, senatum in curia inclusum, eingeschlossen halten, Cic.: alqm in vinculis, in custodia, Sall.: aber auch in custodiam haberi, in Haft gebracht werden u. bleiben, Liv. u. Tac.: dah. haberi in Syria, in S. in Gewahrsam gehalten werden, Tac. – quae res eos in magno diuturnoque bello inter se habuit, verwickelt hielt, verwickelte, Sall.: semper eos in armis accolae Galli habebant, nötigten sie, immer unter den W. zu bleiben, Liv.

    3) refl., sich irgendwo gehaben = sich aufhalten, wohnen, quis istic habet? Plaut.: ubi hic Moschis habet? Afran. fr.: ubi nunc adulescens habet? Plaut.: in delubro, ubi aeditumus habere solet, Sacr. Arg. bei Varro LL. 5. § 50 u. 52: qui Syracusis habet, Plaut.: multi habent in praediis, quibus etc., Varro: qui in eo loco habebant, Dict.: praecipit fortunatorum habituram loco, Apul.: animae pauxillum in me habet, Naev. com. fr.

    II) übtr.: A) im engern Sinne: 1) im allg.: alqd in manibus, unter den Händen = in der Arbeit haben, Cic.; od. gleichs. schon in Händen (= ganz nahe bevorstehend) haben, z.B. victoriam, Liv. – alqd semper in ore atque animo, im Munde u. im Gedanken haben, -führen, Cic. – in animo od. bl. animo, im Sinne haben = Willens sein, mit folg. Infin., Cic. u.a. – aber alqm in animo, jmd. in Gedanken haben, seiner eingedenk sein, Sall.; vgl. ante oculos, vor Augen haben = eingedenk sein, Iustin.: tecum habeto, behalte es (in Gedanken) bei dir, behalte es für dich, Plaut. Pers. 246: u. so verum (aber) haec tu tecum habeto, Cic. ad Att. 4, 15, 6: secreto hoc audi, tecum habeto, Cic. ep. 7, 25, 2. – hic habuit studia suorum ardentia, war im Besitz von usw., hatte für sich, Cic. Planc. 20. – neque quies gentium sine armis neque arma sine stipendiis neque stipendia sine tributis haberi queunt, kann man bekommen od. schaffen, Tac. hist. 4, 74.

    2) mit Zuständen des Leibes u. der Seele als Objekt, die man an od. in sich hat, wie unser haben, a) übh.: vulnus, Ov.; u. vulnus grave (bildl. von der Liebeswunde), Ov.: dah. als t. t. der Fechter, hoc habet, das (der Hieb) sitzt, Verg.; u. bildl., certe captus est, habet, er ist gefangen, getroffen (von einem Verliebten), Ter.; u. hoc habet, das trifft, das (dieser schlaue Plan) wird seine Wirkung nicht verfehlen, Plaut.; od. als Beifallsruf, hoc habet (gut getroffen), solutust, Plaud. rud. 1143 (vgl. übh. Lorenz Plaut. most. 700). – febrem (febrim), ein Fieber haben, Cic.: capitis dolorem, Quint. – mit Zuständen der Seele, animum fortem, Cic.: bonum: animum de alqo, Sall.: amorem erga alqm, odium in alqm, haben, hegen, Cic.: spem de alqo, Cic.: alci fiduciam, Vertrauen zu jmd. hegen, Cic. – timorem, Nep.: metum, Prop. – vim in inquirendo, Strenge (haben u.) zeigen, Cic.: studium et officium erga alqm, zeigen, Cic. – b) als wesentliche Eigenschaft (an sich) haben, neque modum neque modestiam habere victores, weder Maß noch Ziel kennen, Sall.: habebat hoc omnino Caesar, hatte das an sich, an der Art, Cic.: u. Sardus habebat ille Tigellius hoc, Hor. – v. Lebl. (vgl. Nägelsb. Stil. § 110, 1), quae tamen has vires habet herba, Ov.: quid pulchri constructus acervus habet, hat Schönes an sich, Hor.: habet pacem vultus, Ov.: locus nihil religionis habet, hat (an sich), Cic.: hae litterae, cum leguntur, invidiosam atrocitatem verborum habent, wenn man diesen Brief so liest, so haben die Worte etwas Herbes, was erbittert, Cic.: res maritimae (Seekrieg)... ut quae celerem atque instabilem motum haberent, eigen sei, Caes.: virtus hoc habet, ut etc., hat das Eigentümliche (die eigentümliche Wirkung), Cic.: u. so habet hoc sollicitudo, quod omnia necessaria putat, Plin. ep.: habet atrocitatis aliquid legatio, hat einen drohenden Charakter, Cic. – u. dah. c) etwas haben = in sich schließen, mit sich bringen, notwendig mit etwas verbunden sein, etw. gewähren, verursachen, etw. notwendig zur Folge haben, notwendig erfordern (vgl. Held Caes. b. c. 1, 63, 2. Schömann Cic. de nat. deor. 1, 45. Nägelsb. Stil. § 95), pons habet circuitum, Caes.: castrorum mutatio quid habet? was hat di V. des L. zur Folge? Caes.: beneficium habet querelam, Cic.: avaritia pecuniae studium habet, Sall.: pars ea longam et difficilem habet oppugnationem, Caes. – u. am Menschen selbst = gewisse Affekte erregen, verursachen, misericordiam spoliatio consulatus magnam habere debet, Cic. – viri saepe excellentis ancipites variique casus habent admirationem exspectationem, laetitiam molestiam, spem timorem, Cic.

    3) = wie unser halten, a) in einen Zustand versetzen u. darin erhalten (vgl. Brix Plaut. Men. 579), mare infestum, fortdauernd unsicher machen, Cic.: alqm sollicitum = tüchtig plagen (mit Bitten), Plaut.; u. = beständig in Sorge setzen, Cic.: anxium me et inquietum habet petitio Sexti, Plin. ep.: Numidas toto die proelio intentos, in Atem erhalten, Sall.: neque ea res me falsum habuit, ich fand mich nicht darin getäuscht, Sall.: gratia Pompeium impunitum habuit, machte ihn fortwährend straflos, Vell. – b) jmd. auf irgend eine Art u. Weise halten, behandeln, mit Advv., zB. alqm male, jmd. schlecht halten = schlecht erziehen, Plaut.; od. = übel mitspielen, -mitnehmen, belästigen, Sen. (v. Menschen u. Göttern) u. Caes. (v. Soldaten) u. Cels. (v. Krankheiten). – alqm bene et pudice, jmd. gut u. sittsam halten (erziehen), Plaut.: exercitum luxuriose, üppig halten, Sall.: pudicitiam parum honeste, nicht sonderlich in Ehren halten, Sall.: alqm liberalissime, sehr ehrenvoll behandeln, Cic. – mit Abl. der Art u. Weise, alqm levi, laxiore, duro imperio, eine gelinde usw. Herrschaft über jmd. üben, Sall. u. Tac.; vgl. Fabri Sall. Iug. 64, 5. – (matrem et uxorem Darii) haberi ut reginas praecepit, Iustin. – plebes paene servorum habetur loco, wird fast wie Sklaven behandelt, Caes. – c) jmd. od. etwas zu irgend einem Zweck haben, halten = dienen lassen, alqm ludibrio, jmd. zum Gespötte haben, zum besten haben, Cic.: rem publicam quaestui, Cic.: alqam pro uxore, Suet. – d) an jmd. einen od. etw. haben, in vobis liberos, parentes, consanguineos habeo, Curt. 6, 9 (33), 12: maiora in eo obsequia habituros, Iustin. 8, 6, 6.

    4) für etwas halten = in der Meinung für das u. das ansehen, α) mit Acc. des Prädikats, alqm deum, parentem, Cic.: deos aeternos et beatos, Cic.: alqd non dubium, Auct. bell. Hisp.: im Passiv mit Prädikats-Nom. = für etwas gelten, (Mercurius alter is est) qui sub terris idem Trophonius habetur, Cic.: ea spolia opima habentur, quae etc., Liv. – m. Nom. u. Infin., quae ubi cognita et iam iamque Bosporum invasurus habebatur, man vermutete, daß er usw., Tac. ann. 12, 15. – β) mit pro u. Abl.: alqm pro hoste, für seinen Feind ansehen, Liv.: alqd pro certo, für gewiß halten, Cic. u.a.: alqd pro non dicto, als nicht gesagt ansehen, Liv. – γ) mit in numero (od. bl. numero) u. Genet. od. mit in u. Abl. = unter etwas rechnen, zählen, alqm in numero oratorum, alqm numero hostium, Cic.: alqm in summis ducibus, Nep.: in inimicis, Sall.: Sisena Perses inter fideles socios habebatur, Curt. – si non id, quod amittitur, in damno (als Verlust), sed quidquid relinquitur, pro munere habituri sitis (für ein Geschenk ansehen), Liv.: dona omnia in benignitate habebantur, Sall.: omnia quae secundum naturam fiunt, sunt habenda in bonis, Cic.: saltationem habere inter exercitationes, Quint.: non est illa cothurnatas inter habenda deas, Ov.: litterae inter malas artes habitae, Lact. – δ) m. Dat. der Bestimmung = zu etwas aufnehmen, anrechnen, alqd sibi studio, sich ein Geschäft aus etw. machen, Ter.: alqd religioni, sich aus etwas ein Gewissen machen, Cic.: duritiam voluptati, als eine Lust ansehen, Sall.: paupertas probro haberi coepit, zum Schimpf angerechnet zu werden = als Schimpf zu gelten, Sall. – ε) mit Advv.: parum h., für zu wenig halten = nicht damit zufrieden sein, Ggstz. satis h., für hinlänglich halten, damit zufrieden sein, beide mit folg. Infin., Sall. Iug. 31. § 9 u. 20. – ζ) haberi mit Genet. qual., so u. so gehalten ( geachtet) werden, gelten, cuius auctoritas in his regionibus magni habebatur, hoch gehalten wurde, viel galt, Caes. b. G. 4, 21, 7: parvi habitis, quae per Leonam Constantius scripserat, nicht weiter beachtet, Amm. 21, 1, 4: hic summo in Arvernis ortus loco et magnae habitus auctoritatis, galt für einen Mann von gr. A., Caes. b. G. 7, 77, 3.

    5) etwas halten = vor sich gehen lassen, a) = etwas anstellen, vornehmen, comitia, concilium plebis, senatum, Cic.: auspicia, Liv.: nihil sine auspiciis, Cic.: certamina, Schlachten liefern, Flor. – vom Vornehmen, Unternehmen einer Reise, eines Marsches (s. Bremi Nep. Eum. 8. § 7). iter quo habeat, omnes celat, wohin er seinen Marsch richtet, wohin er marschiert, Nep.: iter Aegyptum, Sardiniam, Caes. u. Cic.: iter ad legiones, den Legionen entgegenmarschieren, Caes.: gentes, per quas iter habebant, Iustin.: nullas nisi sanguine fuso gaudet habere vias, Lucan. – b) = mündlich halten, vortragen, querelas apud alqm de alqo, Klage führen bei jmd. über einen, Cic.: orationem huius modi od. talem, Sall. u. Curt.: hanc orationem in aliquo conventu agrestium, Cic.: orationem in senatu, Cic.: orationem adversus Aeschinem (v. Demosthenes), Hieron.: orationem od. sermonem cum alqo, ein Gespräch halten mit usw., Cic.: sermo inter nos habitus in Cumano, Cic. – h. verba, reden, sprechen, Cic. u.a.: cum alqo, Sall., in alqm, Tac. (vgl. Fabri Sall. Iug. 9, 4): verb. verba atque orationem od. verba orationemque adversus rem publicam, Caes. u. Liv. – h. dialogum, halten = schreiben, Cic. – c) eine Zeit (absichtlich) so u. so hinbringen, verbringen, h. aetatem procul a re publica, Sall.: ubi adulescentiam habuere, Sall.: h. diem luculente, den Tag in Freuden verbringen, Plaut.

    6) halten = beobachten, ordines, Sall. Iug. 80, 2.

    7) meton. = jmdm. etwas geben, gewähren, alci honorem = jmdm. einen Ehrensold geben, zahlen, Cic. (s. Klotz Cic. Reden 2, 700); od. = jmdm. Ehre erweisen, Tac. u.a.

    8) refl., se habere u. bl. habere, a) sich gehaben, sich befinden, sich verhalten, α) v. Pers., αα) vom körperl. Befinden, graviter se habere, schwer krank sein, Cic.: ego me bene habeo, Tac.: Tullia nostra recte valet, Terentia minus belle habuit, Cic.: singulos (saucios), ut se haberent, rogitans, Liv.: Partiz. subst., male habentes, die Kranken (Ggstz. sani, die Gesunden), Augustin. in psalm. 38, 18. – ββ) v. der Lage, se recte, Titin. fr.: se bene, praeclare, Cic.: se parce ac duriter, Ter.: bene se habet, der ist gut aufgehoben, ihm ist wohl (v. einem Verstorbenen), Liv. epit. 114. Val. Max. 3, 2, 13. Sen. ep. 24, 10. Flor. 4, 2, 68: sic habemus, in dieser Lage befinden wir uns, Cic. – β) v. Lebl., sich verhalten, beschaffen sein, mores ita se habent, Sall.: res sic od. ita se habet, u. bl. sic od. ita se habet, Cic. (vgl. Benecke Cic. Lig. 28): Romae autem se res sic habent, zu R. steht es nun dermalen so, Cic.: ut nunc res se habet, Liv.: res praeclare se habeat, si etc., es wäre vortrefflich, wenn usw., Cic.: male enim se res habet, Cic.: bl. bene habet, es steht gut, Cic., Liv. u.a. (s. Drak. Liv. 6, 35, 8. Torren. Val. Max. 5, 10, 2. p. 517. Bünem. Lact. 7, 1, 1): sic habet, so verhält es sich, Hor. – ingenium vestrum luminis instar habet, ist wie ein Licht (beschaffen), Ven. Fort. carm. 3, 8, 10. – b) sich gehaben mit jmd. = zu tun ( zu verhandeln) haben, cedo quicum habeam iudicem. Gr. Habe cum hoc, Plaut. rud. 1380 sqq.

    B) im weitern Sinne: 1) im allg.: a) haben = besitzen, habere ius actionis, abdicandi, Quint.: h. ius in omnes, Lucan.: h. suae vitae modum, seinen eigenen Lebensplan, Ter.: dimidium facti qui coepit habet, Hor. – b) mündlich od. schriftlich von jmd. haben (s. Meißner Cic. Tusc. 1, 119), habes epilogum, da hast du usw., Cic.: habes, ut brevissime potui, genus iudicii et causam absolutionis, Cic.: habes consilia nostra, da hast du usw., das sind usw., Cic.: tantum habeto, so viel wisse, Cic. – c) es ( seinen Willen) haben = die Folgen zu tragen haben (als Formel dessen, der etw. ungern zugibt), habeas, du magst es haben, Ter.: immo habeat, Ter.: vincerent ac sibi haberent, Suet.

    2) von außen her haben = bekommen, malum habebis, dir wird's sehr übel ergehen, Plaut.: non nullam invidiam habere ex eo, quod etc., den Unwillen der Menschen einigermaßen erregt haben, weil usw., Cic.: h. dissimiles naturas, casus, Cic.: h. talem vitae exitum, Nep.

    3) in einem gewissen Verhältnis od. in einem gewissen Zustande haben, mit Prädik.-Acc. = haben als usw. od. zu usw., od. mit inter u. Akk., od. mit pro u. Abl., a) m. Prädik.-Acc.: α) eines Subst.: Valerium Flaccum in consulatu censuraque collegam h., Nep.: sororem Persei uxorem habere, Eutr.: digni sumus, quos habeas tui consilii participes, Cic. – β) eines Adi. od. Partic. Perf. Pass.: αα) eines Adi.: habeo alqm acerbum, es zeigt sich jmd. erbittert gegen mich, Cic.: alqm inimicum, jmd. zu seinem Feinde haben, Ter.: multos adversos, Sall.: habebantur fidelissimi, zeigten sich als usw., Sall.: habeo te ereptum ex etc., ich habe dich = sehe dich usw., Curt.: virtus clara aeternaque habetur, Geisteskraft ist ein herrlicher u. ewiger Besitz, Sall. Vgl. Dietsch Sall. Cat. 1, 4. – ββ) eines Partic. Perf. Pass., um anzuzeigen, daß das Objekt in eine bestimmte Beschaffenheit versetzt von dem Subjekte beherrscht u. besessen werde, docemur auctoritate legum domitas habere libidines, die Begierden vollkommen zu bändigen, Cic.: causas omnes sobrii oratores percursas animo et prope dicam decantatas habere debent, Cic.: fac ut habeas, nos quidem ita scriptum habemus, mache, daß du es (so in deinen Büchern eingetragen) hast usw., Cic. – So werden besonders gebraucht cognitum, perspectum, exploratum, deliberatum, persuasum, propositum, susceptum habere = etwas als ein Erkanntes usw. innehaben, Cic. u.a. – b) mit inter u. Akk.: inter fideles socios habebantur, Curt. – c) m. pro u. Abl.: audacia habetur pro muro, den Furchtlosen umgibt sein Mut wie eine schützende Mauer, Sall.

    4) von Zuständen, jmd. in seiner Gewalt = ergriffen haben, nox te habet, die Nacht des Todes hält dich umfangen, Val. Flacc.: timor, metus, ira alqm habet, Ov.: habet sua quemque dies, jeden ereilt sein Tag, Val. Flacc.

    5) wie εχειν u. haben, a) m. Acc., gleichs. in Vorrat haben, incipe, si quid habes, Verg.: nisi quid habes ad hanc, einzuwenden hast, Cic. – b) mit folg. Infin. = das Vermögen haben, etwas zu leisten, α) = in der Lage sein, können, in multis hoc rebus dicere habemus, Lucr.: habeo etiam dicere, ich könnte noch anführen, Cic.: haec habui dicere, das hatte ich zu sagen, Cic.: pro certo illud habeo affirmare, Cic.: de Alexandrina re tantum habeo polliceri m. folg. Acc. u. Infin., Cic.: an melius quis habet suadere, hat od. weiß einer etwas Besseres zu raten. Hor. – β) (bei den Eccl.) = müssen, quod haereses haberent existere, Lact.: quod carne indui haberet in terra, Lact.: de qua Christus nasci habebat, Tert. Vgl. Bünem. Lact. 4, 12, 15 u. 4, 18, 22 4, 30, 2. – c) mit folg. Relativsatz od. indir. Fragesatz = wissen, nihil habeo, quod ad te scribam, ich habe, weiß nichts an dich zu schreiben, Cic.: ecquid habes, quod dicas? Cic.: nihil habeo, quod accusem senectutem, Cic. – non habeo, quid scribam, ich weiß nicht, was ich schreiben soll, Cic.: nec quid mandem habeo (ich weiß nicht, was ich auftragen soll), nihil enim praetermissum est; nec quid narrem, novi enim nihil, Cic. – d) mit folg. Partic. Fut. Pass., haben = müssen, statuendum respondendum habere, zu bestimmen, zu beantworten haben, Tac.: habemus enitendum, haben uns zu bemühen, Plin. ep. vgl. Pabst Tac. dial. 1. p. 2 sq. – / haben = habesne, Plaut. Pseud. 1163; trin. 89 u. 964; truc. 680. – archaist. habessit = habuerit, Cic. de legg. 2, 19. – Parag. Infin. haberier, Plaut. mil. 594. – vulg. Partiz. habiens, Grom. vet. 327, 22; 328, 1 u. 11. Itala (ev. Palat.) Luc. 3, 1; 15, 4; 19, 17.

    lateinisch-deutsches > habeo

  • 15 habeo

    habeo, uī, itum, ēre, das deutsche haben und halten, I) eig.: A) im engern Sinne: 1) an sich (in der Hand, am Halse usw.) haben = halten, führen, tragen, a) übh.: iaculum, quod manibus habemus, Ov.: coronam alteram in capite, alteram in collo, Cic.: anulum in digito, Ter.: fenum in cornu, Hor. (s. fenum): vestis bona quaerit haberi, getragen zu werden, Ov. – v. Lebl., arma hic paries habebit, Hor.: nulla taberna meos habeat neque pila libellos, in keinem Buchladen, an keinem Pfeiler mögen meine Schriften feil hängen, Hor.: altera vestes ripa meas habuit, auf dem andern Ufer lagen meine Kleider, Ov. – b) als wesentlichen Bestandteil an sich haben, quae feminae duplices papillas habent, Cic. fr.: hos habuit vultus, Ov. – v. Lebl., pedum calidus pulvis vestigia habebat, Ov.: pars secreta domus tres habuit thalamos, Ov.: tunicae manicas habent, Verg.: tabulae habentes clavorum cacumina, Val. Max. – c) = führen, handhaben, tractantes ferrum et arma habentes parēre, Iustin.: nec immensa barbarorum scuta perinde haberi quam pila et gladios, Tac. – d) halten = hinhalten, dorsum ad lucem (gegen das L.), Augustin. conf. 4, 16.
    2) von Örtl. = in seinem Bereiche aufgenommen haben, umschließen, festgebannt halten, me confectum curis infelix habuit thalamus, Verg.: me quoque pontus haberet, Ov.: Tartara habent Pantoiden, Hor.
    ————
    3) von Schriften in bezug auf ihren Inhalt, wie haben = enthalten, nihil enim (epistula) habebat, quod non vel in contione recte legi posset, Cic.: editio habebit omnia, Quint.: quod nulla annalium memoria habeat, Liv.: pro C. Cornelio et Tito Annio Quintum Acilium et C. Herennium habent quidam annales, Liv.
    B) im weitern Sinne: 1) (wie εχειν), im Besitze-, in seiner Gewalt haben, a) = als Bewohner innehaben, bewohnen, Capuam, Liv.: silvas, Flor.: moenia, Verg.: urbem, Sall. Vgl. Korte Sall. Cat. 6, 1. – b) als Feind besetzt halten, hostis habet muros, Verg.: hostis habet portus, Val. Flacc. Vgl. Burmann Val. Flacc. 3, 45. – c) als Herrscher im Besitze haben, beherrschen (vgl. Duker Flor. 4, 2, 22. Korte Sall. Cat. 6, 1), urbem Romam a principio reges habuere, Tac.: Siciliam et Sardiniam per legatos, verwalten, Flor.: habeo, non habeor a Laide (εχω, ἀλλ᾽ ουκ εχομαι), v. Geliebten, Cic. – animus habet cuncta neque ipse habetur, Sall.: ventis aëra habendum permittere, zum Beherrschen überlassen, Ov. – d) wirklich im Besitze, in Händen, als Eigentum haben, α) = besitzen (während streng juristisch tenere = physisch besitzen, possidere = rechtlich besitzen, s. Florentin. dig. 46, 4, 18 tu meum habes, tenes, possides, u. bildl., Plin. ep. 1, 16, 1 totum me tenet, habet, possidet; u. korresp. mit possidere b. Phaedr. 4, 4, 10 sq.), gemmas, argentum, Hor.: vectigalia magna divitias-
    ————
    que, Hor.: honeste divitias, modeste opes, besitzen u. gebrauchen, einen edlen usw. Gebrauch machen von usw., Sall. u. Tac.: pretium habes, du hast deinen Lohn weg, Hor.: quod habet (Ggstz. quod ei deest), Sen.: me enim tabulas tuas habere (in Händen haben) et proferre oportuit, Cic. – ex animi sententia uxorem h., Cic.: quid mulieris uxorem habes? was hast du für ein Weibsbild zur Frau? Ter.: Roma poëtas habet, Hor. – absol. (wie εχειν) = Besitz ( Besitzungen) haben, ansässig sein, Vermögen haben, wohlhabend sein (vgl. Gräve u. Korte Cic. ep. 7, 29, 2. Drak. Sil. 5, 264. Burmann Phaedr. 3. prol. 21), habere in Bruttiis, Cic., in Veiente agro, Liv.: habet idem in nummis, habet in praediis urbanis, er hat etwas an barem Gelde, er hat einige Besitzungen bei der Stadt, Cic.: nos quod simus, quod habeamus, id omne abs te habere, Cur. in Cic. ep.: habendi cupiditas, Habsucht, Rutil. Lup.; dass. habendi amor, Verg. u.a.; u. habendi cupido, cura, studium, Plin. ep., Phaedr. u. Aur. Vict. (vgl. Drak. u. Burmann a. a. O.): dass. qui habet (der Reiche), ultro appetitur; qui est pauper, aspernatur, Nep. fr. 5, 4: u. habentes ( wie οἱ εχοντες) = die Wohlhabenden, Ggstz. non habentes (οἱ ουκ εχοντες) = die Armen, Lact. 5, 8, 7. – β) wie εχειν u. unser haben = in Besitz nehmen, erlangen, bekommen, anne habebit ariola? Dae. non feret, Plaut.: quam ille se habiturum non dubitabat, Nep. –
    ————
    γ) habere alqd sibi, etwas für sich haben = behalten (s. Matthiä Cic. Sull. 26), sibi hereditatem, Cic.: sibi haberent honores, sibi imperia, sibi provincias, Cic. – dah. die Ehescheidungsformel: res tuas tibi habeas od. habe od. habeto, behalte od. nimm deine Sachen für dich, Plaut. Amph. 928. Sen. suas. 1, 7; contr. 2, 5 (13), 9. Apul. met. 5, 26: istam suas res sibi habere iussit, heißt sie für sich geschieden leben, Cic. Phil. 2, 69: scherzh. übtr., apage sis amor; tuas tibi res habeto, wir sind geschiedene Leute, Plaut. trin. 267 L. – e) Tiere zur Zucht, Benutzung, zum Unterhalt usw. haben, halten (s. Burmann Phaedr. 3, 3, 4), pecus, Varro, Verg. u.a.: habens quidam pecora, ein Viehbesitzer, Viehzüchter, Phaedr.: canes potius acres paucos quam multos, Varro. – u. f) eine Person zu irgend einem Zwecke bei sich haben, domi divisores, Cic. ad Att. 1, 16, 12. – bes. alqam, Plaut. u.a.: quis heri habuit Chrysidem? Ter. Vgl. Westerhof Ter. Andr. 1, 1, 58. – g) übh. in seiner Gewalt haben, habesne hominem? hast du ihn (ertappt)? Ph. Quidni habeam! Ter.: u. bildl., habeo viros, ich habe sie (= ich kenne nun ihre Gesinnung), Phaedr.
    2) in irgend einer äußern Lage dauernd haben, halten, a) in seiner Umgebung, alqm secum, bei od. um sich haben, Nep.: alqm ad manum, bei der Hand (zu seinen Diensten) haben, Nep.: catervas flagitiosorum circum se, Sall.: in partibus Pallantem, auf sei-
    ————
    ner Seite haben, Tac. – b) an einem Orte usw. halten = bleiben-, stehen lassen, aegros in tenebris, Cels.: milites in stativis castris, Sall.: exercitum inter hiberna Romanorum, Sall.: pecora et armenta inter silvas, Iustin.: aquam caelestem sub dio in sole, Col.: bildl., pudicitiam in propatulo, öffentlich feilbieten, Sall.: arma procul, die W. fern halten = den Krieg vermeiden, Tac. – dah. c) mit dem Nbbgr. der gehemmten Bewegung, wie halten = festhalten, senatum in curia inclusum, eingeschlossen halten, Cic.: alqm in vinculis, in custodia, Sall.: aber auch in custodiam haberi, in Haft gebracht werden u. bleiben, Liv. u. Tac.: dah. haberi in Syria, in S. in Gewahrsam gehalten werden, Tac. – quae res eos in magno diuturnoque bello inter se habuit, verwickelt hielt, verwickelte, Sall.: semper eos in armis accolae Galli habebant, nötigten sie, immer unter den W. zu bleiben, Liv.
    3) refl., sich irgendwo gehaben = sich aufhalten, wohnen, quis istic habet? Plaut.: ubi hic Moschis habet? Afran. fr.: ubi nunc adulescens habet? Plaut.: in delubro, ubi aeditumus habere solet, Sacr. Arg. bei Varro LL. 5. § 50 u. 52: qui Syracusis habet, Plaut.: multi habent in praediis, quibus etc., Varro: qui in eo loco habebant, Dict.: praecipit fortunatorum habituram loco, Apul.: animae pauxillum in me habet, Naev. com. fr.
    ————
    II) übtr.: A) im engern Sinne: 1) im allg.: alqd in manibus, unter den Händen = in der Arbeit haben, Cic.; od. gleichs. schon in Händen (= ganz nahe bevorstehend) haben, z.B. victoriam, Liv. – alqd semper in ore atque animo, im Munde u. im Gedanken haben, -führen, Cic. – in animo od. bl. animo, im Sinne haben = Willens sein, mit folg. Infin., Cic. u.a. – aber alqm in animo, jmd. in Gedanken haben, seiner eingedenk sein, Sall.; vgl. ante oculos, vor Augen haben = eingedenk sein, Iustin.: tecum habeto, behalte es (in Gedanken) bei dir, behalte es für dich, Plaut. Pers. 246: u. so verum (aber) haec tu tecum habeto, Cic. ad Att. 4, 15, 6: secreto hoc audi, tecum habeto, Cic. ep. 7, 25, 2. – hic habuit studia suorum ardentia, war im Besitz von usw., hatte für sich, Cic. Planc. 20. – neque quies gentium sine armis neque arma sine stipendiis neque stipendia sine tributis haberi queunt, kann man bekommen od. schaffen, Tac. hist. 4, 74.
    2) mit Zuständen des Leibes u. der Seele als Objekt, die man an od. in sich hat, wie unser haben, a) übh.: vulnus, Ov.; u. vulnus grave (bildl. von der Liebeswunde), Ov.: dah. als t. t. der Fechter, hoc habet, das (der Hieb) sitzt, Verg.; u. bildl., certe captus est, habet, er ist gefangen, getroffen (von einem Verliebten), Ter.; u. hoc habet, das trifft, das (dieser schlaue Plan) wird seine Wirkung nicht verfehlen,
    ————
    Plaut.; od. als Beifallsruf, hoc habet (gut getroffen), solutust, Plaud. rud. 1143 (vgl. übh. Lorenz Plaut. most. 700). – febrem (febrim), ein Fieber haben, Cic.: capitis dolorem, Quint. – mit Zuständen der Seele, animum fortem, Cic.: bonum: animum de alqo, Sall.: amorem erga alqm, odium in alqm, haben, hegen, Cic.: spem de alqo, Cic.: alci fiduciam, Vertrauen zu jmd. hegen, Cic. – timorem, Nep.: metum, Prop. – vim in inquirendo, Strenge (haben u.) zeigen, Cic.: studium et officium erga alqm, zeigen, Cic. – b) als wesentliche Eigenschaft (an sich) haben, neque modum neque modestiam habere victores, weder Maß noch Ziel kennen, Sall.: habebat hoc omnino Caesar, hatte das an sich, an der Art, Cic.: u. Sardus habebat ille Tigellius hoc, Hor. – v. Lebl. (vgl. Nägelsb. Stil. § 110, 1), quae tamen has vires habet herba, Ov.: quid pulchri constructus acervus habet, hat Schönes an sich, Hor.: habet pacem vultus, Ov.: locus nihil religionis habet, hat (an sich), Cic.: hae litterae, cum leguntur, invidiosam atrocitatem verborum habent, wenn man diesen Brief so liest, so haben die Worte etwas Herbes, was erbittert, Cic.: res maritimae (Seekrieg)... ut quae celerem atque instabilem motum haberent, eigen sei, Caes.: virtus hoc habet, ut etc., hat das Eigentümliche (die eigentümliche Wirkung), Cic.: u. so habet hoc sollicitudo, quod omnia necessaria putat, Plin. ep.: habet atrocitatis aliquid legatio,
    ————
    hat einen drohenden Charakter, Cic. – u. dah. c) etwas haben = in sich schließen, mit sich bringen, notwendig mit etwas verbunden sein, etw. gewähren, verursachen, etw. notwendig zur Folge haben, notwendig erfordern (vgl. Held Caes. b. c. 1, 63, 2. Schömann Cic. de nat. deor. 1, 45. Nägelsb. Stil. § 95), pons habet circuitum, Caes.: castrorum mutatio quid habet? was hat di V. des L. zur Folge? Caes.: beneficium habet querelam, Cic.: avaritia pecuniae studium habet, Sall.: pars ea longam et difficilem habet oppugnationem, Caes. – u. am Menschen selbst = gewisse Affekte erregen, verursachen, misericordiam spoliatio consulatus magnam habere debet, Cic. – viri saepe excellentis ancipites variique casus habent admirationem exspectationem, laetitiam molestiam, spem timorem, Cic.
    3) = wie unser halten, a) in einen Zustand versetzen u. darin erhalten (vgl. Brix Plaut. Men. 579), mare infestum, fortdauernd unsicher machen, Cic.: alqm sollicitum = tüchtig plagen (mit Bitten), Plaut.; u. = beständig in Sorge setzen, Cic.: anxium me et inquietum habet petitio Sexti, Plin. ep.: Numidas toto die proelio intentos, in Atem erhalten, Sall.: neque ea res me falsum habuit, ich fand mich nicht darin getäuscht, Sall.: gratia Pompeium impunitum habuit, machte ihn fortwährend straflos, Vell. – b) jmd. auf irgend eine Art u. Weise halten, behandeln, mit
    ————
    Advv., zB. alqm male, jmd. schlecht halten = schlecht erziehen, Plaut.; od. = übel mitspielen, -mitnehmen, belästigen, Sen. (v. Menschen u. Göttern) u. Caes. (v. Soldaten) u. Cels. (v. Krankheiten). – alqm bene et pudice, jmd. gut u. sittsam halten (erziehen), Plaut.: exercitum luxuriose, üppig halten, Sall.: pudicitiam parum honeste, nicht sonderlich in Ehren halten, Sall.: alqm liberalissime, sehr ehrenvoll behandeln, Cic. – mit Abl. der Art u. Weise, alqm levi, laxiore, duro imperio, eine gelinde usw. Herrschaft über jmd. üben, Sall. u. Tac.; vgl. Fabri Sall. Iug. 64, 5. – (matrem et uxorem Darii) haberi ut reginas praecepit, Iustin. – plebes paene servorum habetur loco, wird fast wie Sklaven behandelt, Caes. – c) jmd. od. etwas zu irgend einem Zweck haben, halten = dienen lassen, alqm ludibrio, jmd. zum Gespötte haben, zum besten haben, Cic.: rem publicam quaestui, Cic.: alqam pro uxore, Suet. – d) an jmd. einen od. etw. haben, in vobis liberos, parentes, consanguineos habeo, Curt. 6, 9 (33), 12: maiora in eo obsequia habituros, Iustin. 8, 6, 6.
    4) für etwas halten = in der Meinung für das u. das ansehen, α) mit Acc. des Prädikats, alqm deum, parentem, Cic.: deos aeternos et beatos, Cic.: alqd non dubium, Auct. bell. Hisp.: im Passiv mit Prädikats-Nom. = für etwas gelten, (Mercurius alter is est) qui sub terris idem Trophonius habetur, Cic.: ea spo-
    ————
    lia opima habentur, quae etc., Liv. – m. Nom. u. Infin., quae ubi cognita et iam iamque Bosporum invasurus habebatur, man vermutete, daß er usw., Tac. ann. 12, 15. – β) mit pro u. Abl.: alqm pro hoste, für seinen Feind ansehen, Liv.: alqd pro certo, für gewiß halten, Cic. u.a.: alqd pro non dicto, als nicht gesagt ansehen, Liv. – γ) mit in numero (od. bl. numero) u. Genet. od. mit in u. Abl. = unter etwas rechnen, zählen, alqm in numero oratorum, alqm numero hostium, Cic.: alqm in summis ducibus, Nep.: in inimicis, Sall.: Sisena Perses inter fideles socios habebatur, Curt. – si non id, quod amittitur, in damno (als Verlust), sed quidquid relinquitur, pro munere habituri sitis (für ein Geschenk ansehen), Liv.: dona omnia in benignitate habebantur, Sall.: omnia quae secundum naturam fiunt, sunt habenda in bonis, Cic.: saltationem habere inter exercitationes, Quint.: non est illa cothurnatas inter habenda deas, Ov.: litterae inter malas artes habitae, Lact. – δ) m. Dat. der Bestimmung = zu etwas aufnehmen, anrechnen, alqd sibi studio, sich ein Geschäft aus etw. machen, Ter.: alqd religioni, sich aus etwas ein Gewissen machen, Cic.: duritiam voluptati, als eine Lust ansehen, Sall.: paupertas probro haberi coepit, zum Schimpf angerechnet zu werden = als Schimpf zu gelten, Sall. – ε) mit Advv.: parum h., für zu wenig halten = nicht damit zufrieden sein, Ggstz. satis h., für hinlänglich halten,
    ————
    damit zufrieden sein, beide mit folg. Infin., Sall. Iug. 31. § 9 u. 20. – ζ) haberi mit Genet. qual., so u. so gehalten ( geachtet) werden, gelten, cuius auctoritas in his regionibus magni habebatur, hoch gehalten wurde, viel galt, Caes. b. G. 4, 21, 7: parvi habitis, quae per Leonam Constantius scripserat, nicht weiter beachtet, Amm. 21, 1, 4: hic summo in Arvernis ortus loco et magnae habitus auctoritatis, galt für einen Mann von gr. A., Caes. b. G. 7, 77, 3.
    5) etwas halten = vor sich gehen lassen, a) = etwas anstellen, vornehmen, comitia, concilium plebis, senatum, Cic.: auspicia, Liv.: nihil sine auspiciis, Cic.: certamina, Schlachten liefern, Flor. – vom Vornehmen, Unternehmen einer Reise, eines Marsches (s. Bremi Nep. Eum. 8. § 7). iter quo habeat, omnes celat, wohin er seinen Marsch richtet, wohin er marschiert, Nep.: iter Aegyptum, Sardiniam, Caes. u. Cic.: iter ad legiones, den Legionen entgegenmarschieren, Caes.: gentes, per quas iter habebant, Iustin.: nullas nisi sanguine fuso gaudet habere vias, Lucan. – b) = mündlich halten, vortragen, querelas apud alqm de alqo, Klage führen bei jmd. über einen, Cic.: orationem huius modi od. talem, Sall. u. Curt.: hanc orationem in aliquo conventu agrestium, Cic.: orationem in senatu, Cic.: orationem adversus Aeschinem (v. Demosthenes), Hieron.: orationem od. sermonem cum alqo, ein Gespräch halten mit usw.,
    ————
    Cic.: sermo inter nos habitus in Cumano, Cic. – h. verba, reden, sprechen, Cic. u.a.: cum alqo, Sall., in alqm, Tac. (vgl. Fabri Sall. Iug. 9, 4): verb. verba atque orationem od. verba orationemque adversus rem publicam, Caes. u. Liv. – h. dialogum, halten = schreiben, Cic. – c) eine Zeit (absichtlich) so u. so hinbringen, verbringen, h. aetatem procul a re publica, Sall.: ubi adulescentiam habuere, Sall.: h. diem luculente, den Tag in Freuden verbringen, Plaut.
    6) halten = beobachten, ordines, Sall. Iug. 80, 2.
    7) meton. = jmdm. etwas geben, gewähren, alci honorem = jmdm. einen Ehrensold geben, zahlen, Cic. (s. Klotz Cic. Reden 2, 700); od. = jmdm. Ehre erweisen, Tac. u.a.
    8) refl., se habere u. bl. habere, a) sich gehaben, sich befinden, sich verhalten, α) v. Pers., αα) vom körperl. Befinden, graviter se habere, schwer krank sein, Cic.: ego me bene habeo, Tac.: Tullia nostra recte valet, Terentia minus belle habuit, Cic.: singulos (saucios), ut se haberent, rogitans, Liv.: Partiz. subst., male habentes, die Kranken (Ggstz. sani, die Gesunden), Augustin. in psalm. 38, 18. – ββ) v. der Lage, se recte, Titin. fr.: se bene, praeclare, Cic.: se parce ac duriter, Ter.: bene se habet, der ist gut aufgehoben, ihm ist wohl (v. einem Verstorbenen), Liv. epit. 114. Val. Max. 3, 2, 13. Sen. ep. 24, 10. Flor. 4, 2, 68: sic habemus, in dieser Lage befinden wir uns,
    ————
    Cic. – β) v. Lebl., sich verhalten, beschaffen sein, mores ita se habent, Sall.: res sic od. ita se habet, u. bl. sic od. ita se habet, Cic. (vgl. Benecke Cic. Lig. 28): Romae autem se res sic habent, zu R. steht es nun dermalen so, Cic.: ut nunc res se habet, Liv.: res praeclare se habeat, si etc., es wäre vortrefflich, wenn usw., Cic.: male enim se res habet, Cic.: bl. bene habet, es steht gut, Cic., Liv. u.a. (s. Drak. Liv. 6, 35, 8. Torren. Val. Max. 5, 10, 2. p. 517. Bünem. Lact. 7, 1, 1): sic habet, so verhält es sich, Hor. – ingenium vestrum luminis instar habet, ist wie ein Licht (beschaffen), Ven. Fort. carm. 3, 8, 10. – b) sich gehaben mit jmd. = zu tun ( zu verhandeln) haben, cedo quicum habeam iudicem. Gr. Habe cum hoc, Plaut. rud. 1380 sqq.
    B) im weitern Sinne: 1) im allg.: a) haben = besitzen, habere ius actionis, abdicandi, Quint.: h. ius in omnes, Lucan.: h. suae vitae modum, seinen eigenen Lebensplan, Ter.: dimidium facti qui coepit habet, Hor. – b) mündlich od. schriftlich von jmd. haben (s. Meißner Cic. Tusc. 1, 119), habes epilogum, da hast du usw., Cic.: habes, ut brevissime potui, genus iudicii et causam absolutionis, Cic.: habes consilia nostra, da hast du usw., das sind usw., Cic.: tantum habeto, so viel wisse, Cic. – c) es ( seinen Willen) haben = die Folgen zu tragen haben (als Formel dessen, der etw. ungern zugibt), habeas, du magst es haben,
    ————
    Ter.: immo habeat, Ter.: vincerent ac sibi haberent, Suet.
    2) von außen her haben = bekommen, malum habebis, dir wird's sehr übel ergehen, Plaut.: non nullam invidiam habere ex eo, quod etc., den Unwillen der Menschen einigermaßen erregt haben, weil usw., Cic.: h. dissimiles naturas, casus, Cic.: h. talem vitae exitum, Nep.
    3) in einem gewissen Verhältnis od. in einem gewissen Zustande haben, mit Prädik.-Acc. = haben als usw. od. zu usw., od. mit inter u. Akk., od. mit pro u. Abl., a) m. Prädik.-Acc.: α) eines Subst.: Valerium Flaccum in consulatu censuraque collegam h., Nep.: sororem Persei uxorem habere, Eutr.: digni sumus, quos habeas tui consilii participes, Cic. – β) eines Adi. od. Partic. Perf. Pass.: αα) eines Adi.: habeo alqm acerbum, es zeigt sich jmd. erbittert gegen mich, Cic.: alqm inimicum, jmd. zu seinem Feinde haben, Ter.: multos adversos, Sall.: habebantur fidelissimi, zeigten sich als usw., Sall.: habeo te ereptum ex etc., ich habe dich = sehe dich usw., Curt.: virtus clara aeternaque habetur, Geisteskraft ist ein herrlicher u. ewiger Besitz, Sall. Vgl. Dietsch Sall. Cat. 1, 4. – ββ) eines Partic. Perf. Pass., um anzuzeigen, daß das Objekt in eine bestimmte Beschaffenheit versetzt von dem Subjekte beherrscht u. besessen werde, docemur auctoritate legum domitas habere libidines, die
    ————
    Begierden vollkommen zu bändigen, Cic.: causas omnes sobrii oratores percursas animo et prope dicam decantatas habere debent, Cic.: fac ut habeas, nos quidem ita scriptum habemus, mache, daß du es (so in deinen Büchern eingetragen) hast usw., Cic. – So werden besonders gebraucht cognitum, perspectum, exploratum, deliberatum, persuasum, propositum, susceptum habere = etwas als ein Erkanntes usw. innehaben, Cic. u.a. – b) mit inter u. Akk.: inter fideles socios habebantur, Curt. – c) m. pro u. Abl.: audacia habetur pro muro, den Furchtlosen umgibt sein Mut wie eine schützende Mauer, Sall.
    4) von Zuständen, jmd. in seiner Gewalt = ergriffen haben, nox te habet, die Nacht des Todes hält dich umfangen, Val. Flacc.: timor, metus, ira alqm habet, Ov.: habet sua quemque dies, jeden ereilt sein Tag, Val. Flacc.
    5) wie εχειν u. haben, a) m. Acc., gleichs. in Vorrat haben, incipe, si quid habes, Verg.: nisi quid habes ad hanc, einzuwenden hast, Cic. – b) mit folg. Infin. = das Vermögen haben, etwas zu leisten, α) = in der Lage sein, können, in multis hoc rebus dicere habemus, Lucr.: habeo etiam dicere, ich könnte noch anführen, Cic.: haec habui dicere, das hatte ich zu sagen, Cic.: pro certo illud habeo affirmare, Cic.: de Alexandrina re tantum habeo polliceri m. folg. Acc. u. Infin., Cic.: an melius quis habet suadere, hat od.
    ————
    weiß einer etwas Besseres zu raten. Hor. – β) (bei den Eccl.) = müssen, quod haereses haberent existere, Lact.: quod carne indui haberet in terra, Lact.: de qua Christus nasci habebat, Tert. Vgl. Bünem. Lact. 4, 12, 15 u. 4, 18, 22 4, 30, 2. – c) mit folg. Relativsatz od. indir. Fragesatz = wissen, nihil habeo, quod ad te scribam, ich habe, weiß nichts an dich zu schreiben, Cic.: ecquid habes, quod dicas? Cic.: nihil habeo, quod accusem senectutem, Cic. – non habeo, quid scribam, ich weiß nicht, was ich schreiben soll, Cic.: nec quid mandem habeo (ich weiß nicht, was ich auftragen soll), nihil enim praetermissum est; nec quid narrem, novi enim nihil, Cic. – d) mit folg. Partic. Fut. Pass., haben = müssen, statuendum respondendum habere, zu bestimmen, zu beantworten haben, Tac.: habemus enitendum, haben uns zu bemühen, Plin. ep. vgl. Pabst Tac. dial. 1. p. 2 sq. – ⇒ haben = habesne, Plaut. Pseud. 1163; trin. 89 u. 964; truc. 680. – archaist. habessit = habuerit, Cic. de legg. 2, 19. – Parag. Infin. haberier, Plaut. mil. 594. – vulg. Partiz. habiens, Grom. vet. 327, 22; 328, 1 u. 11. Itala (ev. Palat.) Luc. 3, 1; 15, 4; 19, 17.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > habeo

  • 16 tum

    tum, adv. demonstr., of time [pronom. demonstr. stems to-, ta-; Gr. to, seen in ita, tam, etc.; cf. quom or cum], then.
    I.
    Absol.
    A.
    Referring to a time previously specified.
    1.
    To a definite past time.
    (α).
    To a period of time in which something was or happened (opp. later periods) = illis temporibus:

    is dictu'st ollis popularibus olim Qui tum vivebant homines,

    Enn. Ann. v. 308 Vahl.:

    quod tum erat res in pecore et locorum possessionibus, i. e. Romuli temporibus,

    Cic. Rep. 2, 9, 16:

    cum illi male dicerent, quod tum fieri licebat, i. e. Periclis temporibus,

    id. de Or. 3, 34, 138:

    erat omnino tum mos ut faciles essent in suum cuique tribuendo,

    id. Brut. 21, 85; cf. id. Tusc. 1, 46, 111:

    vastae tum in his locis solitudines erant,

    Liv. 1, 4, 6; 2, 6, 8; 3, 29, 3; 4, 6, 12; 42, 62, 11;

    44, 9, 4: ut tum erant tempora,

    Nep. Att. 1, 2; 12, 3; Liv. 1, 3, 3; 1, 8, 4; 2, 7, 4; 2, 9, 8; 2, 50, 2; 2, 63, 6;

    39, 6, 7 and 9.—With illis temporibus: nam jam tum illis temporibus fortius... loquebantur quam pugnabant,

    Nep. Thras. 2, 4.—
    (β).
    Referring to a point of time, then, at that time:

    insigneita fere tum milia militum octo Duxit,

    Enn. Ann. v. 336 Vahl.: ut jacui exsurgo;

    ardere censui aedis: ita tum confulgebant,

    Plaut. Am. 5, 1, 15:

    jam duo restabant fata tum,

    id. Bacch. 4, 9, 35; id. Cist. 1, 3, 14: quot eras annos gnatus tum, quom, etc.? Me Septuennis, nam tum dentes mihi cadebant primulum, id. Men. 5, 9, 56; id. Merc. prol. 66; id. Most. 1, 2, 49; id. Am. 2, 1, 56; Ter. And. 1, 1, 82: sic igitur tum se levis ac diffusilis aether... undique flexit. Lucr. 5, 467; 5, 837; 5, 911; 5, 432;

    5, 942: atque huic anno proximus Sulla consule et Pompejo fuit. Tum P. Sulpicii in tribunatu, cottidie contionantis, totum genus dicendi cognovimus,

    Cic. Brut. 89, 306; id. Ac. 2, 22, 69:

    scribit Eudemum Pheras venisse, quae erat urbs in Thessalia tum admodum nobilis,

    id. Div. 1, 25, 53; id. Rep. 2, 37, 63:

    hi tum in Asia rhetorum principes,

    id. Brut. 91, 316; id. Sest. 11, 26; id. Planc. 37, 90; id. Quint. 61, 170; id. Fam. 9, 21, 2:

    hoc tum veritus Caesar Pharum prehendit,

    Caes. B. C. 3, 112:

    eodem anno a Campanis Cumae, quam Graeci tum urbem tenebant, capiuntur,

    Liv. 4, 44, 13; 1, 7, 14; 2, 9, 5;

    2, 37, 7: praetores tum duos Latium habebat,

    id. 8, 3, 9:

    Aemilius, cujus tum fasces erant, dictatorem dixit,

    id. 8, 12, 13; 5, 8, 4; 22, 46, 6;

    1, 7, 12: tum Athenis perpetui archontes esse desierunt,

    Vell. 1, 8, 3:

    tum Cimbri et Teutoni transcendere Rhenum,

    id. 2, 8, 3; Val. Max. 1, 5, 3; Tac. H. 4, 49; 3, 57:

    non timido, non ignavo cessare tum licuit,

    Curt. 3, 11, 5:

    Archiae, qui tum maximum magistratum Thebis obtinebat,

    Nep. Pelop. 3, 2; id. Phoc. 3, 3.—With in eo tempore: eum quem virile secus tum in eo tempore habebat, Asell. ap. Gell. 2, 13, 5.—Repeated by anaphora:

    quae nox omnium temporum conjurationis acerrima fuit. Tum Catilinae dies exeundi, tum ceteris manendi condicio, tum descriptio... constituta est, tum tuus pater, etc.,

    Cic. Sull. 18, 52; cf. Lucr. 5, 1377; 5, 1399.—
    (γ).
    Esp., referring to a former state, implying that it no longer exists:

    quaesivit ex lege illa Cornelia quae tum erat,

    Cic. Clu. 20, 55:

    cum sententias Oppianicus, quae tum erat potestas, palam ferri velle dixisset,

    id. ib. 27, 75:

    Caere, opulento tum oppido,

    Liv. 1, 2, 3; 3, 52, 3:

    praetores aerarii (nam tum a praetoribus tractabatur aerarium), etc.,

    Tac. H. 4, 9.—
    (δ).
    Expressly opposed to present time (hodie, nunc, hoc tempore, etc.; class. and very freq.; but in post-Aug. writers tunc is regularly used): prius non is eras qui eras;

    nunc is factu's qui tum non eras,

    Plaut. Trin. 4, 2, 138:

    tu nunc tibi Id laudi ducis quod tum fecisti inopia?

    Ter. Ad. 1, 2, 25; id. Hec. 3, 3, 48:

    quae tabula, tum imperio tuo revulsa, nunc a me tamen reportata est,

    Cic. Verr. 2, 2, 46, § 112:

    tum imperator populi Romani deos patrios reportabat, nunc praetor ejusdem populi eosdem illos deos... auferebat,

    id. ib. 2, 4, 35, § 77; cf. id. ib. 2, 4, 35, § 78; 2, 5, 20, § 51; id. Clu. 31, 86; id. Planc. 9, 22; id. Quint. 22, 71; id. Phil. 14, 8, 21; id. Leg. 2, 22, 57; Caes. B. C. 3, 17; Liv. 5, 3, 5; 6, 15, 11; 10, 9, 6.—
    (ε).
    Opposed to another time specified:

    itaque tum eos exire jussit. Post autem e provincia litteras ad conlegium misit, se, etc.,

    Cic. N. D. 2, 4, 11:

    itaque ut tum carere rege, sic pulso Tarquinio nomen regis audire non poterat,

    id. Rep. 2, 30, 53; id. Mil. 21, 55:

    sicut legatorum antea, ita tum novorum colonorum caede imbutis armis,

    Liv. 4, 31, 7; 39, 22, 10; 9, 36, 1; 2, 52, 7; 4, 2, 10; 4, 57, 11;

    21, 17, 1: et tum sicca, prius celeberrima fontibus, Ide,

    Ov. M. 2, 218; Verg. A. 11, 33; Nep. Arist. 2, 3; id. Ham. 11, 7.—
    (ζ).
    In the historians in applying general statements or truths to the state of affairs spoken of: communi enim fit vitio naturae ut invisis atque incognitis rebus... vehementius exterreamur;

    ut tum accidit,

    Caes. B. C. 2, 4; 3, 68; id. B. G. 7, 3; 2, 6; id. B. C. 1, 80:

    foedera alia aliis legibus, ceterum eodem modo omnia fiunt. Tum ita factum accepimus,

    Liv. 1, 24, 4; 1, 32, 14; 21, 31, 12.—
    (η).
    Denoting coincidence or inner connection with an action before mentioned = a temporal clause (tum = cum hoc fieret), then, on that occasion:

    quis tum non ingemuit?

    Cic. Vatin. 13, 31:

    ne tum quidem hominum venustatem et facetias perspicere potuisti? i. e. cum coronam auream imponebant,

    id. Fl. 31, 76: apud imperitos tum illa dicta sunt;

    nunc agendum est subtilius,

    id. Fin. 4, 27, 74:

    itaque tum Stajenus condemnatus est,

    i. e. in that trial, id. Clu. 36, 101; id. Sen. 7, 22:

    M. Porcius Cato qui, asper ingenio, tum lenem mitemque senatorem egit,

    Liv. 45, 25; Val. Max. 8, 3, 3:

    sed tum supplicia dis... decernuntur,

    Tac. A. 3, 64; 3, 72:

    Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri,

    Ov. M. 14, 474.—

    With the occasion referred to specified in the same clause: Manlius... ex petulanti scurra in discordiis civitatis ad eam columnam tum suffragiis populi pervenerat,

    Cic. Clu. 13, 39:

    emisti tum in naufragio hujus urbis... tum, inquam, emisti ut, etc.,

    id. Prov. Cons. 4, 7.—Repeated by anaphora: et Capitolinis injecit sedibus ignes. Tum statua Nattae, tum simulacra deorum, Romulusque et Remus cum altrice belua vi fulminis icti conciderunt, Cic. Div. 2, 20, 45;

    so repeated seven times,

    id. Rep. 1, 40, 62.—
    (θ).
    Redundant, the time of the action being clear without it (esp. in Cic.):

    atque hoc tum judicio facto... tamen Avitus Oppianicum reum statim non facit,

    Cic. Clu. 20, 56:

    itaque tum ille inopia et necessitate coactus ad Caepasios confugit,

    id. ib. 20, 57; id. Brut. 23, 90; 39, 145; 43, 161; cf. id. Sull. 18, 51, where tum redundant occurs six times successively.—
    2.
    In oblique discourse, referring to the time of the speaker, = nunc in direct discourse:

    quando autem se, si tum non sint, pares hostibus fore?

    if they were not now so, Liv. 3, 62, 1:

    (dixit Sempronius)... nec tum agrum plebi, sed sibi invidiam quaeri,

    id. 4, 44, 9; 4, 57, 4:

    moenia eos tum transcendere non Italiae modo, sed etiam urbis Romanae,

    id. 21, 35, 9; 5, 21, 7 (in this use nunc is also freq.).—
    3.
    Referring to indefinite time.
    (α).
    Then, at such a time of the year, day, etc., at such a season:

    tum denique tauros in gregem redigo (after Lyra rises),

    Varr. R. R. 2, 5, 12; 1, 35 fin.; Col. 11, 2, 87.—
    (β).
    With the force of an indefinite temporal clause, at such a time, in such circumstances, i. e. when such a thing happens as has happened:

    qui (porci) a partu decimo die habentur puri, ab eo appellantur sacres, quod tum ad sacrificium idonei habentur primum,

    Varr. R. R. 2, 4, 16; 2, 7, 13:

    deinde cibum sequitur somnus... quia plurima tum se corpora conturbant (i. e. cum cibum ceperunt),

    Lucr. 4, 957; 3, 599; 4, 892; 4, 919;

    4, 1030: quam regionem cum superavit animus... finem altius se efferendi facit. Tum enim sui similem et levitatem et calorem adeptus... nullam in partem movetur,

    Cic. Tusc. 1, 19, 43; 1, 31, 75; 3, 23, 55; 4, 24, 54; Tac. Dial. 7.—
    (γ).
    With the force of a conditional clause, then, in this instance, if so: immo res omnis relictas habeo prae quod tu velis. Ph. Tum tu igitur, qua causa missus es ad portum, id expedi (i. e. si ita est), Plaut. Stich. 2, 2, 39; id. Most. 5, 1, 55; id. As. 1, 1, 93; 2, 2, 64; 3, 3, 36; id. Aul. 3, 6, 31; id. Capt. 3, 4, 108; 4, 2, 78: non potitus essem;

    fuisset tum illos mi aegre aliquot dies,

    Ter. Phorm. 1, 3, 7; id. Eun. 2, 2, 50; 5, 1, 23; id. Hec. 3, 5, 12:

    ego C. Caesaris laudibus desim, quas, etc.? Tum hercule me confitear non judicium aliquod habuisse,

    Cic. Planc. 39, 93: scribant aliquid Isocrateo more...;

    tum illos existimabo non desperatione formidavisse genus hoc,

    id. Or. 70, 235; id. Font. 21, 49 (17, 39); id. Tusc. 1, 35, 85; id. Fam. 9, 8, 2; Ov. H. 18 (19), 81: vellem tam ferax saeculum haberemus...;

    tum ego te primus hortarer, etc.,

    Plin. Ep. 4, 15, 8.—
    4.
    Referring to future time.
    (α).
    To a definite time before mentioned:

    ut sit satius perdere Quam aut nunc manere tam diu, aut tum persequi,

    i. e. after my future return, Ter. Ad. 2, 2, 27:

    jam nunc mente prospicio quae tum studia hominum, qui concursus futuri sint,

    Cic. Div. in Caecin. 13, 42; id. Verr. 1, 13, 37; 1, 10, 30; id. Prov. Cons. 7, 17; id. Marcell. 9, 30:

    tum meae... Vocis accedet bona pars,

    Hor. C. 4, 2, 45.—
    (β).
    With the force of a conditional clause (cf. 3. b, supra), then, in this instance, if so: specta, tum scies. Plaut. Bacch. 4, 9, 100; cf.:

    quom videbis, tum scies,

    id. ib. 1, 2, 37: tuom incendes genus;

    Tum igitur aquae erit tibi cupido, etc.,

    id. Trin. 3, 2, 50; id. Curc. 2, 3, 17:

    confer sudantes, ructantes, refertos epulis... tum intelleges, etc.,

    Cic. Tusc. 5, 34, 100; id. Planc. 18, 45; id. Phil. 2, 45, 115:

    agedum, dictatorem creemus... Pulset tum mihi lictorem qui sciet, etc.,

    Liv. 2, 29, 12; Cic. Phil. 10, 3, 6; id. Or. 23, 78; 71, 235; Liv. 4, 22, 11; 5, 16, 10; 9, 11, 4.—
    B.
    Referring to a time subsequent to a time mentioned, then, thereupon.
    1.
    Simple sequence in time.
    (α).
    Time proper (only of an immediate sequence;

    otherwise deinde, postea, etc., are used): tum cum corde suo divum pater atque hominum rex Effatur, etc.,

    Enn. Ann. 179:

    dico ei quo pactod eam viderim erilem nostram filiam sustollere. Extimuit tum illa,

    Plaut. Cist. 2, 3, 9; id. Bacch. 3, 3, 29; id. As. 4, 1, 58: tum ille egens forte adplicat Primum ad Chrysidis patrem se. Ter. And. 5, 4, 21; id. Eun. 3, 1, 17; Cato, R. R. 48 (49); 135 (136); so id. ib. 112 (113): equos quinto anno... amittere binos (dentes);

    tum renascentes eis sexto anno impleri,

    Varr. R. R. 2, 7, 2 sq.: collo [p. 1909] cari jussit hominem in aureo lecto, abacosque complures ornavit... Tum ad mensam eximia forma pueros jussit consistere, eosque, etc., Cic. Tusc. 5, 21, 61:

    dixerat hoc ille, cum puer nuntiavit venire ad eum Laelium... Tum Scipio e cubiculo est egressus, etc.,

    id. Rep. 1, 12, 18; id. Div. 2, 66, 135; id. Clu. 14, 40; id. Cat. 3, 5, 10; id. Ac. 2, 5, 13; id. Div. 1, 35, 77:

    hostes suos ab oppugnatione reduxerunt. Tum suo more conclamaverunt ut, etc.,

    Caes. B. G. 5, 26; cf. id. ib. 7, 64; 5, 43 fin.;

    5, 48: adsurgentem ibi regem cuspide ad terram adfixit. Tum spolia caputque abscisum spiculo gerens... hostes fudit,

    Liv. 4, 19, 5; 5, 21, 1; 1, 26, 9; 1, 18, 10; 1, 20, 1; 1, 22, 6; 1, 28, 4; 1, 28, 9; 2, 24, 4;

    3, 8, 11, etc.: tum Caesar cum exercitu Thessaliam petit,

    Vell. 2, 52, 1; Val. Max. 5, 1, 3; Curt. 4, 3, 7; Tac. A. 3, 28; 11, 35; id. H. 4, 84; Ov. M. 2, 122; 4, 80; 7, 121; 10, 481; 14, 386; Flor. 1, 13, 12; Gell. 1, 19, 5; 1, 23, 5.—
    (β).
    In partic., foll. by an abl. absol.:

    tum, prope jam perculsis aliis tribunis, A. Verginius Caesoni capitis diem dicit,

    Liv. 3, 11, 9; 8, 32, 1; 10, 29, 12:

    tum omni spe perdita, Meherdates dolo ejus vincitur, traditurque victori,

    Tac. A. 12, 15; 12, 16:

    tum, ferro extracto, confestim exanimatus est,

    Nep. Epam. 9, 4.—
    (γ).
    Implying a connection between two events, hence, under these circumstances, accordingly, thereupon:

    at pater omnipotens ira tum percitus acri... Phaethonta... Deturbavit in terram,

    Lucr. 5, 399:

    madefactum iri Graeciam sanguine... tum neque te ipsum non esse commotum, Marcumque Varronem et M. Catonem... vehementer esse perterritos,

    Cic. Div. 1, 32, 68; cf. id. ib. 1, 34, 76; Caes. B. G. 4, 25; cf. id. ib. 5, 49; 5, 51;

    7, 59: quippe quibus nec domi spes prolis, nec cum finitimis conubia essent. Tum ex consilio patrum Romulus legatos circa vicinas gentes misit,

    Liv. 1, 9, 2; 3, 26, 1; 3, 31, 7; 4, 45, 7.—
    2.
    Enumeration of a series of events; the co-ordinate clauses introduced by tum... tum, or primum (primo)... deinde... tum, etc.
    (α).
    Succession of time proper:

    ducem Hannibali unum e concilio datum (a Jove), tum ei ducem illum praecepisse ne respiceret, illum autem respexisse, tum visam beluam vastam, etc.,

    Cic. Div. 1, 24, 49; 1, 27, 57; 2, 28, 58 sq.:

    primo... deinde... tum... tum,

    id. Fin. 1, 16, 50; 5, 23, 65; id. Tusc. 5, 2, 5:

    primum... deinde... tum... postremo,

    id. N. D. 2, 1, 3; 3, 3, 6: primum colonos inde Romanos expulit: inde in Latinam viam transgressus, etc., inde Lavinium recepit; tum deinceps Corbionem, Vitelliam;

    postremum, etc.,

    Liv. 2, 39, 4:

    primi consules sub jugum missi, tum ut quisque gradu proximus erat, tum deinceps singulae legiones,

    id. 9, 6, 1:

    primo... deinde... tum... tum,

    id. 21, 22, 8; id. praef. 9; 3, 28, 8: 5, 39, 7;

    23, 23, 6: deinde... deinde... Tum... post quas, etc.,

    Curt. 3, 3, 24: primum... deinde... deinde... tum... postea, Masur. Gabin. ap. Gell. 5, 13, 5; Gai. Inst. 4, 60.—
    (β).
    So in partic.: tum (also hic, et;

    not deinde or postea), to denote the succession of speakers in dialogue: immo duas dabo, inquit adulescens... Tum senex ille: Si vis, inquit, quattuor sane dato,

    Plaut. Stich. 4, 1, 46 dub.:

    tum Piso... inquit, etc. Tum Quintus... inquit, etc. Hic ego... inquam, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Piso... inquit, etc. Et ille ridens... inquit, etc. Tum Piso exorsus est, etc.,

    Cic. Fin. 5, 1, 2 sqq.:

    tum Atticus... inquit, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Brutus, etc. Tum ille, etc. Tum Atticus, etc. Tum Pomponius... inquit, etc.,

    id. Brut. 3, 11 sqq., and through the whole treatise; cf. id. Ac. 1, 2, 4; 1, 3, 9; 1, 4, 13; 1, 12, 43 and 44; 2, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 15 sqq.; id. Rep. 1, 13, 19 sqq.; Liv. 7, 10, 2 sqq.; 23, 12, 8; Tac. Dial. 3; 15; 25; 42; Gell. 3, 1, 11 sqq.; 18, 1, 9 sqq.; Ov. M. 14, 594.—
    (γ).
    Transf., of sequence or succession of thought, passing into mere co-ordination (v. C. 2. b, g), then... again... furthermore:

    qui mi in cursu obstiterit, faxo vitae is obstiterit suae. Prius edico ne quis, etc. Tum pistores scrofipasci qui, etc. Tum piscatores.... Tum lanii autem qui, etc.,

    Plaut. Capt. 4, 2, 28; 4, 2, 34; 4, 2, 39: (res familiaris) primum bene parta sit, tum quam plurimis se utilem praebeat, deinde augeatur ratione, diligentia, etc., Cic. Off. 1, 26, 92; id. Ac. 2, 47, 146; id. Tusc. 1, 28, 68 sq.; 5, 40, 117; id. Ac. 2, 10, 30; id. de Or. 1, 42, 190; id. Cat. 4, 3, 5; id. Agr. 1, 2, 5; id. Clu. 2, 6; Liv. 3, 26, 11.—
    C.
    Hence, as co-ordinating conjunction, introducing an additional assertion, or thought.
    1.
    Alone, = praeterea, and then, besides, also, moreover, on the other hand (freq. in ante-class. style and in Cic.;

    rare in Livy and post-Aug. prose): argenti aurique advexit multum, lanam purpuramque multam... tum Babylonica peristromata, etc.,

    Plaut. Stich. 2, 3, 54; id. Rud. 2, 4, 10; id. Bacch. 4, 3, 71; 4, 8, 17; id. Ps. 3, 2, 78; id. Aul. 1, 2, 6; 1, 3, 16; id. Men. 5, 5, 41; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 1, 3, 15; 4, 2, 3; Ter. And. 1, 5, 27; 1, 2, 21; 2, 3, 7; id. Eun. prol. 4; 5, 6, 15; id. Heaut. 2, 1, 16; Lucr. 4, 680; cf. id. 1, 494; 4, 1152:

    magnum ingenium L. Luculli, magnumque optimarum artium studium, tum omnis ab eo percepta doctrina... caruit omnino rebus urbanis,

    Cic. Ac. 2, 1, 1; 2, 14, 43; id. Div. 1, 24, 50; 1, 42, 94; id. de Or. 1, 46, 201; id. Off. 1, 6, 19; id. Fin. 1, 6, 21; 2, 16, 53; id. Leg. 1, 5, 17; 1, 9, 26; id. Rab. Post. 14, 40; id. Phil. 13, 12, 26:

    altera ex parte Bellovaci instabant, alteram Camulogenus tenebat: tum legiones a praesidio interclusas maximum flumen distinebat,

    Caes. B. G. 7, 59; id. B. C. 3, 49: naves convenerunt duae Punicae quinqueremes;

    duae ab Heraclea triremes... tum quinque Rhodiae quadriremes,

    Liv. 42, 56, 6; 1, 40, 4; Sen. Vit. Beat. 3, 4; Just. 5, 10, 3.—Sometimes connecting two terms of the same clause, with the force of cum... tum (v. infra, 3. d.):

    quot me censes homines jam deverberasse, hospites tum civis?

    Ter. Phorm. 2, 2, 14:

    faciendum est igitur nobis ut... veteranorum, tum legionis Martiae quartaeque consensus... confirmetur,

    Cic. Phil. 3, 3, 7; Liv. 28, 43, 1 (in co-ordination often with etiam, autem, and sometimes with praeterea and porro; v. III. infra).—
    2.
    Tum as correlative of a preceding tum.
    (α).
    With an added assertion or thought: ita est haec hominum natio: voluptarii atque potatores, Tum sycophantae... plurimi In urbe habitant;

    tum meretrices mulieres Nusquam perhibentur blandiores gentium,

    Plaut. Men. 2, 1, 35; id. Ep. 2, 2, 28; id. Mil. 3, 1, 100; 3, 1, 102.—
    (β).
    Tum... tum = nunc... nunc (modo... modo), sometimes... sometimes, now... now, at one time... at another (freq. in Cic., not in Caes., rare in Liv., and very rare in postAug. writers):

    tum huc, tum illuc inretitos impedit piscis,

    Plaut. Truc. 1, 1, 17:

    tum hoc mihi probabilius, tum illud videtur,

    Cic. Ac. 2, 43, 134:

    mihi... tum hoc tum illud probabilius videtur,

    id. Off. 3, 7, 33; so id. Am. 4, 13; id. Sen. 13, 45; id. Top. 7, 31; id. N. D. 2, 19, 49:

    (alvus) tum restringitur, tum relaxatur,

    id. ib. 2, 54, 136; id. Rep. 3, 13 (14), 23; id. Leg. 2, 7, 16; id. Or. 63, 212; id. Sen. 3, 7; id. Inv. 1, 37, 66:

    dictator tum appellare tum adhortari milites,

    Liv. 8, 39, 4; Suet. Ner. 1; Gell. 1, 11, 15.—Tum may be repeated several times:

    plerique propter voluptatem tum in morbos graves, tum in damna, tum in dedecora incurrunt,

    Cic. Fin. 1, 14, 47; 3, 7, 26;

    so three times,

    id. N. D. 1, 12, 29; 1, 14, 37; 1, 15, 39; id. Inv. 1, 52, 98; id. Or. 3, 45, 177; id. Off. 1, 7, 22; id. Leg. 2, 17, 43; id. Top. 25, 96;

    four times,

    id. N. D. 1, 43, 120; 2, 20, 52; 2, 39, 101; id. Verr. 2, 4, 34, § 75;

    five times,

    id. N. D. 2, 5, 14; id. Inv. 1, 13, 17; 1, 41, 76; id. Verr. 2, 5, 36, § 94;

    six times,

    id. ib. 1, 53, 120;

    seven times,

    Quint. 9, 4, 133;

    nine times,

    Cic. N. D. 2, 50, 51.—And in chronological order (to be distinguished from the instances B. 2. a and g):

    Atheniensium (rem publicam constituerunt) tum Theseus, tum Draco, tum Solo, tum Clisthenes, tum multi alii,

    at different times, successively, Cic. Rep. 2, 1, 2.—
    (γ).
    Preceded or followed by other co-ordinate words (alias, modo, aliquando, aut... aut, nunc... nunc):

    ex quo intellegitur qualis ille sit quem tum moderatum, alias modestum, tum temperantem, alias constantem continentemque dicimus,

    Cic. Tusc. 4, 16, 36:

    tum... tum... aliquando,

    id. Div. 2, 2, 6:

    tum... tum... aut... aut,

    id. Or. 61, 204:

    modo... tum autem,

    id. N. D. 2, 40, 142:

    nunc... nunc... tum... tum,

    Flor. 1, 17, 5.—
    (δ).
    Tum... tum = et... et, both... and, not only... but also, partly... partly, without regard to time, the second term being frequently strengthened by etiam (mostly post-Aug.):

    Milo Compsam oppugnans, ictusque lapide tum Clodio, tum patriae, quam armis petebat, poenas dedit,

    Vell. 2, 68, 3:

    Muciam et Fulviam, tum a patre, tum a viro utramque inclitam,

    Val. Max. 9, 1, 8:

    Caesar Pompejo tum proprias, tum etiam filiae lacrimas reddidit,

    id. 5, 1, 10; Quint. 7, 3, 18; Sen. Q. N. 4, 2, 28; id. Clem. 1, 19, 2; Front. Aquaed. 1; Tac. A. 12, 33; Suet. Tit. 3; Nep. praef. 8;

    and with etiam,

    Val. Max. 2, 2, 8; 5, 9, 1; 7, 6 prooem.; Nep. Them. 2, 3.—
    3.
    As correlative with a preceding cum, introducing particular after a universal or a stronger or more important assertion after a weaker or less important.
    a.
    Connecting complete sentences with different predicates, cum... tum = as... so, while... (tum being not translated; ante-class. cum always with indic.; class. with subj. or indic.):

    quom antehac te amavi, et mihi amicam esse crevi... tum id mihi hodie aperuisti,

    Plaut. Cist. 1, 1, 2; id. Truc. 4, 1, 6:

    quom id mihi placebat, tum uno ore omnes omnia Bona dicere,

    Ter. And. 1, 1, 69; id. Phorm. 1, 4, 10:

    quae cum res tota ficta sit pueriliter, tum ne efficit quidem quod vult,

    Cic. Fin. 1, 6, 19; id. Tusc. 5, 39, 13; id. Fam. 13, 16, 1; and so with subj., id. N. D. 1, 1, 1; id. Off. 3, 2, 5; id. Lael. 7, 23; id. Brut. 39, 145; 11, 250:

    cum omnium rerum simulatio est vitiosa, tum amicitiae repugnat maxime,

    id. Lael. 25, 91; id. Div. 2, 27, 58; and so with indic., id. Planc. 33, 80; id. Tull. 4, 8; id. Div. in Caecil. 20, 65; id. Sest. 1, 2; id. Fam. 16, 4, 4:

    haec cum merito ejus fieri intellegebat, tum magni interesse arbitrabatur, etc.,

    Caes. B. G. 5, 4; 3, 16; id. B. C. 1, 58; Liv. 3, 34, 1; 4, 53, 4.—
    b.
    Clauses with the same predicate, which is placed after the first clause (always with indic.):

    nam mihi, cum multa eximie divineque videntur Athenae tuae peperisse, tum nihil melius illis mysteriis quibus, etc.,

    Cic. Leg. 2, 14, 36; id. Tusc. 4, 18, 42; id. Phil. 2, 5, 12; Liv. 4, 46, 10; 6, 38, 10.—
    c.
    Clauses with a common predicate placed before both co-ordinate terms, cum... tum = not only, but also; as... so especially:

    visa est Arcesilae cum vera sententia, tum honesta et digna sapiente,

    Cic. Ac. 2, 24, 77; id. Fin. 1, 16, 51; 2, 35, 119; 3, 1, 3:

    movit patres conscriptos cum causa tum auctor,

    Liv. 9, 10, 1; 4, 57, 2; Suet. Ner. 46 init. —
    d.
    With a common predicate after both co-ordinate terms:

    quom virum tum uxorem, di vos perdant,

    Plaut. Men. 4, 2, 103:

    luxuria cum omni aetati turpis tum senectuti foedissima est,

    Cic. Off. 1, 34, 123; id. Clu. 59, 161; id. Verr. 2, 1, 34, § 86; id. N. D. 1, 21, 57; id. Deiot. 9, 26; id. Clu. 16, 46:

    concitatos animos flecti quam frangi putabat cum tutius tum facilius esse,

    Liv. 2, 23, 15; 6, 9, 8; 1, 57, 1; 10, 26, 13; Tac. Dial. 5.—With tum several times repeated:

    quem pater moriens cum tutoribus et propinquis, tum legibus, tum aequitati magistratuum, tum judiciis vestris commendatum putavit,

    Cic. Verr. 2, 1, 58, § 151; cf. esp. id. Planc. 40, 95. —
    e.
    Tum, in this construction, is freq. strengthened,
    (α).
    By vero:

    cum haec sunt videnda, tum vero illud est hominis magni, etc.,

    in particular, Cic. Clu. 58, 159; id. Mur. 27, 55; id. Phil. 3, 5, 12; 7, 3, 9; cf. id. Or. 1, 23, 106; 3, 16, 60; Liv. 34, 39, 9; Quint. 12, 1, 25.—
    (β).
    By maxime, above all, most of all, especially, chiefly:

    cum omnibus in rebus temeritas in adsentando turpis est, tum in eo loco maxime in quo ju dicandum est quantum, etc.,

    Cic. Div. 1, 4, 7; id. Tusc. 4, 1, 1; 5, 12, 36; id. Rosc. Am. 25, 69:

    cum infamia atque indignitas rei impediebat, tum maxime quod, etc.,

    Caes. B. G. 7, 56; Sall. J. 43, 5; Liv. 1, 8, 2; Suet. Claud. 30; Quint. 6, 1, 29.—
    (γ).
    By praecipue, especially, chiefly, above all:

    cum omnium sociorum provinciarumque rationem diligenter habere debetis, tum praecipue Siciliae,

    Cic. Verr. 2, 2, 1, § 2; id. Fam. 13, 11, 3:

    fortuna quae plurimum potest cum in reliquis rebus, tum praecipue in bello,

    Caes. B. C. 3, 68; Liv. 22, 43, 11; 1, 40, 3; Quint. 1, 1, 29; 1, 10, 13; 5, 10, 106; Plin. Ep. 4, 3, 2.—
    (δ).
    By inprimis, chiefly, principally:

    cum multa non probo, tum illud inprimis quod, etc.,

    Cic. Fin. 1, 6, 18; id. Fam. 12, 22, 3.—
    (ε).
    By cumprimis, chiefly, principally: quapropter bene cum superis de rebus habenda Nobis est ratio... tum cumprimis Unde anima atque animi constet [p. 1910] natura videndum, Lucr. 1, 131.—
    (ζ).
    By certe, especially, at least, assuredly:

    at cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis,

    Cic. Fin. 4, 5, 13; id. Fam. 7, 4; cf. Quint. 2, 1, 10.—
    (η).
    By nimirum, assuredly, undoubtedly:

    cum plurimas... commoditates amicitia contineat, tum illa nimirum praestat omnibus quod, etc.,

    Cic. Am. 7, 23. —
    (θ).
    By etiam, besides, as well:

    cum omnes omnibus ex terris homines improbos audacesque collegerat, tum etiam multos fortes viros et bonos... tenebat,

    Cic. Cael. 6, 14; id. Ac. 2, 10, 31; id. Tusc. 1, 1, 2:

    quos tu cum memoriter, tum etiam erga nos amice et benevole collegisti,

    id. Fin. 1, 10, 34; id. Verr. 2, 3, 23, § 56:

    cum sua virtute, tum etiam alienis vitiis,

    id. Leg. 23, 67; id. Fin. 2, 12, 38; id. N. D. 2, 37, 95; id. de Or. 3, 60, 225; Liv. 1, 21, 2; 7, 23, 6; 7, 32, 10; Val. Max. 7, 2, 3; 3, 2, 10; 9, 6, 3; Quint. 9, 1, 20; 9, 4, 143.—
    (ι).
    By quoque, also, besides, as well:

    cum potestas major, tum vir quoque potestati par hostes trans Anienem submovere,

    Liv. 4, 17, 11; 1, 22, 2; cf. Quint. 12, 10, 72.—
    (κ).
    By et, also, besides, too:

    cujus mortem cum luctus civitatis, tum et dictaturae undecim insignem fecere,

    Just. 19, 1, 7.—
    (λ).
    By praeterea, moreover, besides:

    dicimus C. Verrem cum multa libidinose fecerit, tum praeterea quadringentiens sestertium ex Sicilia abstulisse,

    Cic. Verr. 1, 18, 56.
    II.
    Tum as correlative of dependent clauses (freq. in ante - class. writings and Cic., rare in post-Aug. writings).
    A.
    With temporal clauses, introduced by cum, = at the time when, at a time when.
    1.
    Referring to definite past time.
    a.
    Tum as antecedent of cum:

    jam tum cum primum jussit me ad se arcessier, Roget quis, Quid tibi cum illa?

    Ter. Eun. 3, 3, 4; id. Heaut. 2, 3, 21:

    qui (Hercules) tum dolore frangebatur cum immortalitatem ipsa morte quaerebat,

    Cic. Tusc. 2, 8, 20:

    bene apud majores nostros senatus tum cum florebat imperium decrevit ut, etc.,

    id. Div. 1, 41, 91; id. Phil. 2, 44, 114; id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 2, 66, § 160; id. Clu. 33, 89; id. Verr. 1, 2, 5; id. Brut. 2, 7; 23, 89; id. Off. 3, 27, 100; id. Agr. 2, 24, 64; id. Phil. 2, 39, 100; 3, 4, 11:

    tum mittendos legatos fuisse cum Perseus Graecas urbes obsideret,

    Liv. 45, 3, 7:

    tum cum Vipereos sparsi... dentes,

    Ov. M. 4, 572; id. H. 3, 23; Val. Max. 6, 1, 12.—After pluperf.:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant scimus Romae solutione impedita fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19; Val. Max. 3, 6, 1; 2, 8, 15 fin. —Tum inserted in the temporal clause:

    cum Davo egomet vidi jurgantem ancillam... quom ibi me adesse neuter tum praesenserat,

    Ter. And. 5, 1, 20.—
    b.
    Tum, introducing the apodosis of the temporal clause (generally not transl. in Engl.).
    (α).
    Of coincident events, cum... tum = while: quom genui tum morituros scivi, Enn. ap. Cic. Div. 1, 58, 132 (Trag. Rel. v. 361 Vahl.); Ter. Phorm. 3, 2, 18:

    cum minime videbamur, tum maxime philosophabamur,

    Cic. N. D. 1, 3, 6; id. Agr. 2, 11, 26; id. Cael. 26, 63; id. Phil. 3, 5, 13:

    cum pavida mulier nullam opem videret, tum Tarquinius fateri amorem, orare, etc.,

    Liv. 1, 58, 3; 5, 11, 4. —
    (β).
    Tum = deinde, usu. after a pluperf.:

    id cum Sulla fecisset, tum ante oppidum Nolam Samnitium castra cepit,

    Cic. Div. 1, 33, 72; id. Brut. 92, 319; id. Ac. 2, 3, 9; 2, 3, 15; id. Fin. 1, 8, 26; id. Tusc. 4, 20, 45; id. Div. 1, 25, 53; 2, 2, 7; id. Rep. 2, 25, 47; Liv. 21, 11, 8; cf. id. 1, 26, 7; 23, 22, 4.—Inserted in the apodosis:

    cum jam humanae opes egestae a Veis essent, amoliri tum deum dona,

    Liv. 5, 22, 3.—
    2.
    Referring to definite present time:

    quem esse negas, eundem esse dicis. Cum enim miserum esse dicis, tum eum qui non sit, dicis esse,

    Cic. Tusc. 1, 6, 12.—
    3.
    Referring to indefinite time.
    a.
    As antecedent of the clause, = at the time when, at a time when, whenever: hominum inmortalis est infamia;

    etiam tum vivit quom esse credas mortuam,

    Plaut. Pers. 3, 1, 28; id. As. 1, 3, 55; id. Merc. 3, 2, 7; Cato, R. R. 31:

    nec sibi enim quisquam tum se vitamque requirit Cum pariter mens et corpus sopita quiescunt,

    Lucr. 3, 919; 4, 444; 4, 455;

    4, 1166: omnis praedictio mali tum probatur cum ad praedictionem cautio adjungitur,

    Cic. Div. 2, 25, 54; id. Fin. 2, 32, 104; id. N. D. 2, 3, 9: tum cum sine pondere suci Mobilibus ventis arida facta volant, Ov. H. 5, 109; Cic. Ac. 1, 12, 44; 2, 27, 88; id. Fin. 4, 8, 20; id. Tusc. 3, 9, 20; 5, 26, 73; id. N. D. 1, 4, 9; id. Off. 1, 27, 93.—Tum maxime... cum plurimum = eo magis quo magis:

    eam (partem animi) tum maxime vigere cum plurimum absit a corpore,

    Cic. Div. 1, 32, 70; so, cum maxime... tum maxime; v. b. a foll.—
    b.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    As coincident:

    quom amamus, tum perimus,

    Plaut. Truc. 1, 2, 94:

    ulmus, cum folia cadunt, tum iterum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; so id. ib. 155 (156):

    cum ea quae quasi involuta fuerunt, aperti sunt, tum inventa dicuntur,

    Cic. Ac. 2, 8, 26; id. Fin. 5, 10, 29; 1, 17, 57; id. N. D. 2, 52, 129; 1, 19, 49; id. Imp. Pomp. 6, 15.—Cum maxime... tum maxime = quo magis eo magis:

    nam quom pugnabant maxume, ego tum fugiebam maxume,

    Plaut. Am. 1, 1, 45:

    quamobrem omnes, cum secundae res sunt maxume, tum maxume Meditari secum oportet, etc.,

    Cic. Tusc. 3, 14, 30 poet. —
    (β).
    As subsequent:

    ad legionem quom itum, adminiculum eis danunt tum jam aliquem cognatum suum,

    Plaut. Most. 1, 2, 47:

    eo cum accessit ratio argumentique conclusio... tum et perceptio eorum omnium apparet,

    Cic. Ac. 2, 10, 30; 2, 41, 128; id. Fin. 5, 9, 24; 1, 20, 69; 5, 15, 41; id. Tusc. 1, 4, 8; 1, 24, 58; 3, 2, 3; id. N. D. 2, 48, 123; id. Div. 2, 19, 44.—
    4.
    Referring to future time.
    (α).
    Tum as antecedent of cum:

    quom mi haec dicentur dicta, tum tu, furcifer, quasi mus in medio pariete vorsabere,

    Plaut. Cas. 1, 51; id. Bacch. 3, 4, 20:

    non committam ut tum haec res judicetur cum haec frequentia Roma discesserit,

    Cic. Verr. 1, 18, 54; id. Agr. 2, 17, 44; 2, 25, 67; id. Fin. 4, 22, 62; id. Tusc. 1, 20, 46; Liv. 23, 13, 4; 41, 10, 7; Ov. M. 2, 651; id. H. 15, 293; Nep. Them. 6, 5.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    quom videbis, tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; 4, 6, 30:

    de quo cum perpauca dixero, tum ad jus civile veniam,

    Cic. Leg. 1, 12, 34; id. Clu. 2, 6; 4, 9; Liv. 3, 56, 10.—
    B.
    With temporal clause, introduced by ubi.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    vitem novellam resecare tum erit tempus ubi valebit,

    Cato, R. R. 33:

    tum tu igitur demum id adulescenti aurum dabis, ubi erit locata virgo in matrimonium?

    Plaut. Trin. 3, 3, 52.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Referring to definite past time (tum always = deinde):

    ubi eorum dolorem majorem quam ceterorum cognovi, tum meum animum in illos, tum mei consilii causam proposui, tum eos hortatus sum, etc.,

    Cic. Verr. 2, 4, 63, § 140; Sall. J. 94, 3:

    ubi illuxit, et Romanis Punica et Gallica arma cognita, tum dubitationem exemere,

    Liv. 25, 10, 5; 1, 9, 10; 4, 57, 3; 9, 43, 16; 21, 25, 12; 23, 11, 4.—
    (β).
    Referring to indefinite time:

    post ubi tempust promissa jam perfici, Tum coacti necessario se aperiunt,

    Ter. And. 4, 1, 8: Cato, R. R. 3 init.; 17:

    ubi jam morbi se flexit causa... Tum quasi vaccillans primum consurgit,

    Lucr. 3, 503; 6, 129; 6, 526.—
    (γ).
    Referring to future time:

    otium ubi erit, tum tibi operam ludo et deliciae dabo,

    Plaut. Rud. 2, 4, 13; id. Stich. 4, 2, 14:

    ubi tu voles, Ubi tempus erit, sat habet si tum recipitur,

    Ter. Eun. 3, 2, 32; Plaut. Truc. 4, 4, 18; id. Bacch. 4, 3, 72; id. Pers. 4, 7, 19; id. Cas. 3, 2, 27:

    ut ubi id interrogando argumentis firmavero, tum testes ad crimen accommodem,

    Cic. Verr. 1, 18, 55:

    ubi haerere jam aciem videris, tum terrorem equestrem infer,

    Liv. 6, 12, 10; 22, 55, 8.—
    C.
    With a temporal clause introduced by postquam.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    Flaminius qui ne quieto quidem hoste ipse quieturus erat, tum vero postquam res sociorum ante oculos prope suos ferri vidit, suum id dedecus ratus, etc.,

    Liv. 22, 3, 7; Val. Max. 3, 8, 1 (v. infra, III. A. 2. a. b).—
    2.
    Tum introducing the apodosis (always = deinde).
    (α).
    Referring to definite past time:

    posteaquam e portu piratae exierunt, tum coeperunt quaerere homines, etc.,

    Cic. Verr. 2, 5, 38, § 100; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40 (al. tunc):

    postquam satis virium collectum videbat, tum ex suis unum sciscitatum Romam ad patrem misit,

    Liv. 1, 54, 5; 3, 66, 5; 6, 13, 4; 22, 48, 4; 25, 10, 6; Gell. 5, 3, 6.—
    (β).
    Referring to indefinite time: postquam vero commoditas quaedam... dicendi copiam consecuta est, tum ingenio freta malitia pervertere urbes adsuevit, Cic. Inv. 1, 2, 3.—
    D.
    With a temporal clause introduced by ut.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    tum vero ingentem gemitum dat Ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici... conspexit,

    Verg. A. 1, 485; cf. id. ib. 12, 218.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Of definite past time:

    nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi, puto, prae timore hic excidisse Cistellam,

    Plaut. Cist. 4, 2, 46:

    sed ut intellectum est quantam vim haberet accurata... oratio, tum etiam magistri dicendi multi subito exstiterunt,

    Cic. Brut. 8, 30; id. Phil. 9, 4, 9; Liv. 24, 44, 10; id. 21, 54, 9; 23, 34, 6.—
    (β).
    Referring to future time:

    neque ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,

    Cic. de Or. 2, 34, 146:

    traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum, si eam Romanus rite emisisset, victoriam de Vejentibus dari (= si quando),

    Liv. 5, 15, 11 Weissenb. ad loc.—
    E.
    With a temporal clause introduced by quando.
    1.
    Tum as antecedent of the clause.
    (α).
    Of definite past time:

    auctoritatem senatus exstare sentio, tum, quando Alexandro mortuo, legatos Tyrum misimus,

    Cic. Agr. 2, 16, 41.—
    (β).
    Of future time:

    at scire tum memento quando id quod voles habebis,

    Plaut. Capt. 2, 1, 41; id. Mil. 3, 1, 213; id. Most. 3, 1, 136; id. Men. 5, 7, 57:

    utinam tum essem natus quando Romani dona accipere coepissent,

    Cic. Off. 2, 21, 75.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Of indefinite time (quando = whenever):

    quando esurio tum crepant (intestina),

    Plaut. Men. 5, 5, 27; id. Truc. 1, 1, 15; id. Ps. 4, 7, 85:

    quando mulier dotem marito dabat, tum quae ex suis bonis retinebat reciperare dicebatur,

    Gell. 17, 6, 6; 7 (6), 14, 4.—
    (β).
    Of future time:

    at tu, quando habebis, tum dato,

    Plaut. Men. 3, 3, 23:

    quando ab eadem parte sol eodemque tempore iterum defecerit, tum signis omnibus ad principium revocatis, expletum annum habeto,

    Cic. Rep. 6, 22, 24:

    quando mihi usus venerit, tum quaeram ex te atque discam,

    Gell. 6 (7), 17, 4.—
    F.
    In the apodosis after simul ac:

    an simul ac nubes successere, ipse in eas tum Descendit (Juppiter), prope ut hinc teli determinet ictus?

    Lucr. 6, 402.—
    G.
    With a temporal clause introduced by dum.
    1.
    Tum as antecedent:

    sanctius visum est nomen Augusti, ut scilicet jam tum dum colit terras, ipso numine ac titulo consecretur,

    Flor. 2, 33, 66 (4, 12, 66).—
    2.
    Tum introducing the apodosis:

    dum habeat, tum amet,

    Plaut. Truc. 2, 1, 23:

    dum se glomerant... tum pondere turris Procubuit,

    Verg. A. 9, 540.—
    H.
    As antecedent of quamdiu:

    qui cum tibi amicus non modo tum fuerit quamdiu tecum in provincia fuerit, verum etiam nunc sit cum, etc.,

    Cic. Verr. 2, 2, 24, § 58.—
    K.
    Denoting a logical consequence after quando and cum:

    quando ergo erga te benignus fui... tum te mihi benigne itidem addecet... referre gratiam,

    Plaut. Rud. 5, 3, 35:

    cum magnus numerus deesset, tum iste homo nefarius in eorum locum... substituere coepit cives Romanos,

    Cic. Verr. 2, 5, 28, § 72.—
    L.
    After relative clauses denoting time: qua tempestate Paris Helenam innuptis junxit nuptiis, Ego tum gravida expletis jam fere ad pariendum mensibus, Poet. ap. Cic. de Or. 3, 58, 219 (Trag. Rel. p. 246 Rib.).—
    M.
    With conditional clauses.
    1.
    With a conditional clause introduced by si, sin, ni (not nisi).
    (α).
    Tum as antecedent of clause:

    tum pol ego interii, homo si ille abiit,

    Plaut. Ps. 4, 1, 6; id. Men. 2, 2, 71; Ter. Heaut. 4, 3, 40:

    si tenuis causa est, tum etiam argumentandi tenue filum,

    Cic. Or. 36, 124; id. Rep. 1, 40, 62; 2, 9, 15; id. Fin. 1, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 13; id. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    tum vero ego nequiquam Capitolium servaverim si civem in servitutem duci videam,

    Liv. 6, 14, 4; 3, 9, 11; 6, 14, 4; 7, 34, 14; Cato ap. Plin. 29, 1, 7, § 14; Gell. 2, 12, 1 sq.; 4, 13, 1; 14, 2, 21.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    si triduum hoc hic erimus, tum arbores in te cadent,

    Plaut. Men. 2, 3, 30; id. Rud. 5, 2, 59; 3, 4, 49; id. As. 1, 3, 89; id. Rud. 1, 3, 13; id. Ps. 4, 1, 1; 4, 1, 48 (39); Ter. Eun. 2, 3, 64; 3, 1, 17; id. Phorm. 1, 3, 19; Cato, R. R. 26; cf. id. ib. 27:

    quod si, ut spero, cepero, tum vero litteras publice mittam,

    Cic. Fam. 2, 10, 3; id. Div. 1, 44, 100; cf. id. Ac. 2, 10, 32; id. Fin. 2, 4, 79; id. N. D. 3, 36, 87; id. Rep. 1, 43, 66: id. [p. 1911] Rosc. Am. 49, 142:

    si dimicandum erit, tum tu in novissimos te recipito,

    Liv. 7, 40, 13; 8, 10, 12; Hor. S. 1, 2, 97; Ov. M. 7, 32.—

    Esp., denoting the consequences of perjury in ancient formulas of oaths: si ego injuste illos homines dedier mihi exposco, tum patriae compotem me numquam siris esse,

    Liv. 1, 32, 7; 1, 24, 8; 22, 53, 11; hence, quid si falles? Me. Tum Mercurius Sosiae iratus siet, Plaut. Am. 1, 1, 239; 3, 2, 52; id. Aul. 4, 10, 50; cf. also Liv. 3, 64, 10.—
    2.
    With a condition contrary to fact.
    (α).
    Tum, antecedent of clause:

    tum esset ostentum, si anguem vectis circumplicavisset,

    Cic. Div. 2, 28, 62; id. Verr. 2, 2, 68, § 164:

    tum id audirem si tibi soli viveres,

    id. Marcell. 8, 25; id. Fin. 4, 13, 33; id. Div. 2, 35, 73.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    si quidem me amaret, tum istuc prodesset,

    Ter. Eun. 3, 1, 56:

    quodsi omnia nobis quae ad victum pertinent. suppeditarentur, tum optimo quisque ingenio, totum se in cognitione et scientia collocaret,

    Cic. Off. 1, 44, 158. —
    N.
    After an abl. absol.
    1.
    With perfect participles (= postquam or cum... tum), mostly with denique, vero, demum.
    (α).
    Referring to definite past time:

    ut morte ejus nuntiata tum denique bellum confectum arbitraretur,

    Cic. Mur. 16, 34:

    sed confecto proelio tum vero cerneres quanta vis animi fuisset in exercitu Catilinae,

    Sall. C. 61, 1:

    ita rebus divinis peractis tum de bello deque republica dictator rettulit,

    Liv. 22, 11, 1; 2, 29, 1; 2, 29, 3; 3, 56, 1; 5, 50, 8; Plin. 11, 20, 22, § 68.—
    (β).
    Referring to indefinite time:

    hisce omnibus rebus consideratis, tum denique id quod primum est dicendum, postremum soleo cogitare, quo utar exordio,

    Cic. Or. 2, 77, 315.—
    (γ).
    Referring to future time (the abl. absol. = a fut. perf.):

    ita prope XL. diebus interpositis tum denique se responsuros esse arbitrantur,

    Cic. Verr. 1, 10, 31; 1, 18, 54; id. Fin. 4, 13, 32; id. Scaur. Fragm. 10, 22.—
    2.
    With pres. participles (post-class.):

    tacentibus cunctis, tum ipse (dixit), etc.,

    Just. 12, 15, 6.
    III.
    Particular connections.
    A.
    With other particles of time.
    1.
    Jam tum, already at that time, i. e. earlier than might be anticipated:

    jam tum erat suspitio Dolo malo haec fieri,

    Ter. Eun. 3, 3, 8; cf. id. ib. 4, 4, 58; id. Phorm. 5, 8, 34:

    quippe etenim jam tum divom mortalia saecla Egregias animo facies vigilante videbant,

    Lucr. 5, 1169; 5, 1037:

    ut mihi jam tum divinasse ille (Romulus) videatur hanc urbem sedem aliquando summo esse imperio praebituram,

    Cic. Rep. 2, 5, 10; 2, 7, 12; id. Div. 2, 57, 118; id. Tusc. 4, 2, 4:

    jam tum in Palatio monte Lupercal hoc fuisse ludicrum ferunt,

    Liv. 1, 5, 1; 1, 7, 16; 1, 41, 7; 10, 21, 14;

    24, 49, 1: ut jam tum qualis futurus esset ostenderet,

    Suet. Dom. 1; Curt. 4, 6, 29.—
    2.
    Tum demum and tum denique, then only, then at length, then at last, not till then, i. e. later than might be expected, implying delayed action.
    a.
    Tum demum.
    (α).
    In gen.:

    adversisque in rebus noscere qui sit. Nam verae voces tum demum pectore ab imo Eiciuntur,

    Lucr. 3, 58:

    tum demum Liscus, oratione Caesaris adductus, quod antea tacuerat proponit,

    Caes. B. G. 1, 17; 5, 33; Sall. J. 46, 1:

    nec ante in campum degressi sunt quam, etc. Tum demum castra Etruscorum pro moenibus Fidenarum posita,

    Liv. 4, 17, 12; 45, 12, 6; 2, 20, 11; 5, 39, 2; 23, 19, 15 et saep.; Val. Max. 1, 6, 10; 1, 7, 4; Curt. 3, 12, 12; Tac. A. 3, 18; 3, 47.—
    (β).
    In partic., referring to clauses introduced by cum, ubi, si, or abl. absol. (v. II. A. B. L. M.), denoting absolute restriction to the terms of the clause:

    imo etiam ubi expolivero, magis hoc tum demum dices,

    Plaut. Poen. 1, 1, 60:

    tum demum mihi procax Academia videbitur si aut consenserint omnes, aut, etc.,

    Cic. N. D. 1, 6, 13:

    cum is Casilini eo die mansurum dixisset, tum demum cognitus est error,

    Liv. 22, 13, 8; Vell. 2, 115, 4; Val. Max. 3, 8, 1 fin.; 7, 2, 4; Curt. 3, 11, 6; Plin. Ep. 8, 20, 7.—
    (γ).
    Sometimes = nunc demum (anteclass.): victus es, Chaline. St. Tum nos demum vivere. Olympio. Gaudeo, Plaut. Cas. 2, 6, 65.—
    b.
    Tum denique.
    (α).
    In gen.:

    tum denique tauros in gregem redigo,

    Varr. R. R. 2, 5:

    injecta glaeba tumulus is (locus) ubi humatus est vocatur, ac tum denique multa religiosa jura complectitur,

    Cic. Leg. 2, 22, 57; id. Fin. 3, 22, 76; id. Tusc. 3, 26, 61: nequiquam temptati ut tum denique desisterent impediendo bello, Liv. 4, 55, 5; Ov. M. 4, 519; 7, 857; 10, 664.—
    (β).
    Referring to clauses with cum, etc. (v. II. A. B. L. M.):

    tum denique homines nostra intellegimus bona quom quae in potestate habuimus ea amisimus,

    Plaut. Capt. 1, 2, 33:

    quo cum venerimus, tum denique vivemus,

    Cic. Tusc. 1, 31, 75; 3, 31, 75; id. Leg. 2, 4, 10; id. Rep. 1, 6, 11; so,

    tum denique si,

    id. Fam. 14, 2, 3; id. Q. Fr. 1, 1, 10, § 29; id. Verr. 2, 2, 1, § 1:

    indicandum primum fuisse, dein petendum praesidium, postremo ni impetraretur, tum denique querendum,

    Liv. 23, 43, 2; Cato ap. Plin. 17, 18, 29, § 126 (for tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9, v. II. D. 2. a).—
    3.
    Tum primum (rarely primo), then for the first time:

    tum genus humanum primum mollescere coepit,

    Lucr. 5, 1014:

    ludorum gratia quos tum primum anniversarios in circo facere constituisset,

    Cic. Rep. 2, 7, 12; id. Sen. 21, 78; Caes. B. G. 7, 11:

    ponte sublicio tum primum in Tiberi facto,

    Liv. 1, 33, 6; 2, 41, 3; 39, 22, 2; 2, 20, 6; 39, 49, 4; Vell. 2, 37, 5; Tac. A. 2, 27; id. H. 4, 57; Curt. 3, 12, 26. —
    4.
    With deinde, hic, postea, with consecutive force emphatic.
    a.
    Deinde tum (very rare):

    primum ea quae sumus acturi cogitare debemus, deinde tum dicere ac facere,

    Varr. L. L. 6, 6, 62.—
    b.
    Tum deinde.
    (α).
    = tum demum or tum denique, then at length, not till then, then only:

    nonne optime patronus occurrat prius conviciis luxuriae, etc., tum deinde narret de bonis Pallae? etc.,

    Quint. 4, 2, 27; 12, 10, 11:

    emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram: tum deinde lassam senectutem in otium referam,

    Sen. Ep. 101, 4; Plin. 16, 44, 95, § 251.—So corresp. with cum:

    quas cum solus pertulisset, tum deinde comitia collegae subrogando habuit,

    Liv. 2, 8, 3 (Weissenb. demum, by conj.); Col. R. R. 1, 6, 13. —
    (β).
    = an emphatic deinde: nam praetermisit quod in prima parte sumere debuit;

    tum deinde eodem ipso quod omiserat quasi proposito ad confirmandum aliud utitur,

    Gell. 2, 8, 3; 13, 24 (23), 1; Just. 2, 1, 19.—
    c.
    With hic:

    hic tum repente Pacilius quidam accedit, ait, etc.,

    Cic. Verr. 2, 2, 38, § 94:

    hic ego tum ad respondendum surrexi,

    id. Clu. 18, 51; 27, 73:

    hic tum injectus est hominibus scrupulus,

    id. ib. 28, 76; id. Sest. 11, 25.—
    d.
    Tum postea:

    tum postea complorantibus nostris, dies quidem tandem inluxit,

    Gell. 19, 1, 3; so id. 14, 3, 10 (for quid tum postea, v. D. 1.).—
    5.
    With interim:

    unum, alterum, tertium annum Sassia quiescebat... Tum interim, Q. Hortensio, Q. Metello coss.... despondet ei filiam suam,

    Cic. Clu. 64, 179.—
    B.
    With particles of emphasis.
    1.
    Tum vero (sometimes tum enimvero or enimvero tum), then indeed, at that crisis, then if not before, etc., or merely = emphatic then, denoting either coincidence or sequence of action.
    (α).
    In gen.:

    discedit a Melino Cluentia. Tum vero illa egregia mater palam exsultare... coepit,

    Cic. Clu. 5, 14; 22, 61; id. Agr. 1, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 41, § 107:

    semper equidem magno cum metu incipio dicere... tum vero ita sum perturbatus ut, etc.,

    id. Clu. 18, 51:

    tum vero dubitandum non existimavit quin ad eos proficisceretur,

    Caes. B. G. 2, 8; 5, 37; id. B. C. 1, 82; 2, 42:

    Aruns Tarquinius et Tullia minor... junguntur nuptiis. Tum vero in dies infestior Tulli senectus... coepit esse,

    Liv. 1, 47, 1; 2, 22, 6; 4, 49, 13; 10, 19, 12; 21, 45, 9; 21, 58, 5; Ov. M. 2, 227; 7, 685; Curt. 4, 13, 1; 3, 11, 5; Tac. Agr. 37.—And in enumerations:

    deinde... post autem... tum vero ipsam veterem Karthaginem vendunt,

    Cic. Agr. 1, 2, 5.—
    (β).
    As correlative of temporal or conditional clauses, and after abl. absol.:

    quod ubi Romam est nuntiatum, senatui metum injecit ne tum vero sustineri nec in urbe seditio, nec in castris posset,

    Liv. 5, 7, 4; Sall. J. 94, 3:

    tum vero... si,

    Cic. Fin. 1, 19, 63; Liv. 6, 14, 4 (v. II. M. 1. a, b).—With cum, Liv. 32, 12, 1:

    quae postquam frustra temptata rogumque parari... vidit, Tum vero gemitus... Edidit,

    Ov. M. 2, 621; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40; v. C. 1. b. (so, tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9; v. II. D. 2. and M. 1.).—
    2.
    Tum quidem, at that time, thereupon, then at least (usu. opposed to a later time): dixit sibi in somnis visum esse, etc. Et tum quidem incolumis exercitum liberavit; post triennium autem devovit se, etc., Cic. Div. 1, 24, 51; so,

    actum quidem,

    id. Fl. 25, 59; id. Lael. 11, 39:

    et tum quidem ab Dio Perseus in interiora regni recepit se... post dies paucos, etc.,

    Liv. 42, 39, 1; 1, 57, 10; 3, 2, 10;

    7, 17, 3.—Often in resuming the narrative after a digression: ac tum quidem regem... filium appellat,

    Curt. 4, 7, 25.—Merely emphatic:

    Duillio Cornelioque coss. etiam mari congredi ausus est. Tum quidem ipsa velocitas classis comparatae victoriae auspicium fuit,

    Flor. 1, 18 (2, 2), 7; so id. 1, 22 (2, 6), 20; 1, 40 (3, 5), 12.—With cum, Tac. Dial. 11.—
    3.
    Ne tum quidem, not even then:

    num quis horum miser hodie? Ne tum quidem, post spiritum extremum,

    Cic. Tusc. 1, 37, 89; id. Div. 1, 26, 55; id. Verr. 2, 2, 40, § 98:

    ubi ne tum quidem eos prodire intellexit,

    Caes. B. G. 1, 50; 7, 53; Tac. H. 5, 21; Curt. 3, 2, 18.—With cum:

    ille vere ne tum quidem miser cum ab Oroete in crucem actus est,

    Cic. Fin. 5, 30, 92; so id. Tusc. 5, 20, 57; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; Liv. praef. 12; 39, 39, 11.—
    4.
    Tum maxime (sometimes tum cummaxime).
    (α).
    Especially at that time, chiefly then: illi sumposia, nos convivia quod tum maxime simul vivitur, Cic. Fam. 9, 24, 35; id. Leg. 2, 11, 26.—With cum:

    quae quidem vis tum maxime cognita est cum... M. Cato, legem suadens, in Galbam multa dixit,

    Cic. Brut. 23, 89; id. Sest. 21, 47; id. Par. 4, 1, 29.—
    (β).
    Just then, just at that moment (not ante-Aug.):

    regi, tum maxime captivos ex Illyrico vendenti,

    Liv. 43, 20, 3; 1, 10, 1:

    per totam aciem vulgatum est, castra amissa esse, et tum cummaxime ardere,

    id. 40, 32, 1; so,

    tum cummaxime,

    id. 43, 7, 8:

    corpus enim suum a caupone trucidatum tum maxime plaustro ad portam ferri,

    Val. Max. 1, 7, ext. 10; 2, 10, 2; 3, 2, 2 fin.; Curt. 3, 4, 14; 6, 6, 10; Plin. 2, 63, 63, § 154; Quint. 2, 15, 30; 2, 61, 31; Suet. Caes. 65; id. Calig. 53.—So with cum:

    et quod tum maxime Abydum oppugnaret cum rex ab Attalo et Rhodiis ultro se bello lacessitum diceret,

    Liv. 31, 18, 2; Sen. Ira, 1, 15, 2.—
    (γ).
    Strengthening the co-ordinate tum after cum, so especially; v. I. C. 3. e. b (for cum maxime... tum maxime and tum maxime... cum plurimum, v. II. A. 3. a. b.).—
    5.
    Tum potissimum = tum maxime, just then (rare):

    C. Caesar... tum potissimum acie commissa impeditos religione hostes vicit,

    Front. Strat. 2, 1, 16.—
    6.
    Etiam tum.
    (α).
    Even then:

    etiam tum vivit cum esse credas mortuam,

    Plaut. Pers. 3, 1, 28:

    totum se Servilio etiam tum tradidit,

    even then, at so late a time, Cic. Sest. 62, 130:

    etiam tum cum verisimile erit,

    id. Rosc. Am. 20, 57.— So with cum, Cic. Verr. 2, 1, 59, § 154; id. Dom. 13, 23; id. Sest. 38, 81.—
    (β).
    Still, as yet (also as one word; cf. etiamtum, and v. the foll. additional passages), Cic. Verr. 2, 4, 19, § 41; id. Fin. 3, 14, 48; id. Rep. 2, 12, 24; id. Arch. 3, 5; id. de Or. 2, 3, 12; id. Brut. 20, 80; id. Off. 2, 14, 47; Caes. B. C. 3, 93; Liv. 5, 40, 10; Val. Max. 9, 6, 3; Tac. A. 3, 72; Suet. Claud. 27 fin.; id. Dom. 22.—

    And with a negation, = nondum: ipsa ego non longos etiam tum scissa capillos,

    not yet long, Ov. H. 8, 79.—
    7.
    Tum etiam.
    (α).
    Followed by si or cum, even if, even when:

    atque equidem filium Tum etiam si nolit, cogam,

    Ter. Ad. 5, 3, 65:

    qui tum etiam cum... circumfusi erant caligine,

    Cic. Tusc. 1, 19, 45.—
    (β).
    Then also, then too, besides:

    tum etiam illud cogitatote, sic vivere Cornelium ut, etc.,

    Cic. Balb. 28, 65; id. N. D. 1, 16, 43; so id. Leg. 1, 13, 35; id. Fin. 2, 16, 53; Col. 12 praef.—
    8.
    Tum quoque.
    (α).
    Also then, then likewise, then as before, then as on another occasion mentioned before: ceu lapidem si Percutiat lapis aut ferrum;

    nam tum quoque lumen Exsilit,

    Lucr. 6, 162:

    tum quoque homini plus tribui quam nescio cui necessitati,

    Cic. Prov. Cons. 11, 28:

    tum quoque multis milibus Latinorum in civitatem acceptis,

    Liv. 1, 33, 5; 2, 52, 2; 21, 22, 4; Caes. B. C. 3, 37; Ov. M. 14, 369.—
    (β).
    Even then, = etiam tum (rare):

    et tamen tum quoque se absentes triumphare credunt,

    Liv. 45, 38, 13; 39, 41, 3; 39, 47, 11; Ov. H. 17 (18), 190.—
    (γ).
    In orat. obliq. (v. I. A. 2.), even now:

    quod si Romani tum quoque aequa aspernarentur,

    Liv. 42, 62, 7. —
    (δ).
    = sic quoque, even under the circumstances, even as it was, etc. (v. sic, V. 3.): ut si effugium patuisset in publicum, impleturae urbem tumultu fuerint. Tum quoque [p. 1912] aliquotiens integro corpore evaserunt, Liv. 24, 26, 13; 40, 16, 6; 43, 4, 1;

    9, 13, 9: tum quoque, amputata dextra, navem sinistra comprehendit,

    Just. 2, 9, 18.—
    9.
    Tum ipsum = eo ipso tempore, at the very time, just then, even then (only in Cic. in four passages; cf.:

    nunc ipsum): tota igitur ratio talium largitionum vitiosa est, temporibus necessaria, et tum ipsum... moderanda est,

    Cic. Off. 2, 17, 60:

    quem quidem cum sua voluntate ex patria Karthaginem revertisset, tum ipsum cum vigiliis et fame cruciaretur, clamat virtus beatiorem fuisse quam Thorium,

    id. Fin. 2, 20, 65 Madv. ad loc.:

    tum ipsum cum immolare velis extorum fieri mutatio potest,

    id. Div. 1, 52, 118:

    ita (oratores), non injuria, quotienscunque dicerent, id quod aliquando posset accidere, ne tum ipsum accideret, timere,

    id. Or. 1, 27, 123.—
    C.
    Tum with co-ordinating particles.
    1.
    Tum autem.
    (α).
    = praeterea, and then, besides (v. I. C. 1.): turpilucricupidum te vocant cives tui;

    tum autem sunt alii qui te volturium vocant,

    Plaut. Trin. 1, 2, 64:

    oves scabrae sunt... Tum autem Surorum nemo exstat qui ibi sex menses vixerit,

    id. ib. 2, 4, 141; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 4, 2, 3; id. Poen. 5, 5, 34; 5, 7, 22; Ter. And. 1, 5, 34; id. Eun. 5, 9, 7; id. Hec. 2, 1, 14; 3, 2, 10:

    tum autem qui non ipso honesto movemur... callidi sumus, non boni,

    Cic. Leg. 1, 14, 41; id. Or. 1, 58, 247; 2, 19, 80.—
    (β).
    = tum... tum:

    visne igitur inter hos populos inambulantes, tum autem residentes quaeramus eisdem de rebus?

    Cic. Leg. 1, 5, 15.—
    (γ).
    = eo tempore, with autem as connective:

    tum illic autem Lemnius... uxorem duxit, etc.,

    Plaut. Cist. 1, 3, 25:

    tum autem ex omnibus montibus nives proluit,

    Caes. B. C. 1, 48.—
    (δ).
    But in this instance:

    uxori emunda ancilla'st: tum autem pluscula Supellectile opus est,

    Ter. Phorm. 4, 3, 60; 5, 7, 25 sq.—
    2.
    For tum etiam, v. B. 7. b.—
    3.
    Tum praeterea:

    nam tui similis est probe. Tum praeterea talem, nisi tu, nulla pareret filium,

    Ter. Heaut. 5, 3, 20; so id. Ad. 3, 2, 47; id. Phorm. 3, 2, 33; Cic. Verr. 1, 18, 56 (v. I. C. 3. e. l).—
    4.
    Tum porro:

    tum porro venti magnam quoque tollere partem Umoris possunt,

    Lucr. 6, 623; 4, 829 (827).—
    D.
    Quid tum?
    1.
    In dialogue, what then? what next? what further? novi ego hos pugnos meos. Ca. Quid tum? Th. Quid tum? Rogitas? Hisce ego, si tu me inritaveris, placidum te hodie reddam, Plaut. Curc. 5, 3, 49; so id. As. 2, 2, 83; Ter. Eun. 2, 2, 47; 3, 5, 66; id. Phorm. 3, 3, 8.—And strengthened:

    quid tum postea?

    Plaut. Trin. 3, 3, 41; id. As. 2, 2, 68; 2, 2, 79; Ter. Eun. 2, 3, 78; 4, 2, 9; 4, 7, 23; id. Ad. 4, 5, 15; id. Hec. 4, 1, 36: videsne abundare me otio? A. Quid tum? Cic. Tusc. 2, 11, 26.—
    2.
    In imitation of a dialogue:

    at mulctantur bonis exsules. Quid tum? Parumne multa de toleranda paupertate dicuntur?

    Cic. Tusc. 5, 37, 107; so id. Quint. 22, 72; 27, 84; id. Verr. 2, 4, 59, § 132; id. Dom. 47, 123; id. Dejot. 7, 22; id. Phil. 1, 10, 26; Hor. S. 2, 3, 230.—
    3.
    As emphatic co-ordinative in quoting the different items of a document, law, etc.: quive in senatu sententiam dixit, dixerit. Quid tum? Qui eorum coiit, coierit, etc., what next? i. e. and then, listen! Cic. Clu. 54, 148; so id. Agr. 1, 5, 16; 3, 3, 11; id. Mur. 12, 26; id. Fl. 23, 55.—
    E.
    Tum temporis = eo tempore (post class. and rare; cf.:

    tunc temporis): postera die civitas principem suum, ac tum temporis consulem in foro expectabat,

    Just. 31, 2, 6.

    Lewis & Short latin dictionary > tum

  • 17 censeo

    1.
    cēnseo (on the long e, v. Corss. Ausspr. 1, p. 257 sq.), ui, censum (late Lat. censitum, Cod. Just. 11, 47 tit.; 11, 49 tit.; 11, 47, 4 al.; but not in Monum. Ancyr.; cf. Neue, Formenl. 2, 557), 2, v. a. [etym. dub.; often referred to root cas-, whence carmen, camoenus; but prob. from centum, orig. centere, to hundred or number the people; cf. Fischer, Gram. 1, p. 373].
    I.
    To tax, assess, rate, estimate.
    A.
    In reference to the census (v. census).
    1.
    Of the censor (v. censor).
    (α).
    Rarely act. with acc. of the persons or objects assessed or rated; but usu. pass., with subj. -nom.:

    censores populi aevitates, suboles, familias, pecuniasque censento,

    Cic. Leg. 3, 3, 7:

    census quom sum, juratori recte rationem dedi,

    Plaut. Trin. 4, 2, 30:

    censor ad quojus censionem, id est arbitrium, populus censeretur,

    Varr. L. L. 5, § 81 Mull.:

    census... indicat eum qui sit census se jam tum gessisse pro cive,

    Cic. Arch. 5, 11: absentis censere jubere, P. Scipio ap. Gell. 5, 19, 16: ne absens censeare. Cic. Att. 1, 18, 8:

    sub lustrum censeri,

    id. ib.:

    milia octoginta eo lustro civium censa dicuntur,

    Liv. 1, 44, 2:

    censa civium capita centum septendecim milia trecenta undeviginti,

    id. 3, 24, 10; id. Epit. lib. 11; 13; 14:

    censebantur ejus aetatis lustris ducena quinquagena milia capitum,

    id. 9, 19, 2:

    cum capitum liberorum censa essent CLII. milia,

    Plin. 33, 1, 5, § 16: quid se vivere, quid in parte civium censeri, si... id obtinere universi non possint? Liv 7, 18, 5.—
    (β).
    With the amount at which the property was rated, in the acc.: or abl.:

    praesertim census equestrem Summam nummorum,

    being assessed with the estate necessary to a Roman knight, Hor. A. P. 383:

    primae classis homines quicentum et viginti quinque milia aeris ampliusve censi erant... Ceterarumque omnium classium qui minore summa aeris censebantur,

    Gell. 7 (6), 13, 1 sq.—Hence, capite censi, those who were assessed ac cording to their ability to labor: qui nullo [p. 312] aut perquam parvo aere censebantur capite censi vocabantur. Extremus autem census capite censorum aeris fuit trecentis septuaginta quinque, Jul. Paul. ap. Gell. 16, 10, 10; Sall. J. 86, 2; Gell. 16, 10, 11; 16, 10, 14; Val. Max. 2, 3, 1; 7, 6, 1;

    and in the finite verb: omnia illius (i. e. sapientis) esse dicimus, cum... capite censebitur,

    Sen. Ben. 7, 8, 1. —
    (γ).
    Absol. in gerund.: censendi, censendo, ad censendum = census agendi, censui agendo, etc.: haec frequentia quae convenit ludorum censendique causa (i.e. census agendi causa, for the sake of the census), Cic. Verr. 1, 18, 54:

    mentio inlata apud senatum est, rem operosam... suo proprio magistratu egere... cui arbitrium formulae censendi subiceretur,

    the scheme for taking the census, Liv. 4, 8, 4:

    quia is censendo finis factus est,

    id. 1, 44, 2:

    civis Romanos ad censendum ex provinciis in Italiam revocarunt,

    Vell. 2, 15:

    aetatem in censendo significare necesse est... aetas autem spectatur censendi tempore,

    Dig. 50, 15, 3.—
    (δ).
    Censum censere = censum agere, only in the gerundial dat.:

    illud quaero, sintne illa praedia censui censendo, habeant jus civile,

    are they subject to the census, Cic. Fl. 32, 80: censores... edixerunt, legem censui censendo dicturos esse ut, etc., that he would add a rule for the taking of the census, according to which, etc., Liv. 43, 14, 5: censui censendo agri proprie appellantur qui et emi et venire jure civili possunt, Paul. ex Fest. p. 58, 5 Mull.—
    2.
    Of the assessment of the provinces under provincial officers (censores, and, under the later emperors, censitores).
    (α).
    Pass., with the territory as subject-nom.: quinto quoque anno Sicilia tota censetur;

    erat censa praetore Paeducaeo... quintus annus cum in te praetorem incidisset, censa denuo est,

    Cic. Verr. 2, 2, 56, § 139:

    omne territorium censeatur quoties, etc.,

    Cod. Just. 11, 58 (57), 4.—
    (β).
    The persons assessed as subject:

    ubi (coloni) censiti atque educati natique sunt,

    Cod. Just. 11, 48 (47), 6:

    quos in locis eisdem censitos esse constabit,

    ib. 11, 48 (47), 4.—With part. as attribute:

    rusticos censitosque servos vendi,

    Cod. Just. 11, 48 (47), 7.—
    (γ).
    To determine by the census:

    cum antea per singulos viros, per binas vero mulieres capitis norma sit censa,

    Cod. Just. 11, 48 (47), 10:

    nisi forte privilegio aliquo materna origo censeatur,

    Dig. 50, 1, 1, § 2.—
    (δ).
    Act. with acc.:

    vos terras vestras levari censitione vultis, ego vero etiam aerem vestrum censere vellem,

    Spart. Pescen. Nig. 7.—
    3.
    Of the person assessed, to value, make a statement of one ' s property in the census.
    (α).
    Act. with acc.:

    in qua tribu ista praedia censuisti?

    Cic. Fl. 32, 80.—
    (β).
    Censeri, as dep. with acc.:

    census es praeterea numeratae pecuniae CXXX. Census es mancipia Amyntae... Cum te audisset servos suos esse censum, constabat inter omnes, si aliena censendo Decianus sua facere posset, etc.,

    Cic. Fl. 32, 80; cf. Ov. P. 1, 2, 140; v. B. 2. c.—
    4.
    Hence, subst.: cēnsum, i, n.: quorum luxuries fortunata censa peperit, i.e. high estimates of property in the census, Cic. ap. Non. 202, 23 (Fragm. vol. xi. p. 134 B. and K.).
    B.
    Transf., of things and persons in gen., to value, estimate, rate.
    1.
    By a figure directly referring to the Roman census: aequo mendicus atque ille opulentissimus Censetur censu ad Acheruntem mortuus, will be rated by an equal census, i.e. in the same class, without considering their property, Plaut. Trin. 2, 4, 93: vos qui potestis ope vostra censerier, referring to a part of the audience, you, who may be rated according to your intelligence, analog. to capite censi (v. I. A. 1. b), id. Capt. prol. 15:

    nam argumentum hoc hic censebitur,

    will be rated, its census-class will be determined here, id. Poen. prol. 56: id in quoque optimum esse debet cui nascitur, quo censetur, according to which he is rated, i.e. his worth is determined, Sen. Ep. 76, 8.—And with two acc.: quintus Phosphorus, Junonia, immo Veneris stella censetur, is ranked as the fifth, App. de Mundo, p. 710.—
    2.
    With direct reference to the census.
    a.
    = aestimo, to estimate, weigh, value, appreciate.
    (α).
    With gen. of price:

    dic ergo quanti censes?

    Plaut. Rud. 4, 8, 8.—
    (β).
    In the pass.: si censenda nobis atque aestimanda res sit, utrum tandem pluris aestimemus pecuniam Pyrrhi? etc., if we have to weigh and estimate a thing, etc., Cic. Par. 6, 2, 48:

    anule... In quo censendum nil nisi dantis amor,

    Ov. Am. 2, 15, 2:

    interim autem facta sola censenda dicit atque in judicium vocanda,

    Gell. 7 (6), 3, 47.—
    b.
    = honorari, celebrari, with de aliquo, = for the sake of somebody (in Ovid):

    pro quibus ut maneat, de quo censeris, amicus, Comprecor, etc.,

    the friend for the sake of whom you are celebrated, who is the cause of your renown, Ov. P. 2, 5, 73:

    hoc domui debes de qua censeris,

    id. ib. 3, 1, 75.—
    c.
    Censeri, dep., = to distinguish, with acc. only once or twice in Ovid (v. I. A. 3. b):

    hanc semper... Est inter comites Marcia censa suas,

    has always distinguished her, Ov. P. 1, 2, 140.—
    d.
    Censeri aliqua re.
    (α).
    = to be appreciated, distinguished, celebrated for some quality, as if the quality were a standard determining the census, analog. to capite censeri (v. I. A. 1. b), very freq. in post-class. writings:

    Democritus cum divitiis censeri posset,

    when he might have been celebrated for his wealth, Val. Max. 8, 7, ext. 4:

    Aristides quo totius Graeciae justitia censetur (quo = cujus justitia),

    id. 5, 3, ext. 3 med.: te custode matronalis stola censetur ( = tua, i.e. pudicitiae, custodia), the stola, etc., is appreciated for thy custody, id. 6, 1 prooem.:

    una adhuc victoria Carius Metius censebatur,

    Tac. Agr. 45:

    ut ipsi quoque qui egerunt non aliis magis orationibus censeantur,

    id. Dial. 39 fin.: non vitibus tantum censeri Chium, sed et operibus Anthermi filiorum, is celebrated not only for its grapes, but, etc., Plin. 36, 5, 2, § 12:

    et Galliae censentur hoc reditu,

    id. 19, 1, 2, § 7:

    quisquis paulo vetustior miles, hic te commilitone censetur,

    is distinguished for the fact that you were his fellow-soldier, Plin. Pan. 15 fin.:

    multiplici variaque doctrina censebatur,

    Suet. Gram. 10:

    felix quae tali censetur munere tellus,

    Mart. 9, 16, 5: censetur Apona Livio suo tellus, = for the fact that Livy was born there, id. 1, 61, 3:

    hi duo longaevo censentur Nestore fundi,

    for the fact that Nestor used them, id. 8, 6, 9:

    nec laude virorum censeri contenta fuit (Iberia),

    Claud. Laud. Seren. 67:

    libri mei non alia laude carius censentur, quam quod judicio vestro comprobantur,

    App. Flor. 4, 18, 3.—Hence,
    (β).
    = to be known by something (Appuleian):

    hoc nomine censebatur jam meus dominus,

    App. M. 8, p. 171:

    nomen quo tu censeris aiebat,

    id. ib. 5, p. 106: pro studio bibendi quo solo censetur, either known by, or distinguished for, id. Mag. p. 499:

    globorum caelestium supremum esse eum qui inerrabili meatu censetur,

    which is known by its unerring course, id. Phil. Nat. 1, p. 582.— And,
    (γ).
    As gram. t. t., to be marked by some peculiarity, according to which a word is classified: neque de armis et moeniis infitias eo quin figura multitudinis perpetua censeantur, that they are marked by the form of constant plurality, i. e. that they are pluralia tantum, Gell. 19, 8, 5; 10, 20, 8; 19, 13, 3.
    II.
    Of transactions in and by the Senate, to judge (in the meanings II. and III. the passive voice is not in class. use, while in I. the passive voice is by far the most freq.).
    A.
    To be of opinion, to propose, to vote, to move, referring to the votes of the senators when asked for their opinions (sententiam dicere).
    1.
    With a (passive) inf.-clause, denoting what should be decreed by the Senate (esse usu. omitted): rex his ferme verbis patres consulebat... Dic, inquit ei, quid censes? tum ille Puro pioque duello quaerendas (res) censeo, I am of the opinion ( I move, propose) that satisfaction should be sought, etc., ancient formula ap. Liv. 1, 32, 11 sq.:

    primum igitur acta Caesaris servanda censeo,

    Cic. Phil. 1, 7, 16:

    hoc autem tempore ita censeo decernendum,

    id. ib. 5, 17, 45; 5, 6, 16; 5, 12, 31; 5, 12, 34; 5, 13, 36; 5, 14, 38; 5, 19, 53; 6, 1, 2; 9, 6, 14; 11, 15, 40; 12, 7, 17; 14, 1, 1; 14, 13, 35; cf.

    Regulus's advice in the Senate, being represented as a vote: captivos in senatu reddendos non censuit,

    Cic. Off. 1, 13, 39; 3, 31, 111:

    quare ita ego censeo... de confessis more majorum supplicium sumendum,

    Sall. C. 52, 36; 51, 8; 52, 14:

    Appius imperio consulari rem agendam censebat,

    Liv. 2, 23, 15:

    ut multi (senatores) delendam urbem censerent,

    id. 9, 26, 3; 2, 29, 7; 3, 40, 13; 10, 12, 1; 34, 4, 20; 38, 54, 6: cum ejus diei senatus consulta aureis litteris figenda in curia censuisset, Tac. A. 3, 57:

    ut nonnulli dedendum eum hostibus censuerint,

    Suet. Caes. 24; so id. ib. 14; id. Aug. 100; id. Tib. 4; id. Calig. 60; id. Claud. 26; id. Ner. 2; id. Vesp. 2. Of the emperor's vote in the Senate:

    commutandam censuit vocem, et pro peregrina nostratem requirendam,

    Suet. Tib. 71; so id. ib. 34; id. Aug. 55.—And with the copula expressed (very rare):

    qui censet eos... morte esse multandos,

    Cic. Cat. 4, 4, 7.—Sometimes referring to sententia as subject:

    sententia quae censebat reddenda bona (inst. of eorum qui censebant),

    Liv. 2, 4, 3.—Sometimes with oportere for the gerundial predic. inf.:

    quibusdam censentibus (eum) Romulum appellari oportere,

    Suet. Aug. 7.—With pres. inf., inst. of a gerundial:

    hac corona civica L. Gellius in senatu Ciceronem consulem donari a re publica censuit,

    Gell. 5, 6, 15 (cf. II. B. 1. b.).—If the opinion of the senator does not refer to the chief question, but to incidental points, the predic. inf. may have any form:

    eas leges quas M. Antonius tulisse dicitur omnes censeo per vim et contra auspicia latas, eisque legibus populum non teneri,

    Cic. Phil. 5, 4, 10:

    cum magna pars senatus... cum tyrannis bellum gerendum fuisse censerent... et urbem recipi, non capi, etc.,

    Liv. 26, 32, 2.—
    2.
    With ut, and negatively, ut ne or ne, generally when the clause has an active predicate, but also with passives instead of the gerundial inf.-clause:

    de ea re ita censeo uti consules designati dent operam uti senatus Kal. Jan. tuto haberi possit,

    Cic. Phil. 3, 15, 37:

    censeo ut iis qui in exercitu Antonii sunt, ne sit ea res fraudi, si, etc.,

    id. ib. 5, 12, 34:

    censebant omnes fere (senatores) ut in Italia supplementum meis et Bibuli legionibus scriberetur,

    id. Fam. 3, 3, 1:

    Cn. Pompeius (in senatu) dixit, sese... censere ut ad senatus auctoritatem populi quoque Romani beneficium erga me adjungeretur,

    id. Sest. 34, 74:

    quas ob res ita censeo: eorum qui cum M. Antonio sunt, etc.... iis fraudi ne sit quod cum M. Antonio fuerint,

    id. Phil. 8, 11, 33:

    Calidius, qui censebat ut Pompeius in suas provincias proficisceretur,

    Caes. B. C. 1, 2:

    censuerunt quidam (senatores) ut Pannonicus, alii ut Invictus cognominaretur,

    Suet. Tib. 17:

    iterum censente ut Trebianis... concederetur (of the emperor's vote in the Senate),

    id. ib. 31.—And an inf.-clause, with neu or ut:

    sed ita censeo: publicandas eorum pecunias, etc.: neu quis postea de his ad senatum referat, etc.,

    Sall. C. 51, 43:

    qui partem bonorum publicandam, pars ut liberis relinqueretur, censuerat,

    Tac. A. 4, 20.—
    3.
    With a subj.-clause, without ut (rare in this connection;

    v. III. C. 3.): K. Fabius censuit... occuparent patres ipsi suum munus facere, captivum agrum plebi quam maxime aequaliter darent,

    Liv. 2, 48, 2.— And ironically with regard to incidental points: vereamini censeo ne... nimis aliquid severe statuisse videamini, I propose you should be afraid of having decreed too severe a punishment = of course, you will not be afraid, etc., Cic. Cat. 4, 6, 13: misereamini censeo—deliquere homines adulescentuli per ambitionem—atque etiam armatos dimittatis, I propose that you pity them, etc., or I advise you to be merciful, Sall. C. 52, 26.—
    4.
    Ellipt., with a gerundial clause understood:

    dic quid censes (i. e. decernendum),

    Liv. 1, 32, 11: quod ego mea sententia censebam (i.e. decernendum), Cato ap. Cic. Fam. 15, 5, 2:

    senati decretum fit, sicut ille censuerat,

    Sall. C. 53, 1:

    quas ob res ita censeo... senatui placere, etc. ( = ita decernendum censeo, etc.),

    Cic. Phil. 9, 7, 15, § 17 sq.; 10, 11, 25 sq.; 11, 12, 29 sq.; 14, 14, 36 sq.—
    5.
    = sententiam dicere, to tell, to express one ' s opinion in the Senate (post-class.).
    (α).
    Absol.: Priscus Helvidius.. contra studium ejus (sc. Vitellii) censuerat, had voted, or had expressed an opinion against his wishes, Tac. H. 2, 91:

    cum parum sit, in senatu breviter censere, nisi, etc.,

    id. Dial. 36 fin.:

    sententias... prout libuisset perrogabat... ac si censendum magis quam adsentiendum esset,

    Suet. Aug. 35:

    igitur Cn. Piso, quo, inquit, loco censebis, Caesar? si primus, etc.,

    Tac. A. 1, 74.—
    (β).
    With adjectives in the neuter, substantively used: nec quoquam reperto (in senatu) qui... referre aut censere aliquid auderet, who dared to express an opinion on any [p. 313] thing, Suet. Caes. 20:

    per dissensionem diversa censentium,

    of the senators who expressed different opinions, id. Claud. 10.—
    (γ).
    With interrog. or rel.-clause:

    deinde ageret senatorem et censeret quid corrigi aut mutari vellet,

    Tac. A. 16, 28:

    cum censeat aliquis (in senatu) quod ex parte mihi placeat,

    Sen. Ep. 21, 9.
    B.
    Of the decrees or resolutions of the Senate, = decernere, placere, to resolve, decree.
    1.
    With inf.-clause.
    a.
    With gerund, without copula (v. II. A. 1.):

    eum, cujus supplicio senatus sollennes religiones expiandas saepe censuit,

    Cic. Mil. 27, 73:

    eos senatus non censuit redimendos,

    id. Off. 3, 32, 114; so id. N. D. 2, 4, 10; id. Verr. 2, 3, 6, § 15:

    senatus Caelium ab republica removendum censuit,

    Caes. B. C. 3, 21:

    senatus censuit frequens coloniam Labicos deducendam,

    Liv. 4, 47, 6; 5, 24, 4:

    cum bello persequendos Tusculanos patres censuissent,

    id. 6, 25, 5; 3, 42, 6; 3, 49, 8; 7, 19, 7 et saep.—
    b.
    With pres. inf. pass. or act., with the force of a gerundial:

    de bonis regiis quae reddi antea censuerant ( = reddenda),

    Liv. 2, 5, 1:

    munera mitti legatis ex binis milibus aeris censuerunt (i.e. patres),

    id. 43, 5, 8; so id. 45, 44, 15 (v. 2. b.):

    eundem jus dicere Romae... patres censuerant,

    id. 45, 12, 13:

    cum senatus unum consulem, nominatimque Gnaeum Pompeium fieri censuisset,

    Suet. Caes. 26.—With both act. and pass. inf.:

    censuere patres, duas provincias Hispaniam rursus fieri... et Macedoniam Illyricumque eosdem... obtinere,

    Liv. 45, 16, 1.—With both pres. pass. and gerund. inff.:

    haec ita movere senatum, ut non expectanda comitia consuli censerent, sed dictatorem... dici,

    Liv. 27, 5, 14.—

    And with velle: senatus verbis nuntient, velle et censere eos ab armis discedere, etc.,

    Sall. J. 21, 4.—
    2.
    With ut or ne.
    a.
    In the words of the Senate, according to formula: quod L. Opimius verba fecit de re publica, de ea re ita censuerunt uti L. Opimius consul rem publicam defenderet, etc., ancient S. C. ap. Cic. Phil. 8, 4, 14: quod, etc., de ea re ita censuerunt ut M. Pomponius praetor animadverteret curaretque ut si, etc., S. C. ap. Suet. Rhet. 1; Gell. 15, 4, 1.—And with gerundial inf.-clause: quod C. Julius pontifex... de ea re ita censuerunt, uti M. Antonius consul hostiis majoribus... procuraret... Ibus uti procurasset satis habendum censuerunt, S. C. ap. Gell. 4, 6, 2.—
    b.
    As related by the historians, etc.:

    quoniam senatus censuisset, uti quicunque Galliam provinciam obtineret... Aeduos defenderet,

    Caes. B. G. 1, 35:

    patres censuerunt uti consules provincias inter se compararent,

    Liv. 30, 40, 12:

    senatus censuit ut domus ei... publica impensa restitueretur,

    Suet. Claud. 6;

    so with reference to the civil law,

    Dig. 49, 14, 15 quater. —With ne:

    senatum censuisse, ne quis illo anno genitus educaretur,

    Suet. Aug. 94.—And with inf -clause:

    filio regis Nicomedi ex ea summa munera dari censuerunt, et ut victimae... praeberentur,

    Liv. 45, 44, 15.—
    3.
    With a subj.-clause (very rare):

    senatus consulto quo censeretur, darent operam consules, etc.,

    Aur. Vict. Vir. Ill. 73, 10.—
    4.
    With neutr. acc. pron. in place of a clause:

    cum vero id senatus frequens censuisset (sc. faciendum),

    Cic. Pis. 8, 18:

    ite in suffragium, et quae patres censuerunt vos jubete,

    Liv. 31, 7, 14:

    quodcunque vos censueritis,

    id. 34, 7, 15:

    quodpatres censuissent,

    id. 28, 45, 2.—
    5.
    With accusative of a noun, or a noun as passive subject, to decree or vote a thing (postclass.):

    nec tamen repertum nisi ut effigies principum, aras deum, templa et arcus aliaque solita... censuere,

    Tac. A. 3, 57:

    aram Clementiae, aram Amicitiae, effigiesque... censuere,

    id. ib. 4, 74: cum censeretur clipeus auro et magnitudine insignis inter auctores eloquentiae ( to be placed among, etc.), id. ib. 2, 83.—
    6.
    With both acc. and dat.
    (α).
    The dat. = against:

    bellum Samnitibus et patres censuerunt et populus jussit,

    Liv. 10, 12, 3.—
    (β).
    The dat. = in behalf of:

    censentur Ostorio triumphi insignia,

    Tac. A. 12, 38.—And with ut:

    sententiis eorum qui supplicationes et... vestem Principi triumphalem, utque ovans urbem iniret, effigiesque ejus... censuere,

    id. ib. 13, 8.
    III.
    Transf.
    A.
    Of the opinions and resolutions of other deliberating bodies, or of their members, to resolve, or to be of opinion.
    1.
    With inf.-clause.
    a.
    Gerundial:

    erant qui censerent de tertia vigilia in castra Cornelia recedendum (council of war),

    Caes. B. C. 2, 30:

    erant sententiae quae conandum omnibus modis castraque Vari oppugnanda censerent,

    id. ib.; so id. ib. 2, 31; id. B. G. 2, 31 fin.; 7, 21; 7, 77:

    pontifices, consules, patres conscripti mihi... pecunia publica aedificandam domum censuerunt,

    Cic. Pis. 22, 52: nunc surgendum censeo, I move we adjourn (in a literary meeting), id. de Or. 2, 90, 367:

    cum... pontifices solvendum religione populum censerent,

    Liv. 5, 23, 9:

    nunc has ruinas relinquendas non censerem (in an assembly of the people),

    id. 5, 53, 3:

    ego ita censeo, legatos extemplo Romam mittendos (in the Carthaginian Senate),

    id. 21, 10, 13:

    ante omnia Philippum et Macedonas in societatem belli... censeo deducendos esse (Hannibal in a council of war),

    id. 36, 7, 3; 5, 36, 8; Curt. 10, 6, 22; 10, 8, 12:

    cum septem judices cognovissent, duo censuerunt, reum exilio multandum, duo alii pecunia, tres reliqui capite puniendum,

    Gell. 9, 15, 7.—And with oportere inst. of a gerundial clause (referring to duty):

    neque sine gravi causa eum locum quem ceperant, dimitti censuerant oportere,

    Caes. B. C. 1, 44.—With opus esse ( = expediency):

    Parmenio furto, non proelio opus esse censebat,

    Curt. 10, 8, 12.—
    b.
    With ordinary pres. inf.
    (α).
    In place of a gerundial:

    Antenor censet belli praecidere = praecidendam causam (in a council of war),

    Hor. Ep. 1, 2, 9.—
    (β).
    Denoting opinion about an existing state:

    Hasdrubal ultimam Hispaniae oram... ignaram adhuc Romanorum esse, eoque Carthaginiensibus satis fidam censebat,

    Liv. 27, 20, 6:

    Parmenio non alium locum proelio aptiorem esse censebat,

    Curt. 3, 7, 8.—
    2.
    With ut or ne:

    censeo ut satis diu te putes requiesse et iter reliquum conficere pergas (in a literary meeting),

    Cic. de Or. 2, 71, 290:

    plerique censebant ut noctu iter facerent (council of war),

    Caes. B. C. 1, 67:

    et nunc magnopere censere, ut unam anum... triginta milibus talentum auri permutet (council of war),

    Curt. 4, 11, 12:

    censeout D. Claudius ex hac die deus fiat (council of the gods),

    Sen. Lud. Mort. Claud. 9, 5: antiquos audio censuisse, ne (praenomina) cui ejusdem gentis patricio inderentur, resolved (family council), Gell. 9, 2, 11 (cf. Liv. 6, 20, 14).—
    3.
    With subj.-clause:

    nunc quoque arcessas censeo omnes navalis terrestrisque copias (Hannibal in council of war),

    Liv. 36, 7, 17: censeo relinquamus nebulonem hunc, eamus hinc protinus Jovi Optimo Maximo gratulatum (assembly of the people), Scipio Afric. ap. Gell. 4, 18, 3.—
    4.
    With acc. neutr. of a pron. or adj. substantively used:

    ego pro sententia mea hoc censeo: quandoquidem, etc.,

    Sen. Lud. Mort. Claud. 11, 4:

    nec dubitavere quin vera censeret,

    that his opinion was correct, Curt. 10, 6, 18.—
    5.
    Ellipt.:

    sententiis quarum pars deditionem, pars eruptionem censebat (i.e. faciendam),

    Caes. B. G. 7, 77 init.:

    ita uti censuerant Italici deditionem facit,

    Sall. J. 26, 2; so Caes. B. G. 7, 75.
    B.
    Of the orders of persons in authority (cf. II. B.).
    1.
    Of commanders, etc., by courtesy, inst. of velle, imperare, or a direct imperative sentence.
    (α).
    With gerundial inf. - clause: non tam imperavi quam censui sumptus legatis quam maxime ad legem Corneliam decernendos, I said, not strictly as an order, but as an opinion that, etc. (Cicero as proconsul), Cic. Fam. 3, 10, 6.—
    (β).
    With subj.-clause: arma quae ad me missuri eratis, iis censeo armetis milites quos vobiscum habetis, you had better, etc., Pomp. ap. Cic. Att. 8, 12, A, 4. —
    2.
    Of an order by the people (rare;

    gen. populus jubet): ita id (foedus) ratum fore si populus censuisset (i. e. confirmandum esse),

    Liv. 21, 19, 3.—
    3.
    Of the later emperors, in their ordinances (censemus = placet nobis, sancimus, imperamus, from the custom of the earlier emperors, who conveyed their commands in the form of an opinion in the senate; v. II. A. 1.).—With inf.clause, ut, ne, and subj.-clause:

    sex mensium spatium censemus debere servari,

    Cod. Just. 11, 48 (47), 7:

    censemus ut, etc.,

    ib. 12, 37 (38), 13:

    censemus ne, etc.,

    ib. 12, 44 (45), 1: censemus vindicet, remaneat, ib. 11, 48 (47), 23:

    in commune jubes si quid censesve tenendum, Primus jussa subi,

    Claud. IV. Cons. Hon. 296.
    C.
    Of advice, given by one person to another (further development of III. A.).
    1.
    Ante-class. formula: faciundum censeo = I advise, with ut-clause, with quid, sic, etc.: censeo faciundum ut quadringentos aliquos milites ad verrucam illam ire jubeas, etc., I advise you to order, etc., Cato ap. Gell. 3, 7, 6:

    ego Tiresiam... consulam, Quid faciundum censeat,

    consult Tiresias as to what he advises, for his advice, Plaut. Am. 5, 1, 80:

    consulam hanc rem amicos quid faciundum censeant,

    id. Men. 4, 3, 26; id. Most. 3, 1, 23:

    sic faciundum censeo: Da isti cistellam, etc.,

    id. Cist. 4, 2, 104:

    ego sic faciundum censeo: me honestiu'st Quam te, etc.,

    id. As. 4, 2, 11; id. Ep. 2, 2, 91:

    sane faciundum censeo,

    id. Stich. 4, 2, 38.—
    2.
    With ordinary gerundial inf.-clauses:

    narrandum ego istuc militi censebo,

    I advise you to let the soldier know that, Plaut. Mil. 2, 4, 42:

    exorando sumendam operam censeo,

    id. Stich. 1, 2, 22:

    quid nunc consili captandum censes?

    id. As. 2, 2, 91; id. Mil. 5, 25; id. Most. 1, 3, 115:

    idem tibi censeo faciendum,

    Cic. Off. 10, 1, 3:

    quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magno opere censeo,

    id. Fin. 4, 28, 79; id. Fam. 12, 28, 2.—Sometimes by aequum censere with an inf.-clause (in the comic poets):

    amicos consulam quo me modo Suspendere aequom censeant potissumum,

    Plaut. Poen. 3, 5, 50: qui homo cum animo... depugnat suo, Utrum ita se esse mavelit ut eum animus aequom censeat, An ita potius ut parentes... velint i. e. as his mind prompts him, id. Trin. 2, 2, 29; cf. E. 1. b. 8.—
    3.
    With a subj.clause (so esp. with censeo in 1 st pers.): censen' hominem interrogem? do you advise me to ask the man? etc., Plaut. Poen. 3, 4, 20:

    tu, si videbitur, ita censeo facias ut... supersedeas hoc labore itineris (cf.: faciundum censeo ut, 1. supra),

    Cic. Fam. 4, 2, 4:

    immo plane, inquam, Brute, legas (Gracchum) censeo,

    id. Brut. 33, 125:

    tu, si forte quid erit molestiae te ad Crassum et Calidium conferas censeo,

    id. Q. Fr. 1, 3, 7:

    tu, censeo, tamen adhibeas Vettium,

    id. Att. 2, 4, 7:

    quae disputari de amicitia possunt, ab iis censeo petatis qui ista profitentur,

    id. Lael. 5, 17: tu, censeo, Luceriam venias: nusquam eris tutius, Pomp. ap. Cic. Att. 8, 1, 1; 8, 11, A:

    censeo Via Appia iter facias, et celeriter Brundusium venias,

    id. ib. 8, 11, C: ad Caesarem mittas censeo, et ab eo hoc petas, Anton. ib. 10, 10, 2: sed hos tamen numeros censeo videas hodou parergon, Gell. 17, 20, 5:

    quam scit uterque, libens censebo exerceat artem,

    Hor. Ep. 1, 14, 44 (cf. Liv. 36, 7, 17, and Gell. 4, 18, 3, quoted III. A. 3.).—Of an advice given to an adversary, with irony:

    cetera si qua putes te occultius facere posse... magnopere censeo desistas,

    I strongly advise you to give up that idea, Cic. Verr. 2, 5, 68, § 174:

    sed tu, Acci, consideres censeo diligenter, utrum censorum judicium grave esse velis an Egnatii,

    id. Clu. 48, 135:

    postulant ut excipiantur haec inexplicabilia. Tribunum censeant: aliquem adeant: a me... numquam impetrabunt,

    id. Ac. 2, 30, 97:

    ibi quaeratis socios censeo, ubi Saguntina clades ignota est,

    Liv. 21, 19, 10:

    solvas censeo, Sexte, creditori,

    Mart. 2, 13, 2.—And in jest:

    Treviros vites censeo, audio capitalis esse,

    Cic. Fam. 7, 13, 2:

    hi Plebei fuerunt, quos contemnas censeo... qua re ad patres censeo revertare,

    id. ib. 9, 21, 3:

    vites censeo porticum Philippi: si te viderit Hercules, peristi,

    Mart. 5, 49, 13; so id. ib. 11, 99, 8; 12, 61, 7.—For ironical senatorial advice, by which the contrary is meant, v. Cic. Cat. 4, 6, 13; Sall. C. 52, 26, quoted II. A. 3.—
    4.
    With an ut-clause (with monere;

    very rare): illud tamen vel tu me monuisse vel censuisse puta... ut tu quoque animum inducas, etc.,

    Cic. Fam. 4, 8, 2.—
    5.
    With a clause understood: quo me vortam nescio: Pa. Si deos salutas, dextrovorsum censeo (i.e. id facias or faciundum censeo), Plaut. Curc. 1, 1, 70: quo redeam? Pe. Equidem ad phrygionem censeo (i. e. redeas), id. Men. 4, 2, 53:

    quid nunc censes, Chrysale? (i. e. faciundum),

    id. Bacch. 4, 8, 112:

    ita faciam ut frater censuit,

    Ter. Phorm. 5, 2, 11:

    tibi igitur hoc censeo (i. e. faciendum): latendum tantisper ibidem, etc.,

    Cic. Fam. 9, 2, 4: tu [p. 314] potes Kalendis spectare gladiatores, et ita censeo, id. ib. 16, 20:

    quid censes igitur? Ecquidnam est tui consilii ad? etc.,

    id. Att. 9, 12, 4: quid igitur censet (sapientia)? What is wisdom ' s advice? id. Phil. 13, 3, 6:

    scribi quid placeat, quid censeas,

    id. Att. 9, 19,4:

    ibitur igitur, et ita quidem ut censes,

    id. ib. 10, 15, 3:

    disce, docendus adhuc, quae censet amiculus,

    Hor. Ep. 1, 17, 3.
    D.
    Of opinions and views on general questions, to be of opinion, think, believe, hold (cf.: statuo, existimo, puto, aio, dico; freq. in class. prose; very rare in post-class. writers except Gellius; never with ut, ne, or subj.-clause).
    1.
    With inf.-clause:

    Plato mundum esse factum censet a deo sempiternum,

    Cic. Ac. 2, 37, 118:

    Cyrenaici non omni malo aegritudinem effici censent, sed insperato,

    id. Tusc. 3, 13, 28:

    (Hieronymus) censet summum bonum esse sine ulla molestia vivere,

    id. Fin. 2, 5, 16:

    Aristoteles eos qui valetudinis causa furerent, censebat habere aliquid in animis praesagiens,

    id. Div. 1, 38, 81:

    Pythagoras censuit animum esse per naturam rerum omnem intentum et commeantem,

    id. ib. 1, 11, 27; so id. Ac. 1, 11, 40; 2, 42, 131; id. Fin. 1, 6, 20; 3, 15, 49; 3, 19, 64; 3, 21, 70; 4, 7, 17; 5, 7, 17; id. N. D. 1, 2, 3; 1, 2, 4; 1, 12, 29; 1, 13, 35 and 37; 1, 43, 120; 1, 44, 121; 2, 22, 57; 2, 16, 44; id. Sen. 12, 41; id. Leg. 1, 13, 36; id. Tusc. 1, 9, 18; 1, 10, 22; 1, 30, 72; 1, 45, 108; 3, 5, 11; 3, 22, 52; 4, 7, 14; id. Off. 1, 25, 88:

    Plato in civitate communis esse mulieres censuit,

    Gell. 18, 2, 8; 14, 5, 2; 18, 1, 4; 19, 12, 6.—If the opinion refers to what should be observed, oportere or debere is used, or a gerundial predicate with esse (so in Cic., but in Gell. 7, 15, 3, without esse):

    oportere delubra esse in urbibus censeo,

    Cic. Leg. 2, 10, 26:

    M. Varro aeditumum dici oportere censet,

    Gell. 12, 10, 4; 14, 5, 2;

    so with debere,

    id. 17, 5, 5; 13, 8, 4:

    Cyrenaici... virtutem censuerunt ob eam rem esse laudandam,

    Cic. Off. 3, 33, 116:

    (Ennius) non censet lugendam esse mortem quam immortalitas consequatur,

    id. Sen. 20, 73.—
    2.
    An inf.-clause understood:

    (dissensio est), a quibus temporibus scribendi capiatur initium. Ego enim ab ultimis censeo (i. e. exordiendum esse),

    Cic. Leg. 1, 3, 8:

    si, Mimnermus uti censet, sine amore jocisque Nil est jucundum,

    Hor. Ep. 1, 6, 65:

    sic enim censuit,

    Cic. Off. 3, 33, 117.—
    3.
    With neutr. acc. of a pron.: hoc amplius censeo, in addition to the opinions mentioned I hold, etc., Sen. Vit. Beat. 3, 2:

    nullo (medico) idem censente,

    Plin. 29, 1, 5, § 11.—
    4.
    With a rel.-clause:

    Aesopus quae utilia... erant, non severe neque imperiose praecepit et censuit,

    he imparted his teachings and views, Gell. 2, 29, 1.—
    5.
    Absol.:

    non adligo me ad unum aliquem ex Stoicis proceribus. Est et mihi censendi jus,

    the right to impart my opinions, Sen. Vit. Beat. 3, 2.
    E.
    In gen., = arbitror, puto, existimo, judico (cf.: idem enim valet censere et arbitrari, Varr. ap. Non. p. 519, 29: censere nunc significat putare, nunc suadere, nunc decernere, Paul. ex Fest. p. 54, 11 Mull.).
    1.
    To judge, think, believe, suppose (freq. in ante-class. writings; very rare in Cic. except in the particular meanings, a.—ironically—and d.; always with inf.-clause expressed or understood).
    a.
    In gen.:

    atque ego censui abs te posse hoc me impetrare,

    Plaut. Cas. 2, 6, 12 sq.:

    satis jam delusam censeo: rem, ut est, nunc eloquamur,

    id. As. 3, 3, 141:

    nam si honeste censeam te facere posse, suadeam,

    id. Mil. 4, 8, 60:

    neque ego hac noctem longiorem me vidisse censeo,

    id. Am. 1, 1, 126:

    saluti quod tibi esse censeo,

    id. Merc. 1, 35; so id. Am. 4, 3, 2; id. Most. 1, 3, 127; id. Pers. 1, 1, 9; 2, 2, 8; 2, 3, 75 sq.; id. Truc. 2, 2, 60; id. As. 2, 2, 33; id. Aul. 2, 4, 30; 2, 4, 36; id. Cas. 2, 8, 38; Ter. Heaut. 3, 1, 53; id. Phorm. 2, 2, 13: aut domino, cujum id censebis esse, reddes, Cincius, Re Mil. l. iii., de ap. Gell. 16, 4, 2:

    eo namque omnem belli molem inclinaturam censebant (consules),

    Liv. 7, 32, 3:

    nec facturum aequa Samnitium populum censebant, si... oppugnarent,

    id. 7, 31, 7:

    quaeso ut ea quae dicam non a militibus imperatori dicta censeas,

    id. 7, 13, 8:

    at illa purgare se, quod quae utilia esse censebat... suasisset,

    Curt. 8, 3, 7: Alexander, tam memorabili victoria laetus, qua sibi Orientis fines apertos esse censebat, id. 9, 1, 1; so id. 10, 8, 22.—
    b.
    With reference to an erroneous opinion, to imagine, suppose, falsely believe:

    censebam me effugisse a vita marituma Ne navigarem, etc.,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 108:

    omnes eum (sc. Jovem) esse (Amphitruonem) censent servi,

    id. Am. prol. 122, 134:

    jam hic ero, quom illic censebis esse me,

    id. ib. 3, 3, 14:

    ardere censui aedes,

    id. ib. 5, 1, 15:

    ego hunc censebam esse te,

    id. Men. 5, 9, 13; so id. As. 5, 2, 20; id. Aul. 3, 5, 55; id. Bacch. 1, 2, 14; id. Men. 3, 3, 32; 5, 9, 76; id. Merc. 1, 2, 87; id. Poen. 1, 1, 54; 3, 1, 60; 3, 4, 25; id. Rud. 2, 4, 31; 4, 7, 35; id. Stich. 4, 2, 24; id. Truc. 1, 1, 72 et saep.: censuit se regem Porsenam occidere, Cass. Hem. ap. Non. p. 4, 88:

    non ipsa saxa magis sensu omni vacabant quam ille... cui se hic cruciatum censet optare,

    Cic. Tusc. 1, 44, 107.—And ironically:

    nisi forte Diagoram aut Theodorum... censes superstitiosos fuisse,

    Cic. N. D. 1, 42, 117:

    nisi forte etiam illi Semproniano senatus consulto me censes adfuisse, qui ne Romae quidem fui,

    id. Fam. 12, 29, 2:

    neminem me fortiorem esse censebam,

    Curt. 8, 14, 42.—
    c.
    Referring to what should take place.
    (α).
    With gerundial inf.-clause:

    navis praedatoria, Abs qua cavendum nobis sane censeo,

    Plaut. Men. 2, 2, 70:

    soli gerundum censeo morem,

    id. Most. 1, 3, 69:

    neque vendundam censeo Quae libera est,

    Ter. Ad. 2, 1, 39; so id. Eun. 4, 4, 53; 5, 8, 42; id. Hec. 4, 4, 94; id. Phorm. 2, 4, 17:

    ceterum ei qui consilium adferret opem quoque in eam rem adferendam censebant esse,

    Liv. 25, 11, 14.—
    (β).
    With oportere, debere, or an ordinary inf.-clause:

    solam illi me soli censeo esse oportere obedientem,

    Plaut. Most. 1, 3, 47:

    quibus declaraveram, quo te animo censerem esse oportere, et quid tibi faciendum arbitrarer,

    Cic. Fam. 4, 9, 1:

    rursus interrogatus quid ipse victorem statuere debere censeret,

    Curt. 8, 14, 43: impudens postulatio visa est, censere... ipsos id (bellum) advertere in se, agrosque suos pro alienis populandos obicere, to entertain the idea that they should direct that war against themselves and their own lands, etc., Liv. 21, 20, 4:

    munere eum fungi prioris censet amici = eum fungi oportere,

    Hor. Ep. 1, 9, 5:

    quae nos quoque sustinere censebat,

    App. M. 11, p. 253.—
    (γ).
    By aequum censere with ordinary inf.clause, expressed or understood, either = it is fair ( right) to do something, or something ought or should be done (so very freq. in the comic poets and Livy; rare in other writers): non ego istunc me potius quam te metuere aequom censeo, I do not think it right to fear him, etc., Plaut. Capt. 2, 2, 51: quid me aequom censes pro illa tibi dare? What do you think I should give as a fair price? etc., id. As. 1, 3, 76: meum animum tibi servitutem servire aequom censui, I thought it my duty that my mind should, etc., id. Trin. 2, 2, 27: ecquis est tandem qui vestrorum... aequom censeat poenas dare ob eam rem quod arguatur male facere voluisse? Cato ap. Gell. 6 (7), 3, 36:

    quis aequum censeret... receptos in fidem non defendi?

    Liv. 21, 19, 5; so id. 24, 37, 7; 5, 3, 8; 22, 32, 6.—And without emphasis upon the idea of fairness or right:

    si sunt ita ut ego aequom censeo,

    as I think they ought to be, Plaut. Stich. 1, 2, 55; so id. Trin. 3, 2, 87; 2, 3, 1; id. Merc. 3, 3, 8; id. Aul. 4, 1, 11; id. Ep. 4, 1, 29; id. Stich. 2, 2, 20; 4, 1, 42:

    qui aequom esse censeant, nos jam a pueris ilico nasci senes,

    who believe that we should be born as old men right from childhood, Ter. Heaut. 2, 1, 2; so id. ib. 5, 5, 11; id. Ad. 4, 3, 10:

    qui aequom censeant rem perniciosam utili praeponi,

    Auct. Her. 2, 14, 22: (tribuni) intercedebant;

    senatum quaerere de pecunia non relata in publicum... aequum censebant,

    Liv. 38, 54, 5:

    cives civibus parcere aequum censebat,

    Nep. Thras. 2, 6.—
    d.
    Very freq., esp. in Cic., when a question, rhetorical or real, is addressed to a second person, often referring to erroneous opinions:

    an fores censebas nobis publicitus praeberier?

    Plaut. Am. 4, 2, 7:

    clanculum istaec te flagitia facere censebas potesse?

    id. Men. 4, 2, 47:

    hicine nos habitare censes?

    id. Trin. 4, 3, 72:

    omnes cinaedos esse censes, tu quia es?

    id. Men. 3, 2, 48; so id. As. 2, 4, 78; 5, 2, 37; id. Bacch. 4, 6, 41; 5, 2. 82; id. Capt. 4, 2, 66; 4, 2, 74; 5, 2, 16; id. Cas. 2, 6, 29; id. Men. 5, 5, 25: continuo dari Tibi verba censes? Ter. And. 3, 2, 25; so id. ib. 3, 3, 13; 4, 4, 55; id. Heaut. 4, 3, 38; id. Hec. 4, 1, 32; 4, 4, 53; id. Phorm. 5, 6, 35:

    adeone me delirare censes ut ista esse credam?

    Cic. Tusc. 1, 6, 10:

    nam cum in Graeco sermone haec... non videbantur, quid censes in Latino fore?

    id. Fin. 3, 4, 15:

    quid igitur censes? Apim illum nonne deum videri Aegyptiis?

    id. N. D. 1, 29, 82:

    quis haec neget esse utilia? quem censes?

    id. Off. 3, 26, 99:

    an censes me tantos labores... suscepturum fuisse, si, etc.,

    id. Sen. 23, 82:

    an vos Hirtium pacem velle censetis?

    id. Phil. 12, 4, 9; so id. Brut. 50, 186; 85, 294; id. Tusc. 1, 5, 10 fin.; 2, 4, 11; 3, 13, 27; id. Fin. 1, 10, 34; id. N. D. 1, 8, 20; 1, 28, 78; 1, 44, 122; id. Leg. 2, 10, 23; id. Div. in Caecil. 16, 54; id. Phil. 1, 6, 13; 4, 3, 7; 7, 4, 14; 11, 1, 3; 11, 5, 10; 12, 3, 7; 12, 6, 13; 12, 8, 21; 12, 9, 22; 13, 2, 4; 14, 4, 10; id. Att. 10, 11, 4:

    quid censes munera terrae?... quo spectanda modo, quo sensu credis et ore?

    Hor. Ep. 1, 6, 5 sqq.; so id. ib. 2, 2, 65; Lucr. 1, 973 (with obj.inf.).—With conditional period inst. of an inf.-clause:

    num censes faceret, filium nisi sciret eadem haec velle,

    Ter. And. 3, 3, 46.—

    Sometimes censemus? is used in the same way as censes?

    Cic. Tusc. 1, 2, 4; id. Off. 2, 7, 25; id. Fam. 4, 9, 2.—
    e.
    With an inf.clause understood: itane tu censes? Pa. Quid ego ni ita censeam? Plaut. Mil. 4, 3, 27: quid ergo censes? Tr. Quod rogas, Censeo, id. Rud. 4, 8, 7 sq.: quid illum censes? (i. e. eo loco facere?) Ter. And. 5, 2, 12:

    quid illas censes? (i. e. posse dicere),

    id. Ad. 4, 5, 22; so Plaut. Curc. 1, 1, 59; Ter. Heaut. 3, 3, 9; 5, 3, 21.—So, very freq. in the comic poets, censeo, absol., as an approving answer; also sic censeo, istuc censeo, ita censeo (Cic.) to be variously rendered: ego divinam rem intus faciam... So. Censeo, that will be right! Plaut. Am. 3, 3, 11: auscultemus quid agat: Ph. Sane censeo, so we will, indeed, id. Curc. 2, 2, 29: quid si recenti re aedis pultem? Ad. Censeo, do so! id. Poen. 3, 4, 18: quin eloquamur? Ag. Censeo, hercle, patrue, id. ib. 5, 4, 93: patri etiam gratulabor? Tr. Censeo, I think so (and after answering several questions with censeo): etiamne complectar ejus patrem? Tr. Non censeo. Pl. Nunc non censet quom volo, id. Rud. 4, 8, 6 sqq.; id. Ps. 2, 2, 69; id. Stich. 5, 4, 53; id. Truc. 2, 4, 73; id. Cas. 4, 3, 14; Ter. Eun. 2, 1, 11; id. Heaut. 3, 3, 27: male habeas! Mu. Sic censeo, Plaut. Men. 4, 1, 11: aliquem arripiamus, etc.: Ly. Hem, istuc censeo, id. Merc. 3, 3, 19 (cf.:

    prorsus ita censeo, referring to general questions, as in D.,

    Cic. Leg. 2, 10, 23);

    once similarly censeas: Quid gravare? censeas!

    Say yes, Plaut. Stich. 3, 2, 22.—
    2.
    To resolve, as a merely mental act, with gerundial inf.-clause (rare; cf. II. B.): quibus rebus cognitis, Caesar maturandum sibi censuit, resolved to hasten, lit., thought he must hasten ( = statuit, existimavit), Caes. B. G. 7, 56 init.:

    censuimus igitur amplius quaerendum,

    Gell. 12, 14, 7.—
    3.
    To consider, i. e. after carefully weighing the circumstances, with inf.-clause (rare):

    sed cum censerem... me et periculum vitare posse, et temperatius dicere... ea causa mihi in Asiam proficiscendi fuit,

    Cic. Brut. 91, 314.—
    4.
    = pu tare, habere, judicare, to consider as, to hold, with two acc., or inf.-clause.
    a.
    With double acc.:

    quom dispicias tristem, frugi censeas (i.e. eum),

    you would consider him thrifty, Plaut. Cas. 3, 2. 32:

    auxilio vos dignos censet senatus,

    considers you worthy of help, Liv. 7, 31, 2:

    has... indagines cuppediarum majore detestatione dignas censebimus si, etc.,

    Gell. 7 (6), 16, 6: cum Priscum nobilitas hostem patriae censuisset, judged, declared him the enemy, etc., Aur. Vict. Caes. 29, 4.—
    b.
    In the pass. with nom. and inf., = haberi (in Manil. and Gell.):

    praeter illas unam et viginti (comoedias) quae consensu omnium Plauti esse censebantur,

    Gell. 3, 3, 3:

    quae terrena censentur sidera sorte (i. e. esse),

    are considered as being of the terrestrial kind, Manil. 2, 226; so id. 2, 293; 2, 653; 2, 667; 3, 96; so, sub aliquo censeri, to be considered as being under one ' s influence, id. 4, 246; 4, 705; cf. id. 3, 598 (with per).—
    5.
    To wish, with subj.-clause or ne (in App.):

    de coma pretiosi velleris floccum mihi confestim adferas censeo,

    App. M. 6. [p. 315] p. 117:

    censeo ne ulla cura os percolat,

    id. Mag. p. 411.
    2.
    censeo, ēre, = succenseo, to be angry: ne vobis censeam, si, etc., Varr. ap. Non. p. 267, 24.

    Lewis & Short latin dictionary > censeo

  • 18 venerabilis

    venerābilis, e [ veneror ]
    1) почитаемый, окружённый уважением
    vir miraculo litterarum v. L — (Эвандр) муж, почитаемый за дивное искусство письма
    2) преисполненный почтения, благоговейный ( erga deos и in deum VM)

    Латинско-русский словарь > venerabilis

  • 19 adhibeo

    ad-hibeo, buī, bitum, ēre (ad u. habeo), hinhalten, I) im allg., hinhalten, hinwenden, hinrichten, huc adhibete aures, Plaut.: vultum ad alqm, Ov.: tibias ad os, Gell.: medicas manus ad vulnera, auflegen auf usw., Ov.: manus genibus, mit den Händen umschlingen, Ov.: u. im Bilde, manus vectigalibus, Hand legen an usw. = sich vergreifen an usw., Cic.: alteri calcaria, alteri frenos, den Sp. einlegen, den Z. ansetzen (bildl.), Cic. – vincula captis, anlegen, Ov. – m. abstr. Objj. amorem procul, fernhalten, Plaut.: vostrum animum adhiberi volo, Plaut.: animos adhibete (als Parenthese), merket auf, Verg. u. Ov.: adhibete animos (merket auf) et mentes vestras, non solum aures, ad haruspicum vocem admovete, Cic.: vacuas aures mihi et te (= animum tuum) adhibe veram ad rationem, leih mir ein müßiges Ohr u. merk auf die Lehre der Wahrheit, Lucr.: adh. vocem precesque, laute Bitten anbringen, Tac.

    II) insbes.: A) zu etw. als Beigabe, als Beihilfe usw. dazunehmen: a) eine Sache: ad panem nihil praeter nasturtium, Cic.: tympanum, Plaut. – m. abstr. Objj., etw. zu etw. hinzuziehen, mit etw. verbinden, vereinigen, ad domesticum morem hanc a Socrate adventiciam doctrinam, Cic.: quattuor initiis quintam naturam, Cic.: studio adhibito atque usu, Cic. – b) eine Pers. einem beigeben, quemquam heredem fratri, ICt.

    B) zu einem bestimmten Zweck hinhalten, d.i. a) einen Ggstd. (Sache od. lebendes Wesen) als Mittel an jmd. od. etw. hinrichten, ihm entgegenbringen, jmdm. od. einer Sache beibringen, bei jmd. od. etw. in Anwendung bringen, anwenden, verwenden, nehmen, u. eine Denk- u. Handlungsweise gegen jmd. od. bei etw. üben, beweisen, zeigen, odores ad deos, ut etc., Cic.: orationem ad vulgus, richten, Cic.: u. so alci sermonem, Cic.: dis cultus, honores, preces, Cic.: alci fictum ad eius voluntatem sermonem, jmdm. entgegenbringen (auftischen, damit aufwarten), Cic.: aegro medicinam, Cic.: alci consolationem litteris, Cic.: alci vim, antun, Cic.: nutrices puero, Gell.: omnes illi motus, quos orator adhibere volet iudici, Cic. – officium erga alqm, reverentiam adversus deos, Cic.: saevitiam in famulos, Cic. – nutrices ad praebendum lactem. Gell.: omnes machinas ad tenendum adulescentem, Cic.: plus studii, quam ille, ad dicendum, Cic.: et tempus et diligentiam ad considerandas res, Cic. – equum admissurae, nehmen zur usw., Col.: morbis remedia od. curationes, Cic.: modum vitio, sumptibus, ein Maß setzen, Cic. u. Suet.: memoriam contumeliae, ein G. haben für usw., Nep.: belli necessitatibus patientiam, Ausdauer zeigen für usw., Liv. – u. mit in u. Abl. = in od. bei etw., iambum in fabulis, Cic.: sermonem in poculis, führen, Cic.: in amicorum periculis fidem et diligentiam, Cic.: in me consolando non mediocrem ipse animi dolorem adhibuisti, Cic.: u.m. bl. Acc., tantum cibi et potionis, ut etc., Cic.: studium atque aures (= aurium iudicium), Cic.: modum quendam, Cic.: fidem, Redlichkeit zeigen, üben, Plaut. u. Cic. – b) eine Pers. zu etwas (als Helfer, Beistand, Berater, Teilnehmer) heranziehen, zuziehen, zulassen, Dianam ad partus, Cic.: alqm ad ministerium dapemque, Liv.: alqm in partem periculi, Ov.: alqm in auxilium, Iustin. – so bes. alqm in od. ad consilium, ad deliberationem, zur Beratung ziehen (zuziehen), zulassen, zu Rate ziehen, Cic. u. Caes.: u. so alqm consilio, Caes. – alqm in convivium, zur Tafel ziehen, Cic.: u. so alqm convivio, Liv., cenae, Suet.: servum honoris causā mensae suae die festo, Col.: penates epulis, Verg.: u. alteris te mensis deum, von der Libation beim Nachtisch, Hor. – dah. oft bl. adhibere alqm, jmd. als Helfer, Berater, Verteidiger, Teilnehmer, Augen- u. Ohrenzeugen, Begleiter, Zuhörer zuziehen, zur Mitwirkung heranziehen, zu Hilfe nehmen, zur Hilfe brauchen, vorführen, mitnehmen, od. -bringen, einladen (Ggstz. removere), adhibito consilio (Ggstz. remoto consilio), Cic.: collegium praetorum, Cic.: Demosthenem, Cic.: medicum, Cic.: interpretes (Dolmetscher), Sall.: fratrem, Caes. – m. dopp. Acc., alqm patronum, arbitrum, Cic.: Siciliam testem, Cic. – bes. auch als Zuhörer zu einer Vorlesung zuziehen, einladen, Plin. ep. (s. Gierig Plin. ep. 1, 5, 4). – u. mit Advv. = jmd. irgendwie aufnehmen, behandeln, alqm liberaliter, Cic.: alqm severius, es strenger mit jmd. nehmen, Cic.: alqm victu ceterisque rebus quam liberalissime commodissimeque, Cic. – u. sic se adhibere in potestate, ut etc., sich benehmen, Cic.

    lateinisch-deutsches > adhibeo

  • 20 aequitas

    aequitās, ātis, f. (aequus), die Gleichheit, I) in sich selbst: a) die ebene Beschaffenheit, loci, Auct. b. Hisp. 29, 4. – b) das Gleichmaß, Ebenmaß, commoditas et aequitas membrorum, Symmetrie, Suet.: portionum aequitatem turbare, das Gleichgewicht stören, Sen. – c) mit u. ohne animi = die Gleichheit des Gemütszustandes, der Gleichmut, die Gelassenheit, Geduld, Genügsamkeit, zuw. auch die Gleichgültigkeit, Cic. u.a.: aequitas deûm erga bona malaque documenta, Tac. ann. 16, 33. – II) in bezug auf ein anderes: a) die Gleichheit vor dem Gesetze, die Gleichheit des Rechts (το ἴσον, ἡ ἰσότης), die gleiche Stellung in bezug auf Rechte u. Freiheiten (ἰσονομία), Cic. de off. 2, 41. Cic. de rep. 1, 53. – b) das aus Anerkennung dieser Rechtsgleichheit hervorgegangene Billigkeitsprinzip, α) übh., das gleichmäßige u. gerechte, billige Verfahren, die Gerechtigkeit u. Billigkeit, einer Pers., Cic.: aequ. Caesariana (Ggstz. violentia Sullana), Val. Max.: causae, Cic.: belli, Cic.: condicionum, Caes. – personif. als Göttin, Arnob. 4, 1. Corp. inscr. Lat. 14, 2860. – β) insbes., im Ggstz. zum streng positiven Rechte (zum ius), das billige Verfahren nach der wahren Sachlage, abgesehen von äußern Satzungen u. vom Buchstaben des Gesetzes, die Billigkeit, servare aequitatem, Cic.: explicare aequitatem, was recht u. billig ist, Cic.: Plur. aequitates, alles, was billig ist, Vulg. psalm. 16, 2.

    lateinisch-deutsches > aequitas

Страницы
  • 1
  • 2

См. также в других словарях:

  • PARADISUS — I. PARADISUS apud recentiores Scriptores, atrium est porticibus circumdatum ante aedes sacras. ex Graeco Παράδεισος, qui ab Hesychio definitur τόπος εν ᾧ παριπάτοι, locus porticibus et deambulatoriis circumdatus, Gallis vero Parvis. Hâc notione… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Ascetical theology — is the organized study or presentation of spiritual teachings found in Christian Scripture and the Church Fathers that help the faithful to more perfectly follow Christ and attain to Christian perfection . The word ascetic is from the Greek word… …   Wikipedia

  • Ascetical Theology — • Briefly defined as the scientific exposition of Christian asceticism Catholic Encyclopedia. Kevin Knight. 2006. Ascetical Theology     Ascetical Theology      …   Catholic encyclopedia

  • JETHRO — socer Mosis. Exod. c. 3. v. 1. qui et Raguel, Exod. c. 2. v. 18. De quo iude porro ettc. Sulpic. Seu. l. 1. Hist. Sacr. c. 22. et 29. Euseb. Salian. et Torniel. A. M. 2544. n. 3. A. M. 2545. n. 47. et 49. etc. Tertull. l. contra Iudaeos. Hier in… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Triunfo de San Rafael de la Puerta del Puente — Vista completa. El Triunfo de San Rafael de la Puerta del Puente es uno de los muchos triunfos existentes en la ciudad de Córdoba dedicados al arcángel San Rafael, ángel custodio de la ciudad. Está situado en la plaza del Triunfo del barrio de la …   Wikipedia Español

  • Johann Ernst Schubert — Johann Ernst Schubert, auch: Drusus Pruthenicus Westen (* 24. Juni 1717 in Elbing; † 19. August 1774 in Greifswald) war ein deutscher evangelischer Theologe. Inhaltsverzeichnis …   Deutsch Wikipedia

  • CHOREA — nomen saltationem denotans, und eortum, docet Mercurialis: Loca, inquiens, ubi saltationes peragerentur, primo, cum nondum excultae essent, fuêre vici, et plateae publicae; deinde, cum maiorem dignitatem atque ornamentum recepissent, ad… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Alphonse Antonio de Sarasa — (* 1618 in Nieuwpoort; † 1667 in Brüssel) war ein flämischer Mathematiker. Er gilt als Entdecker des dekadischen Logarithmus; teilweise wird diese Entdeckung jedoch dem flämischen Jesuiten Grégoire de Saint Vincent zugeschrieben, dessen Schüler… …   Deutsch Wikipedia

  • Johann Karl Heinrich von Zobel — (* 18. Juli 1773 in Gröppendorf; † 7. September 1849 in Borna) war ein deutscher lutherischer Theologe und Ehrenbürger von Borna. Inhaltsverzeichnis 1 Leben 2 Familie 3 Werke …   Deutsch Wikipedia

  • Лэнчицкий, Николай — Николай Лэнчицкий Mikołaj Łęczycki …   Википедия

  • ABLATIF — ABLATI Dans les langues à flexion, l’ablatif est une forme marquée dont les valeurs syntaxiques sont diverses. Les grammairiens de l’Antiquité lui avaient donné ce nom issu du radical latin qui signifie «ôter» dans la mesure où ils étaient… …   Encyclopédie Universelle

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»